Avvalo, MakDonaldlashuvni tushuntirsam. Ushbu atama ilk bor amerikalik sotsiolog George Ritzer tomonidan 1970-yillarda o'rtaga tashlanadi. Ma'nosi, turli ehtiyojlarni xalqqa yaqinlashtirish maqsadida sifatsiz va arzon holga keltirish, ammo bir vaqtning o'zida bu sifatsizlikni normaga aylantirishdir. Oddiy qilib aytganda, osh va lavash orasidagi farq makdonaldlashuvni tushunishga yordam beradi.
Endi, O'zbekistonda hamma biladigandek ko'rinuvchi, ammo hatto tepadagilarning ham ko'pi uncha bilavermaydigan Modernizatsiya haqida gaplashsak.
Modernizatsiya o'z o'rnida radikal harakatdir. U butun klassik uslublarni rad qiladi. Gap faqat adabiyot haqida emas. Masalan, temir yo'l sektorini modernizatsiya qilmoqchi bo'lgan odam bundan besh yil avval yaratilgan poyezdlarni ham rad qilishi kerak. Shuning uchun, masalan Yevropa yo Amerikada modernizatsiya atamasini juda ehtiyot bo'lib ishlatishadi. Masalan, Marksning kapital nazariyasi Hegel va Kantni to'liq rad qilmaydi, ammo Marksist harakat orqali amalga oshirilgan Lenin Inqilobi butun feodal tuzumni yo'qqa chiqaradi. Kommunizm va Marksizm orasidagi farq ham shu.
Xo'p, yuqoridagi ikki qarash jamiyatimizda ro'y bergan mahal qanday ajratib olamiz.
Bundan besh yilcha avval Alisher Navoiy nomidagi Opera va Balet Teatri hovlisida rok festivali o'tqaziladigan bo'ldi. Festival posterida Navoiy qo'lida mikrofon bilan rok musiqasiga oid turishda tasvirlandi. O'sha paytlar jamiyatning klassisist tuzumiga sodiq kishilar, hatto men ham bu posterni tanqid qilgandik. Bu bizga Navoiyni purviqor rutbasidan tushurib qo'ygandek tuyulgandi. Ammo, hozir o'ylab qarasam, bu posterning o'zi tirik modernizatsiya ekan. Mazkur uslub orqali dizayner Navoiy ya'ni klassik tushuncha oqimini demokratiklashtirgandi.
Bu yerda demokratiklashtirish juda qaltis atama. Garchi bir qarashda o'ta ijobiy ko'rinsada, talofati talaygina.
Masalan, televideniening demokratlashuvini olsak. Eskidan faqat Soat Sharipovning kelin-kuyov ko'rsatuvini ko'rgan bo'lsak, bugun xususiy kanallarda har kuni o'nlab reality showlarni ko'ryapmiz. Mazkur showlarda qishloq odamlari, umuman oddiy o'zbeklar kamera qarshisida o'z muammolari, quvonchlari, kulguli holatlarini ko'rsatishyapti. Bu sahnalar qanchalik g'ashimizga tegmasin, ammo demokratlashuv degan narsa shu.
Faqat, endi makdonaldlashuvga kelgan payt balki fikrlar biroz murakkablashishi mumkin.
Siyosiy tuzumlar ham xuddi fast-fooddek qadrsiz, arzon ammo hayp orqali sun'iy shishirilgan bo'lishi mumkinmi? Post-truth davrida, albatta mumkin.
Post-truth yo o'zbekchasi Haqiqatdan keyingi davr bugun biz yashab turgan zamondir. Bugun biz faktlar, haqiqiy statistik ma'lumotlar va bilim emas, balki siyosatchilarning diniy, hissiy, tarixiy, mafkuraviy propagandalari ta'sirida harakat qilamiz. Bugun siyosat to'liq populyarlik orqali rivojlanish bo'lib qoldi. Hatto diktaturada ham hukmdor o'z fuqarolarini hayplashi zarur.
