Bobil Kutubxonasi

“Qirollar To’qnashuvi” ni kutayotganlar bormi o’zi?) Negadir “Taxtlar O’yini” dagidek bo’lmayapti bu jarayon. Biroz borliginglarni bilintirib turinglar)

Шукри Эрбош

Нега Ўлдирмоқ Шарт Қишлоқиларни?

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?
Чунки оғир оқар улардаги қон,
Бетиним ўзгарган дунёга қарши
Пахса деворлардек қаттиқ,
Чақир тиканлардек қурғоқ,
Лоқайд исён қилади улар.
Бефахм, қўпол ва айёрдир бари,
Алдарлар ишониб ўз алдовларига.
Чўнтаклари пул билан бўлса ҳам тўла
Қашшоқ кўринмоқдек одатлари бор.
Ҳар нега бепарво, ҳар кимдан араз.
Ёмғирни, шамолни ва қуёшни
Ҳеч йўқ бир кун экинларин эсламай туриб
Ёдга олмаслар...
Ва, бир-бирларин сарҳадин бузиб
Урингайлар ерларини кенгайтирмоққа.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар дўппослайди хотинларини
Юмшоқ эмас овозларин оҳанглари ҳам.
Ташқарида эзилганча
Уйда зулмокрга айланарлар боз.
Газета ўқишмас ва саслари чиқар
Фақат ўзлари дучор бўлган он
Ҳақсизликларга.
Ҳар қадамда булоқ оққан қишлоқларида
Тоза кийинмас ва доим
Бир қарич соқол билан кезади улар.
Тарбия бермайди болаларига,
Уйларида китоб, мусиқа ва сурат йўқдир.
Тишларини ювмагайлар
Ва ечарлар қалпоқларин фақат ётганда.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар жанжал қилар
Итлари ғажишган маҳаллар ҳатто
Ва зиёрат қилгайлар бир бирларини
Фақат жанозада ёки тўйларда.
Уялгайлар куйламоқдан ё йиғламоқдан,
Кулмоқ уят, завқ заифликдир.
Ёлғиз шароб мастлигида йиғлайди улар,
Минглаб йиллар қобиғининг остида
Юраклари кучсиз қолмиш
Жинчироқнинг пилиги янглиғ.
Уларга тенг келмас, ишон ҳеч кимса
Бир бирларин лақиллатмоқда.
Қаергадир йўлга тушган он
Энг камида ўн қадам олдинда
Юрарлар хотинларидан
Ва бир эркаклик исботи каби
Уларни урарлар издиҳомнинг шундоқ ичида.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар овоз берар
Нотўғри ва ноҳақ партияларга,
Мазаҳ қилиб ўзларига ўхшаганларни
Бошқаларга ишонарлар ҳеч бир сабабсиз.
Давлат улар учун
мулк идораси, банкдаги қарз ва касалхонадир.
Давлатдан қўрқарлар ва ҳийла ишлатарлар
Уни алдамоқ учун.
Лек, бир нозир қаршисида, ўта ғалати,
Ерга киргудек жим эзиладилар.
Инфляция деганда буғдой билан ўғит нархин билишар фақат.
Масжид девори, қаҳвахона ёхуд дарахтнинг
Танасига ястанганча
Ўн бир ой осмондан баракот кутар.
Диндордирлар охиратнинг қўрқуви билан,
Лек бир аёлнинг болдирларидан
Сийналарин кўриш қадар кўзлари пишган.
Ҳосилни йиғгач,
Йилда бир кез боришади катта шаҳарга!

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар автобусда ечадилар туфлиларини,
Пайпоқ ва оғиз ҳидлари ичида ястанганча ўриндиқларга
Ҳамманинг кўнглини айнитиб чунон,
Дўриллаган овози билан
Гапирарлар
Қизларининг бахтсизлигию лапашанг ўғиллари ҳақида баланд.

Очликдан силлалари қуриганда ҳам
Шукр қилар,
Буни
Тангрининг бир лутфи, дея ишонар қаттиқ
Ва арзимас бир нима ҳақида сўзлаётгандек
Ҳар лаҳзада ўша пинҳон тасалло билан
Олис шаҳардаги бадавлат қариндошин
Мақтайди улар.
Одоблидир ошхонада ош ейишни билмоқлик қадар.
Бироқ, ташқарига чиқишган пайтда
Йўтала йўтала серкўпик, сербалғам қилиб
Тупурарлар йўлнинг қоқ ўрталарига.
Ва лол қолиб бу тозалик, озодаликдан
Мақтайдилар шаҳарда яшашнинг хосиятини.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Уйқуга ётарлар ҳали хуфтон тушмай турибоқ
Ва йўқдир уларда
Ярим тун юлдузларга боқиб пурхаёл
Бошқа дунёларга кетмоқ истаги.
Осмонни баҳорда ёмғир ёғган кун
Ва ёзда қуёш экинларин сийлаган пайт
Севарлар фақат.
Тасаввурлари бўш ва ҳеч қайси янги нарсага
(Бу ҳосили сероб бўлган уруғ бўлса ҳам)
Натижасин кўрмай туриб ишонишмас ҳеч.
Ҳеч бир ҳиссалари йўқдир
Дунёдаги тараққиётга.
Бойликка ўч улар, молу мулкка ўч,
Бир ўлканинг келажаги
Кичик далалари олдида бир ҳеч.
Ва, худди қоя парчаларидек
Турадилар рад этганча сув ўтказмоқни
Даврнинг теран ирмоқлари қаршисида жим...

