🇦🇫🏳Men baribir Afg‘oniston tarixini yaxshi ko‘raman – unda juda ko‘p mohirona o‘ylangan diplomatiya, qiziqarli shaxslar va voqealar bor.
Birinchi jahon urushi boshlangach, amir Habibulla (1901–1919) Afg‘oniston betaraf qolishini e’lon qildi.
Bu nemislarni umuman qoniqtirmadi, chunki ular butun musulmon dunyosini o‘z tomoniga og‘dirishga harakat qilayotgan edi. Bu yo‘lda ular turk sultoni (shariatga muvofiq hukmron) bilan ittifoq tuzish kabi oqilona usullardan ham, shunchaki propaganda yo‘li bilan yolg‘on tarqatish kabi yo‘llardan ham foydalandilar. Masalan,
degan yolg'on gapni chiqarishdi.
Nemislar Afg‘onistonga Nidermayer-Gentig missiyasini jo‘natib, amirni urushga tortish va uning yordamida pushtun qabilalarini Britaniya Hindistoniga qarshi qo‘zg‘atmoqchi bo‘ldi. Bilamizki, Pushtun qabilalari hozirgi Pokiston chegarasi bo‘ylab yashagan, yaxshi qurollangan va juda xavfli edi. Britaniyaliklar ulardan qo‘rqardi.
Amir Habibulla bu missiyani majburan qabul qildi, lekin keyin oylar davomida Nidermayer va Gentigni aldab yurdi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri rad eta olmasdi: birinchidan, Sharqda bunday qilish odatiy emas, ikkinchidan, uning saroyida kuchli nemisparast guruh bor edi. Lekin "ertaga, inshoalloh" deb va bajarib bo‘lmaydigan narsalarni talab qilib, vaqtni cho‘zish mumkin edi.
Hammaga ayon edi: Germaniyadan na askar, na to‘plar, na qop qop va‘da qilingan pullar yetib kelmaydi. Demak, amir hech qanday xavf ostida qolmasdi.
Amir buni tushunsa-da nemislar bilan go‘yoki aloqani yaxshi ushlab turish orqali foyda topdi. Qanday qilib? Masalan, o‘sha paytda frontda ishi yurishmayotgan inglizlar sarosimaga tushib, Habibulloga katta pul taklif qilishdi – ham hozir, ham kelajak uchun. Qurol-yarogplar ham yetkazib berila boshlandi. Afg‘oniston modernizatsiyasi uchun zayomlar ham berildi. Amir bularni muloyimlik bilan qabul qildi. Nemislar esa uzoq kutib, oxiri umidni uzib ketib qolishdi.
Shunday qilib, kichik bir davlat hukmdori yirik davlatlar o‘rtasidagi kurashdan katta foyda oldi – va hech kim bilan ochiqchasiga adovatga kirmadi. Undan o‘rganish kerak!
#Sharqshunos_tarixchi
@TurkistonUz24
Birinchi jahon urushi boshlangach, amir Habibulla (1901–1919) Afg‘oniston betaraf qolishini e’lon qildi.
Bu nemislarni umuman qoniqtirmadi, chunki ular butun musulmon dunyosini o‘z tomoniga og‘dirishga harakat qilayotgan edi. Bu yo‘lda ular turk sultoni (shariatga muvofiq hukmron) bilan ittifoq tuzish kabi oqilona usullardan ham, shunchaki propaganda yo‘li bilan yolg‘on tarqatish kabi yo‘llardan ham foydalandilar. Masalan,
"Germaniya qiroli Kayzer Vilgelm islomni qabul qildi",
degan yolg'on gapni chiqarishdi.
Nemislar Afg‘onistonga Nidermayer-Gentig missiyasini jo‘natib, amirni urushga tortish va uning yordamida pushtun qabilalarini Britaniya Hindistoniga qarshi qo‘zg‘atmoqchi bo‘ldi. Bilamizki, Pushtun qabilalari hozirgi Pokiston chegarasi bo‘ylab yashagan, yaxshi qurollangan va juda xavfli edi. Britaniyaliklar ulardan qo‘rqardi.
Amir Habibulla bu missiyani majburan qabul qildi, lekin keyin oylar davomida Nidermayer va Gentigni aldab yurdi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri rad eta olmasdi: birinchidan, Sharqda bunday qilish odatiy emas, ikkinchidan, uning saroyida kuchli nemisparast guruh bor edi. Lekin "ertaga, inshoalloh" deb va bajarib bo‘lmaydigan narsalarni talab qilib, vaqtni cho‘zish mumkin edi.
Hammaga ayon edi: Germaniyadan na askar, na to‘plar, na qop qop va‘da qilingan pullar yetib kelmaydi. Demak, amir hech qanday xavf ostida qolmasdi.
Amir buni tushunsa-da nemislar bilan go‘yoki aloqani yaxshi ushlab turish orqali foyda topdi. Qanday qilib? Masalan, o‘sha paytda frontda ishi yurishmayotgan inglizlar sarosimaga tushib, Habibulloga katta pul taklif qilishdi – ham hozir, ham kelajak uchun. Qurol-yarogplar ham yetkazib berila boshlandi. Afg‘oniston modernizatsiyasi uchun zayomlar ham berildi. Amir bularni muloyimlik bilan qabul qildi. Nemislar esa uzoq kutib, oxiri umidni uzib ketib qolishdi.
Shunday qilib, kichik bir davlat hukmdori yirik davlatlar o‘rtasidagi kurashdan katta foyda oldi – va hech kim bilan ochiqchasiga adovatga kirmadi. Undan o‘rganish kerak!
#Sharqshunos_tarixchi
@TurkistonUz24