Urushlar, ocharchilik va genotsidlarga ham bugun asosan ma'lumotlarga emas, balki o'z tuyg'ularimizga asoslangan holda munosabat bildiramiz. Falastinning bugungi holini tahlil qilayotgan iqtisodiy siyosatchi emas, balki yahudiylarni bo'g'ilib la'natlayotgan domlaning ma'vizasi qiziq bizga. Qisqasi, post-truth'ga xush kelibsiz.
Endi, O'zbekistonda hamma biladigandek ko'rinuvchi, ammo hatto tepadagilarning ham ko'pi uncha bilavermaydigan Modernizatsiya haqida gaplashsak.
Modernizatsiya o'z o'rnida radikal harakatdir. U butun klassik uslublarni rad qiladi. Gap faqat adabiyot haqida emas. Masalan, temir yo'l sektorini modernizatsiya qilmoqchi bo'lgan odam bundan besh yil avval yaratilgan poyezdlarni ham rad qilishi kerak. Shuning uchun, masalan Yevropa yo Amerikada modernizatsiya atamasini juda ehtiyot bo'lib ishlatishadi. Masalan, Marksning kapital nazariyasi Hegel va Kantni to'liq rad qilmaydi, ammo Marksist harakat orqali amalga oshirilgan Lenin Inqilobi butun feodal tuzumni yo'qqa chiqaradi. Kommunizm va Marksizm orasidagi farq ham shu.
Xo'p, yuqoridagi ikki qarash jamiyatimizda ro'y bergan mahal qanday ajratib olamiz.
Bundan besh yilcha avval Alisher Navoiy nomidagi Opera va Balet Teatri hovlisida rok festivali o'tqaziladigan bo'ldi. Festival posterida Navoiy qo'lida mikrofon bilan rok musiqasiga oid turishda tasvirlandi. O'sha paytlar jamiyatning klassisist tuzumiga sodiq kishilar, hatto men ham bu posterni tanqid qilgandik. Bu bizga Navoiyni purviqor rutbasidan tushurib qo'ygandek tuyulgandi. Ammo, hozir o'ylab qarasam, bu posterning o'zi tirik modernizatsiya ekan. Mazkur uslub orqali dizayner Navoiy ya'ni klassik tushuncha oqimini demokratiklashtirgandi.
Bu yerda demokratiklashtirish juda qaltis atama. Garchi bir qarashda o'ta ijobiy ko'rinsada, talofati talaygina.
Masalan, televideniening demokratlashuvini olsak. Eskidan faqat Soat Sharipovning kelin-kuyov ko'rsatuvini ko'rgan bo'lsak, bugun xususiy kanallarda har kuni o'nlab reality showlarni ko'ryapmiz. Mazkur showlarda qishloq odamlari, umuman oddiy o'zbeklar kamera qarshisida o'z muammolari, quvonchlari, kulguli holatlarini ko'rsatishyapti. Bu sahnalar qanchalik g'ashimizga tegmasin, ammo demokratlashuv degan narsa shu.
Faqat, endi makdonaldlashuvga kelgan payt balki fikrlar biroz murakkablashishi mumkin.
Siyosiy tuzumlar ham xuddi fast-fooddek qadrsiz, arzon ammo hayp orqali sun'iy shishirilgan bo'lishi mumkinmi? Post-truth davrida, albatta mumkin.
Post-truth yo o'zbekchasi Haqiqatdan keyingi davr bugun biz yashab turgan zamondir. Bugun biz faktlar, haqiqiy statistik ma'lumotlar va bilim emas, balki siyosatchilarning diniy, hissiy, tarixiy, mafkuraviy propagandalari ta'sirida harakat qilamiz. Bugun siyosat to'liq populyarlik orqali rivojlanish bo'lib qoldi. Hatto diktaturada ham hukmdor o'z fuqarolarini hayplashi zarur.
Urushlar, ocharchilik va genotsidlarga ham bugun asosan ma'lumotlarga emas, balki o'z tuyg'ularimizga asoslangan holda munosabat bildiramiz. Falastinning bugungi holini tahlil qilayotgan iqtisodiy siyosatchi emas, balki yahudiylarni bo'g'ilib la'natlayotgan domlaning ma'vizasi qiziq bizga. Qisqasi, post-truth'ga xush kelibsiz.