АЙТИНГ, ҚАНДАЙ ҚУТҚАРАЙЛИК ҚИШЛОҚИЛАРНИ?

Туркчадан Мирзоҳид Музаффар таржимаси

@bobil_kutubxonasi

Kecha tarjimaga o'tirgan paytim bir narsani his qildim. Yog'ochga o'xshardim. Qup-quruq. Va, bu quruqlikning ishimga ham ta'sir qilayotganini sezdim. So'zlar ustida ishlanmagan, avvalgi uslubimni qo'llagan paytim qunt yetishmagani uchun bachkana shakllar qo'llanilgan... O'girgan besh bet tarjimamni o'chirdim.
Bir haftadan beri o'ylab yurardim buni. Nashriyotga yozib, ular va o'quvchilardan uzr so'rash, tarjimani butkul to'xtatish, o'zimni ilmiy ishimga berib, bitirgach, qayerdadir kichik va ahamiyatsiz bir universitetda umrimni ahamiyatsiz ma'ruzachi sifatida o'tqazishni o'ylayotgandim.

Bu o'ylar quyunidan chiqish uchun yutubga kirdim. Qarshimga bir filmdan parcha chiqdi.
Sochi kalta kesilgan, oltmishinchi yillar kovboy modasiga hos kiyingan bir qiz g'alati holatda avtomatik eshik qarshisida turar va qo'rquvdan titrardi. Unga yordam bermoqchi bo'lib yaqinlashgan ayol nima bo'lganini so'raganda esa "Menda autizm bor, bunday eshiklardan qo'rqaman", dedi. Ayol esa eshikni ochib turdi, qiz o'tdi...

Bu sahna menga boshqacha ta'sir qildi va filmni ko'rmoqchi bo'ldim.
Film amerikalik olim, hayvonlar, xususan qoramol bo'yicha mutaxassis Temple Grandin haqida ekan.
Professor Grandin autizm sindromi bilan tug'iladi. Bu sindrom unda turli muammolar tug'dirish bilan birga (mutaxassis bo'lmaganim uchun bu muammolarning aynan qaysi toifaga oidligini bilmayman) ko'pgina mustasno qobiliyatlar ham beradi. Bulardan biri kuchli tasviriy idrok va kuzatuv.
Temple universitetda inson psixologiyasi bo'yicha ta'lim olgach, Arizona State Universityda hayvonchilik va xo'jalik ishlari bo'yicha magistr, yana shu sohada Illinois Urbana-Champaign Universityda doktorantura yoqlaydi.
To'liq erkaklar, kamiga ta'limdan uzoq erkaklar qo'lida bo'lgan hayvonchilik sohasida autistik, kamiga ayol kishi bo'lgan Temple ancha qiyinchiliklarni boshdan kechiradi. Ammo, taslim bo'lmaydi.

Oxirgi bor bundan besh yil avval Big Fish va Cinema Paradiso filmlaridan so'ng o'zimni hozirgichalik tirik his qilgandim.
Big Fish menga hikoyalar va xotirotning ahamiyatini, Paradiso esa voz kechishning erkinlashtiruvchi kuchini isbotlagandi. Temple Grandinning ta'sirini esa izohlolmayman. Yuqoridagi filmlarni endi bitirganimda ham izohlolmasdim. Yillar o'tib, nimalargadir nom qo'ya boshlaganimda angladim ularni.
Hozir nimanidir his qilyapmanu unga nom qo'yolmayotgan bo'lsam, demak yetarlicha ulg'aymabman, dedim. Va, bu menga avval boshda nima uchun tarjimaga qo'l urganimni eslatdi: Men qaytadan yozish va shu orqali bir kitobni anglashni istardim.
Shu istakni unutibman.
Temple turklar aytmoqchi "ichimga suv sepdi", taxtadek quruq ruhim bilan unutilgan maqsadni qayta topgandek bo'ldim.
Unutma, dedim. Yo'ldasan, yo'lda eding. Manzilni unutish senga yo'ldan chiqish haqqini bermaydi. Yo'ldagi xavfli burilishlar, nishab va boshi berk tarmoqlar yo'lning emasi sening muammoying. Manziling emas, bekatlaring bor. Va, har bir kitob bir bekat. Buzuq avtobus o'zidagi nuqsonni qanchalik chiroyli til va uzrxohlik bilan tushuntirmasin, baribir boradigan joyi metall chiqindixonasi. Sen esa hali chiqitga chiqmaysan. Chiqolmaysan. Bu avtobus hali yurishi kerak...

Templega shu, hali ulg'aymaganim, homligim va hamon orzu qilishga haqqim borligini eslatgani uchun rahmat aytaman.

Filmni topib ko'ringlar.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

“Кирка” дан ўрин олган афсонавий мавжудотлар:

Аятес -бош қаҳрамон Кирканинг укаси, Қораденгиздаги Колҳида қироли ва Олтин Қўчқор Пўстининг қўриқчиси.
Бореас - шимолдан эсган совуқ шамоллар тангриси.
Ҳелиос - қуёш тангриси, Кирканинг отаси, титан.
Калипсо - титан Атлантнинг Огигия оролида яшайдиган афсунгар қизи.
Кирка - тангри Ҳелиос ва нимфа Персейснинг қизи, жодугарлар маъбудаси. Аиае оролида яшайди.
Мнемосин - хотира маъбудаси, тўққиз илҳом париси бўмиш музаларнинг онаси.
Нерей - олимплик Посейдондан аввалги денгиз тангриси.
Океанос - шўрсув ва денгизлар мададкори, Ер сайёрасининг белбоғи ҳисобланмиш Океан дарёсининг тангриси.
Пасифая - Кирканинг синглиси, Зевснинг келини, Минотаврнинг онаси.
Персейс - Океаноснинг қизи, Ҳелиоснинг хотини, Кирканинг онаси.
Персес - Кирканинг афсунгар укаси, ўликларни тирилтириш бўйича афсоналар тангриси, Шарқ халқларидан бўлмиш Форсларнинг мададкори.
Прометей - нажот маъбуди, Зевсга қулоқ солмай одамзотга оловни туҳфа қилгани учун Кавказ тоғларига банди қилинади. Айтишларича, ҳозирги тамаддуннинг отаси ҳам у эмиш.
Селена - Ой маъбудаси, Кирканинг аммаси, Ҳелиоснинг синглиси.
Тетис - денгиз маъбудаси, Кирканинг она тарафдан момоси.

Олимплик Тангрилар

Аполлон - ёруғлик, мусиқа, башорат ва шифо тангриси, Зевснинг ўғли.
Артемида - ов маъбудаси, Аполоннинг эгизак синглиси, Троя урушида ҳийлакор Одиссейнинг мададкори.
Афина - донишмандлик, тўқимачилик ва уруш маъбудаси.
Дионис - шароб, кайфу сафо маъбуди, Зевснинг ўғли, Аполоннинг ўгай оғаси.
Эилетия -туғруқ пайти аёлларга мадад бергувчи доялик маъбудаси.
Ҳермес - тангриларнинг энг айёри, Олимп чопари, ўлик руҳларни Мурдалар Диёри Аидга олиб борувчи тангри.
Зевс - тангриларнинг энг улуғи, чақмоқ ва қудрат маъбуди.

Фонийлар

Агамемнон - Юнонистондаги энг қудратли қироллик бўлмиш Микенанинг қироли.
Аҳиллес - денгиз маъбудаси Тетис ва Пития қироли Пелейнинг ўғли, Троя қаҳрамони.
Ариядна - Пасифаянинг қизи, Критос маликаси, Кирканинг жияни.
Дедал - қадимги юнон афсоналаридаги кошиф.
Элпенор - Одиссейнинг надимларидан бири.
Евриклея - Одиссей ва ўғли Телемахнинг энагаси.
Глаукос - сеҳрли ўтлар ёрдамида тангрига айланган паст табақали денгиз маъбудларидан бири. Чўкаётган кемалар ва балиқчилар мададкори.
Ҳектор - Приямнинг ўғли ва Троя тахтининг валиаҳди.
Елена - Дунёнинг энг гўзал аёли, қиролича Леда ва Зевснинг қизи.
Ҳеракл - Зевснинг ўғли, қаҳрамонлар қаҳрамони.
Ясон - олтин қўчқор пўстини олиш учун Колхидага борган қаҳрамон.
Икар - Дедалнинг ўғли.
Лаертес - Одиссейнинг отаси, Итака қироли.
Медея - Кодхида қироли Аятеснинг жодугар қизи.
Минос - Пасифаянинг эри, Зевснинг ўғли, Критос қироли.
Одиссей - Итака қироли.
Патрокл - Аҳиллеснинг энг яқин йўлдоши.

Яна Пенелопа, Пиррос, Телегон, Телемах, Тесей каби фонийлар, Харибдис, Минотавр, Полифемос, сиреналар, Скайла каби махлуқлар бор.)

@bobil_kutubxonasi

(Davomi)

Qisqasi, Janub Gotikasi darsida shularni o'rganamiz. Talabalarga Tog'ay Murod haqida ham gapirgim bor. Balki, romanlarining qisqartirilgan variantlarini inglizcha tushuntirib berarman. Chunki, Surxon vohasining Toshkent va Farg'ona madaniyati doimiy ravishda ustunlik qilgan O'zbekistonda qandaydir chetlatilgan, ovozi tinimsiz o'chirilgan va kamsitilgandek ruhi bor. Kamiga, o'lkaning janubi bo'lgani uchun gotik adabiyotga yanada yaqin.

Menimcha, Tog'ay Murod haqida butun boshli tadqiqot kitobi yozsam kerak kelajakda. Shaxsan asarlari menga to'g'ri kelmasligi mumkin, lekin gap mening didim emas, O'zbek adabiy qomusi haqida borganda, Tog'ay Murodning chinakam haybati o'rtaga chiqadi.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Bir-ikki kuzatuvchi Janub Gotikasi bo'yicha dars o'taman debsiz, u nima, deb so'rashdi. Shunga javob beray.

Janub Gotikasi anerikan adabiyotining Fuqarolar Urushi davrida Janub tomonida turib jang qilgan shtatlarning adabiyoti hisoblanadi. Bu shtatlar Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana, and Texas bo'lib, mazkur adabiyotning eng mashhur yozuvchilari William Faulkner, Flannery O'Connor, Carson McCullers, Truman Capote va Cormac McCarthy hisoblanadi. Ha, yana o'zbek o'quvchisiga "Mazahchini O'ldirish" romani bilan tanish Harper Lee ham janub gotikasiga oiddir.

Bu adabiyotni shimol adabiyotidan nima ajratib turadi?
Mag'lubiyat, chirigan an'analarga kasallik darajasida yopishib olish, irqchilik, oq tanlilarning o'zlaridan boshqalarni ezish orqali yaratgan dahshatlari.

Mag'lubiyat haqida gaplashsak.
Amerikada Fuqarolar urushi avval aytganimdek quldorlik sabab kelib chiqadi. Dengiz savdo yo'llari, kuchli sanoat korxonalari va universitetlarga ega liberal Shimol quldorlikni qoralaydi, lekin tirikchiligi asosan dehqonchilikka bog'liq janub qullardan voz kechmaydi. Qullar bo'lmasa, paxtani kim teradi? Va, urush boshlanadi. Bu urushda janub mag'lub bo'ladi va tarixga "chetlatilgan taraf" sifatida tushadi. Janubning mana shu, o'z vatani ichidagi mag'lubiyati, uyatli o'tmishi, kambag'allik sabab tinimsiz jazava bilan janjallar chiqarishi, ishsiz oq tanlilar bilan to'lgan befayz shaharchalari unda yangicha adabiyot yaralishiga sabab bo'ladi.
Quldorlik AQSh Konstitutsiyasiga kiritilgan 13- O'zgartirish orqali bekor bo'ladi. Biroq, uning asorati haligacha davom etib keladi.
Avval jamiyatning ajralmas qismi hisoblangan qullar endi ishsiz qoladi, oq tanlilar tomonidan jirkanish bilan qarshi olinadi. Keyin esa qora tanlilarning G'arb va Shimolga katta ko'chish koloniyalari davri boshlanadi. Ish va adolat izlab Nyu York, Los Anjeles kabi katta shaharga ketgan sobiq qullar ortidan o'nlab bo'm-bo'sh dalalar mung'ayib qolaveradi. Janub Gotikasi mana shu mung'ayishlarni o'z ichiga oladi aslida.
Undagi an'analarga sodiq, ammo ikkiyuzlamachi jamiyatning eng beshafqat tasvirini Folkner qalamiga mansub "Emiliga atalgan atirgul" hikoyasida o'qish mumkin. Yolg'iz ayol, nekrofiliya va bu ajalovar yolg'izlik qarshisida xuddi hikoyadagi o'lik badan kabi chirib borayotgan olomon.

Janub gotikasiga eng yaqin asarlarni O'zbek adabiyotida asosan Tog'ay Murod qalamidan ko'rishimiz mumkin. Tog'ay Muroddagi eski, feodal davrlarga tuyilgan achchiq sog'inch avvallari g'ashimga tegardi. "Bu odam o'zbek-o'zbek deyapti-da lekin bitta zamindorning mulkidan ajralishi va oilaviy parchalanish butun boshli xalqning o'sha davrda farovon yashaganini bildirmaydi. O'zbek doim xor edi. Yozuvchi bu yerda shunchaki o'sha, feodal davrni qo'msayapti, xolos. Bu nuqtada, Tog'ay Murodni anti-demokratiyada ham ayblash mumkin", derdim. Bu fikrimni haligacha qisman ilgari suraman. Lekin, "Otamdan Qolgan Dalalar" ni Folknerning "Shovqin va G'alayon" i hamda "Sartoris" iga qiyoslab o'rganganimda, Tog'ay Muroddagi o'sha, "feodal nostalgiya" ning ildizini yaqqolroq ko'rgandek bo'ldim. Hatto, ushbu nostalgiyani Prustning "Zavol Topgan Vaqt Izıdan" turkumi bilan ham qiyoslab, marksistik tahlilda shunday xulosaga borish mumkin:
Yozuvchi ortiq butun dunyoda ovozi o'chib, sillasi qurigan burjuva qatlamiga motam tutgani holda ushbu motamni tan olmaydi va uni g'azab yoxud qo'msash orqali qaytadan tiriltirishga urinadi.
Psixoanalitik tahlilda esa xulosaning hermenevtik shakli o'zgaradi:
Yozuvchi bu tiriltirishga urinishning aslida ro'yodan iboratligini biladi. Mazkur ro'yo otaning almashishiga o'xshaydi. Zamindor/Ota figurasi o'lgach, o'rniga o'gay ota/kollektivlashtirish keladi. Shaxsiy mulk huquqi bilan birga "men" ham yo'qqa chiqadi va u "biz" ga aylanadi. Shu yo'sin nafaqat ommaviy, balki individual menlik ham dekonstruksiya orqali parchalanadi.

FarDuda ishlash fikri va uyoqdagi domlalarning tarjimai hollariga qiziqish meni boshqa universitetlardagi filologlar bo'yicha o'rganishga undadi.

Viloyatlar, Qoraqalpog'iston va Toshkentdagi filologiya fakultetlarini qarab chiqdim. Hamma deyarli bir xil.
Aytib qo'yay, bu tanqid yo pamflet emas. Hurmatga sazovor akademiklarimiz ko'p. Faqat, o'zim tushunmagan narsalar yo takliflarim haqida yozmoqchiman.

1. Domlalarning tarjimai holi soliq idorasi yo umuman, oddiy davlat nozirinikidan farq qilmaydi. PhD qilgani haqidagi ma'lumot bilan odamlarning akademiyada ishlashini isbotlolmaysiz.
Taklif: Bir domla uchun alohida sahifa ajratgan payt uning nomzodlik/doktorlik/dotsentlik/professura ishlarini ham qo'yish, ilmiy qiziqish hamda tadqiqot mavzularini izohlash kerak.

Masalan:
Gulchehra Nurullayeva, Palonchi Davlat Universiteti, xorijiy filologiya fakulteti. PhD, dotsent.
Tadqiqot mavzusi: Elizabethan Era British Theatre, Shakespeare, Tragedy
Ilmiy Qiziqishlari: Shekspir tragediyalarida ayol tasviri, ayollar tarixi vs tarix ayollari

Shu ma'lumotlar orqali, masalan men universitet tanlayotgan payt kelajakda birga ishlaydigan domlamni ham kashf qilaman.
Men, masalan 1920-yillar amerikan adabiyoti bo'yicha ishlamoqchiman va bu bo'yicha ishlagan domla Toshkentda yo'q, faqat GulDuda bor. Ana, GulDuga boraman va uning qo'lida ishlayman.
Biz buni ustoz-shogirdlik an'anasi deb ataymiz. Men dissertatsiyamni Nabokov haqida yozsamu domlamning mutaxassisligi qora tanli yozuvchilar adabiyoti bo'lsa, ishoning, o'sha dissertatsiya hech vaqoga yaramaydi.

O'zbekistonda bu juda katta muammo. Chunki, ba'zan menga domlalar yozishadi, Turkiyada qandaydir ilmiy konferensiya bormi yo biron akademik bilan meni tanishtirib qo'yolasizmi, deyishadi. Keyin esa ulardan ilmiy qiziqishlarini so'rayman. Ko'pincha juda mujmal javob berishadi.
Turkiyada ekologik adabiyot bo'yicha konferensiya bo'lyaptimi? Bu o'zbek domla mavzuga qiziqsa qiziqmasa shosha-pisha maqola yozadiyu jo'natadi. Bu maqola ilmga hissa qo'shadimi, farqi yo'q. Shundog'am, ko'pincha o'tmaydiyam maqolasi. Shunchaki songa ishlanadi.

Keyingi masala esa beriladigan darslar.
O'zbekistonda talabalar va domlalarga juda og'ir yuk yuklanadi, lekin olingan bilim juda chala bo'ladi. Bunga sabab esa darslarning o'ta umumiyligi.
Masalan, bitta odam talabalarga butun boshli Ingliz Adabiyoti Tarixi degan darsni berolmaydi. Bunga hech kimning bilimi yetmaydi. Chunki, sizning o'n yillik akademik faoliyatingizda Rim imperiyasidan keyingi davrdan to yigirmanchi asr oxirigacha cho'zilib ketgan bir adabiyotni to'liq bilishingiz mumkin emas. Buning o'rniga, domlalar talabalarga adabiy tarix qanday o'rganilishini o'rgatishlari kerak. Umumiy bo'lmasin, domla faqat o'zi mutaxassisi bo'lgan o'ta spesifik davrni o'rgatsin:
XVI asr ingliz she'riyatida mistisizm.
Faqat shu mavzuni o'rgatish asnosida u talabalarga ilmiy tadqiqot metodi, manbalar bilan ishlash, bir shoirga qanday qarash, tadqiqot payti tarixiy davrga qanday yondoshish kerakligini singdiradi. Talaba qiziqsa, o'zi keyin internetdan o'rganib olaveradi.
Misol, men hozir amerikan adabiyoti bo'yicha Janub Gotikasi, Rus-Amerikan Muhojir Adabiyoti va Romanesk Haqiqat darslari beraman. Hatto bular ham menimcha juda umumiy. Janub Gotikasi o'rniga faqat Folknerga ajratilgan darsim bo'lsaydi, deyman. Folkner misolining o'zidayoq talabalar janub gotikasini tushunib olishadi.

Universitet bilan maktabning farqi bor. Universitetda, ijtimoiy fanlar uchun aytyapman, sizga asosan qanday o'rganish kerakligi haqida ma'lumot beriladi. Shekspirning nechinchi yil qaysi dramasini yozganini hammamiz internetdan ko'rib olaveramiz. O'zbek oliy ta'limida shuni tushunish muammo.
Universitetni bitirib chiqqanda talaba mayli, sohasidagi hamma narsani, raqamlaru janr nomlarini, nazariyalaru metodlarni suv qilib ichmagan bo'lsin, lekin tanqidiy fikrlash va ilmiy muhit yarata olish ko'nikmasini qo'lga kiritsin. Akademiya shunday ishlaydi.

Kecha Muhammad Siddiq bilan gaplashgandik. Marg'ilonda, ijod maktabida ishlay boshlaganini aytdi. Birdan miyamga to'xta, O'zbekistonga qaytgan paytim men ham shunday bir ijod maktabida tarjima yo umuman, adabiyot bo'yicha dars o'tsamchi, degan o'y keldi.
Nega bo'lmasin? Katta shaharlarni ko'rdik, endi Turkiyada bor sharoit O'zbekistonda ham yaratilishi mumkin. Kamiga, ham akademiyadan, ham Turkiya yo umuman, dunyodan sovigan paytim bir ijod maktabida o'qituvchilik qilish, bir tarafdan o'z tarjimalarim va nazariy ishlarim bilan shug'ullanish qiziq tuyuldi.
Marg'ilon chiroyli shahar. Buyoqda, Farg'ona Davlat Universitetida ham dars berardim, harxolda, qaytgach fan nomzodi bo'lib qaytaman-ku...
Seskanib ketdim. Bo'larmikan, dedim. Yana xayol suryapsan. Ijod maktabi mayli-kuya, lekin universitet?
Shu kunlarda orzularim kichrayganini his qilyapman. Albatta FarDuni yerga urmayapman, bu uyoqdagi domlalarga hurmatsizlik bo'ladi. Lekin, masalan ko'plab kursdoshlarim o'qish bitgach, Turkiyaning turli kichik shaharlariga o'qituvchi, davlat ma'muri yo freelance tarjimon sifatida tarqab ketdi. Nega endi o'z vatanimning bir shahrida yashamay?
Orzularimdan biri, dengiz sohilidagi kichik shaharchada, ha, "Kikining Yetkazib Berish Xizmati" multfilmi kabi shaharchada, mo'jaz universitetda dars berib, umrguzaronlik qilish edi. Dengizi yo'qligi Farg'onaning aybi emas. FarDUning ham yoshi qirqqa yetmay professorlikka ko'tarilgan domlalari menga qiziq tuyuldi.
Bilmadim, juda aralash hislar ichidaman. Amerikaga ketmoqchi eding? Hech yo'q UC Berkeley yo Columbiada PhD qilish rejalari? Bular qayoqqa ketdi?
Ulg'aydim, ulg'aydim va charchadim shekilli. Tinchlik, sukunat va bemalolgarchilik tusadi ko'nglim. Bu bir lahzalik istakmikan yo jiddiylashuv, bilmadim.
Shu magistratura bir tugab olsin...

Mirzohid

Bu yilgi Nobel adabiyot mukofoti uchun tahminlar:
Can Hue (Xitoy)
Gerald Mernane (Avstraliya)
Anne Carson (Kanada)
Thomas Pynchon (AQSh)
Lyudmila Ulitskaya (Rossiya)

Bu ro’yxatda, mukofotga eng yaqin kishi Ulitskaya. Rus-Ukrain urushida Putinga muholifligi, asarlari ruslardan ko’ra Markaziy Yevropaga yaqinligi bikan ham diqqatni o’ziga jalb etadi.

Menga qolsa, Pynchon olsin. Shaxsiy favoritim. Asarlari juda yaxshi, lekin og’ir moder ruh bor. Shunga bizda sotilishi qiyin, deb o’girmayapmiz. Asarlarida o’ta chuqur Amerikan ohangi, tarixiy izlari va madaniy ta’siri sezilgani va mening mutaxassisligim ham amerikanistika bo’lgani uchun (😇) kaminaga bichilgan to’ndek.

Lekin, Nobel hay’atining kimni tanlashi doimgidek noma’lum. Avvaldan bir nima deb bo’lmaydi. Ham, uyoqdagilar amerikan nosirlarini yoqtiraverishmaydi. Asosan amerikan shoirlariga berishyapti Nobelni. Bob Dylan (Nobelga tushgan dog’) va Luise Gluck ham shoir edi.

Katta ehtimol bilan mukofotni olishga kelmasayam kerak, lekin Pynchon olsin. Fingers crossed 🤞

@bobil_kutubxonasi

Ba'zi kitob blogerlari, hatto tuzukkina noshirlar ham turk adabiyoti degan atamani suiste'mol qilishyapti. Bizga o'girilgan va biz "qarshi kurashayptgan" kitoblarni turk adabiyoti deb o'ylashyapti yo mutloq noto'g'ri talqin qilishyapti.
Aynan shu, talqin bizda katta muammo.

O'zbek adabiyotiga Ahad Qayum yo Azamat Qorjovovni yarashtirolamizmi? Adabiyot deganda maktab darsliklarini aytmayapman. Shu, hammamiz o'qiyotgan narsamiz. O'zbek filologiyasida adabiy qomus juda katta muammo. Kimning adabiyotga kirishi nafaqat siyosiy tuzum va mafkura, balki qaysi adabiyotshunosning professorlik darajasini olishiga ham bog'liq. Darslikka kirmagani uchun rahmatli Sobir O'narni adabiyotdan tashqarida tutamizmi? Yo shunchaki darslikka bir paytlar kirib qolgani uchun Xayriddin Saloh degan noma'lum shoir darslikka kirmagan, bugunga kelib qisman unutilgan Tilak Jo'ra, Chori Avazlardan "shoirroq" bo'lib qoladimi?

O'zimizda shuncha diskursiv muammo turganda turk adabiyotini kavlash g'alati holat.
Bu "turkofob" larning qanchasi turk adabiyotidan nechta kitob o'qigan? Sovet payti tarjima qilingan Nozim Hikmat, Dog'larja, Yashar Kamol, Aziz Nesinlarni hisobga olmaganda, albatta. O'qimaslik ayb emas, albatta. Lekin, diskursiv tuhmatchilik juda katta, tarixiy ayb.

Noshirlar tomonidan Sabohaddin Alining "Ichimizdagi Shayton" asari diniy-ma'rifiy asarlar ro'yxatiga kiritilgan mamlakatda yashaymiz. Yo'q, diniy kitob emas u, diniy motiv yo'q. Hurmat bilan, uni chindan o'qiganlar hamjamiyati.

Elif Shafaqni yoqtirmaslik sizni "intellektual" qilib qo'ymaydi. Bu orqali butun boshli millat adabiyotini ham qoralolmaysiz. O'quvchilaringizdagi saviya darajasi uchun bu adabiyotning aybi yo'q.

Og'irroq misol beraman. Turkiyadagi har o'n o'zbek ayolidan uchi fohisha bo'lishi mumkin. Qolgan yettitasi esa enaga, akademik, tarjimon, agent, hisobchi, savdogar va hokazo kabi halol mehnat bilan tirikchilik qilayotgan ayollar. Haligi uchta ta'viya uchun butun o'zbek ayollarining nomini qoraga chiqargan bir turk qanchalik tuban va fashist bo'lsa, siz qilayotgan ish ham shu. Turkiya kapitalist davlat. Uyoqda hamma narsa bir-biriga aralashib yotibdi. Lekin, nashriyotlarning subuti bor. Ular hech yo'q bizning ba'zi nashriyotlar kabi ham Behbudiyni chiqaray, ham buyoqdan jinni-sang'i, muqaddas dinni pul uchun suiste'mol qiladigan asarlar ham chiqaversin, demaydi. Saviyasiz asar chiqaradigan nashriyot doim saviyasiz, YKY, Can, Ithaki, Metis kabilar esa doim mag'rur. Qo'lingizdan kelsa, siz ham shunday bo'ling.)

Har bir madaniy mintaqaning o'z "turk adabiyoti" bor, aslida. Masalan, Norvegiya detektiv sariq adabiyot korxonasidek gap. (Vaholanki, saviyali detektiv asarga jon fido.) Va, Skandinaviya mintaqasi bilan birga Shimolga yaqin ko'plab Yevropa mamlakatlari ham shu norveg detektivlarini o'qishadi vaqt o'ldirish uchun. Xo'sh, bu norveg adabiyotining buyuk ustasi Knut Hamsunni yomonotliq qilib qo'ydimi? Bugun qaysidir yevropalik chiqib, haligi yomon asarlar misolida "norveg adabiyoti", deb gap boshlagudek bo'lsa, jigarini sug'urib olishadi. Yevropa Ittifoqida irqchilik qilgani uchun qoziqqa o'tqazishadi. Bizda hamma o'ziga xon, ko'lankasi maydon bo'lgani uchun har baloni umumiylashtiraveramiz. Vaholanki, qoziqlar yetarlicha.

Gap turklarda emas. Yomonlanayotgan adabiyot nemislar, efiopiyaliklar yo peruliklarga tegishli bo'lganida ham xuddi shunday javob berardim. Lekin yo'q, bizda muallifning ismi Jek yo Jeyms bo'lsa va asari rasvo chiqsa, hech kim Amerika adabiyotini yomonlamaydi, to'g'rimi?))

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Rafiq O'zturk yozganmidi yo boshqa shoir, esimda yo'q.

"Xuddi o'lim oldi bir tuzalib olgan odamdek
Tinimsiz yozyapman oxirgi paytlar.

Yozib tur..."

Arzirmidi, dedim bugun. O'zinga qilgan shuncha aziyatinga arzirmidi? "Taxtlar O'yini" ni bitirgach ko'p chiranding. O'zingni ichingdagi bo'shliq va aybdorlik hissi bilan shunchalik birlashtirib yubordingki, bu bo'shliqni to'ldirish uchun har nima uydirding. Ayang unday qilma, dedi. Do'stlaring, hamma unday qilma, dedi. Sen ravo ko'rmasding. Yoz edi, qo'ling ishga bormas, xuddi chaqaloqni big'illatib beshikka belagandek o'zingni stolga o'tqazaverding. Ba'zan, yo bu tarjima ishini juda oshirvordimmi, deding. Xuddi o'smirlar kabi, Xuddi oshiq bo'lgan mahal dunyoda ishqni totgan birinchi odam menman, degan o'smir kabi. Vaholanki, tarjimon ham qora ishchi edi. Quruvchi, oshpaz, farrosh, zobit kabi... Ishning qorasidan jirkanding. Ayb qilding. O'zinga bir parcha sukunatni ravo ko'rolmading. Senga kim qo'yibdi yozishni?
Qaysidir kinoda aytganlaridek, "ishchisan sen, ishchi qol..."
Va, bugun xuddi laqmaligidan emas, ayni o'zini o'ldirgisi kelganidan borib qarmoqni tishlagan baliq misoli ishlayapsan. Shoxing chiqdimi? Chiqarmikan?
O'lim haqida ko'p o'ylading oxirgi paytlar. Tanangdagi eng jimit nishonani o'limdan, deding. Iriyotgan badaning ko'zinga ko'rinaverdi. Yo unday qilgandimu nimadir yuqdimikan, yo bu og'riq saratonmikan, deding. Hozirchi?
Hozir xuddi nimanidir tan olgandek, nomsiz bir hallos ichra, ichingdagiga nom qo'ymay ishlayapsan.
Hamma narsaga nom qo'yish charchatadi odamni. Nomlash iligingacha simillatadi. Qovurg'ang ostidagi qo'rquvni uyg'otadiyu seni quyundek, botqoqdek o'z ichiga oladi. Nomlashlar bir kitobga, sen esa o'sha kitob ichidagi qahramonga aylanasan. Kitobidan chiqolmayotgan qahramon, hoshiyasidan qutulolmayotgan suratga o'xshaysan. O'xsharding.
Hoshiyaga ko'ndingmi? Ko'nikdingmi kitobga? Bu kitobdagi hikoyaning avvaldan yozilganiga ishondingmi?
Bilmaysan. Bandsan.
O'sha, zulmoniy botqoqning eng tub qa'rlarida payting nimadir yozaman, deding. Qaysidir rus olimining ayni urush bitgach o'qigan ma'ruzasi esinga tushdi:
"Zambaraklar gumburlagan mahal ilhom parilari tilini tishlaydi."
Parilarning tili tishlari orasida chaynalib, yo'q bo'lib ketmaganiga ishonching komilmi? Ishondingmi parilarning og'zidan tomayotgan qonning tillariga emas, senga tegishli ekanligiga? Ishondingmi? Umuman, haliyam nimagadir ishonasanmi? Hikoyaga, yozishga, qarashga, yashashga, o'lishga... Ishonasanmi?
Qushga aylangan parilarga ishonch qirindilaringni sochasan. Qarasharmikan?

"... yozib tur."

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Qaysi tarjimamni o’qigansiz? Va, fikrlaringiz qanday? Faqat maqtovmas, mulohaza ham bildirsangiz, xursand bo’laman.

Hozir “Qirollar To’qnashuvi” uchun biroz motivatsiya kerak. 😇