Turkiy ittifoqni yaratish istiqbollari: siyosiy, harbiy va iqtisodiy jihatlar
31 yanvar 2025. Muallif: VatandoshTV
So‘nggi yillarda Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston o‘rtasida faol yaqinlashuv kuzatilmoqda, bu esa Yevrosiyo maydonida muhim rol o‘ynashi mumkin bo‘lgan strategik ittifoq yaratish imkoniyatlari haqida fikr yuritishga olib keldi. Turkiy ittifoq tuzish g‘oyasi global geosiyosiy o‘zgarishlar, jumladan Rossiyaning mintaqadagi ta’sirining zaiflashishi fonida ayniqsa dolzarb bo‘lib bormoqda. Biroq, bunday loyiha qanchalik real va u tomonlarning har biri uchun qanday foyda va qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi?
Tarixiy-madaniy asos va siyosiy kontekst
Har uchala davlatning turkiy ildizlari mushtarak bo‘lib, bu hamkorlik uchun kuchli madaniy va mafkuraviy asos yaratadi. Turk dunyosining eng rivojlangan davlati – Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekistonni ham o‘z ichiga olgan Turkiy Davlatlar Tashkiloti doirasidagi aloqalarni faol rivojlantirmoqda. Bu davlatlar o‘rtasidagi yaqinlashuv siyosiy uchrashuvlardan tortib harbiy hamkorlikgacha bo‘lgan turli darajalarda namoyon bo‘lmoqda.
Kuni kecha Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston tomonidan imzolangan Anqara deklaratsiyasi hamkorlikni mustahkamlashda muhim qadam bo‘ldi. Ushbu hujjat mamlakatlar o‘rtasida har tomonlama hamkorlikni chuqurlashtirish, shuningdek, madaniy aloqalarni mustahkamlash niyatini tasdiqladi. Deklaratsiyada tomonlarning transport yo‘lagi infratuzilmasini rivojlantirish va mudofaa ishlarini birgalikda muvofiqlashtirishga sodiqligi alohida ta’kidlangan.
Biroq, to‘laqonli ittifoq yaratish yo‘lida jiddiy muammolar mavjud. Turkiya NATO a’zosi sifatida Gʻarb va Sharq o‘rtasida muvozanatni saqlaydi. Ozarbayjon Anqara bilan yaqin aloqalarga ega bo‘lishiga qaramay, ko‘p vektorli siyosat yuritadi, O‘zbekiston esa an’anaviy ravishda betaraflik tamoyiliga amal qiladi, bu esa yaqin kelajakda harbiy ittifoq tuzishni dargumon qiladi.
Biroq mamlakatlar o‘rtasidagi harbiy muvofiqlashtirish kuchaymoqda. O‘tgan yili O‘zbekiston va Ozarbayjon kompyuter simulyasiyalaridan foydalangan holda qo‘shma mashg‘ulotlar o‘tkazdi, bu esa Toshkentning mudofaa qobiliyatini modernizatsiya qilishga intilishidan dalolat beradi. Qorabog‘ urushidan keyin armiyasini NATO standartlari asosida isloh qilgan va mudofaa qobiliyatini mustahkamlagan Ozarbayjon turkiy dunyoda yagona xavfsizlik tizimini yaratishda muhim hamkorga aylanishi mumkin.
Lekin hali ham jiddiy to‘siqlar mavjud. Misol uchun, Markaziy Osiyo davlatlari hamon Rossiya qurollariga bog‘liq: Qozog‘istonda harbiy aslahalarning 90 foizi Rossiyada ishlab chiqarilgan. NATO standartlariga muvofiq qayta qurollantirish katta xarajatlar va vaqtni talab qiladi. Qolaversa, Rossiya, Xitoy va Eron yangi kuchli ittifoq paydo bo‘lishidan qo‘rqishi mumkin, bu esa qo‘shimcha diplomatik asoratlarni keltirib chiqaradi.
NATO standartlariga o‘tish uchun harbiy-siyosiy elitaning dunyoqarashini o‘zgartirish kerak. Ulardan ba’zilari hali ham postsovet paradigmasi doirasida fikr yuritadilar. Biroq, Ukrainadagi urush o‘zgarishlarni tezlashtirmoqda. Islohot tajribasiga ega O‘zbekiston va Ozarbayjon misol bo‘la oladi. Masalan, Turkiyada ofiserlarni tayyorlash sovet va NATO usullarini birlashtirishga imkon berdi.
Iqtisodiy hamkorlik va transport koridorlari
Iqtisodiy nuqtai nazardan Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston ittifoqi sarmoya va savdoni jalb qilishning muhim markaziga aylanishi mumkin. Turkiya qudratli sanoatga ega, Ozarbayjon energiya resurslariga ega, O‘zbekiston esa Markaziy Osiyodagi eng yirik qishloq xo‘jaligi va demografik kuchdir. Bu davlatlar birgalikda Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyoni bog‘lovchi iqtisodiy koridor yaratishi mumkin.
Asosiy hamkorlik loyihalaridan biri Xitoy, Markaziy Osiyo, Kavkaz va Yevropani Turkiya orqali bog‘laydigan “O‘rta koridor” transport yo‘nalishi bo‘lishi mumkin. Bu yo‘nalish Rossiya va Eron orqali o‘tadigan an’anaviy yo‘nalishlarga qaramlikni kamaytiradi, biroq uni muvaffaqiyatli amalga oshirish katta sarmoya va muvofiqlashtirishni talab qiladi.
@TurkistonUz24
31 yanvar 2025. Muallif: VatandoshTV
So‘nggi yillarda Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston o‘rtasida faol yaqinlashuv kuzatilmoqda, bu esa Yevrosiyo maydonida muhim rol o‘ynashi mumkin bo‘lgan strategik ittifoq yaratish imkoniyatlari haqida fikr yuritishga olib keldi. Turkiy ittifoq tuzish g‘oyasi global geosiyosiy o‘zgarishlar, jumladan Rossiyaning mintaqadagi ta’sirining zaiflashishi fonida ayniqsa dolzarb bo‘lib bormoqda. Biroq, bunday loyiha qanchalik real va u tomonlarning har biri uchun qanday foyda va qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi?
Tarixiy-madaniy asos va siyosiy kontekst
Har uchala davlatning turkiy ildizlari mushtarak bo‘lib, bu hamkorlik uchun kuchli madaniy va mafkuraviy asos yaratadi. Turk dunyosining eng rivojlangan davlati – Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekistonni ham o‘z ichiga olgan Turkiy Davlatlar Tashkiloti doirasidagi aloqalarni faol rivojlantirmoqda. Bu davlatlar o‘rtasidagi yaqinlashuv siyosiy uchrashuvlardan tortib harbiy hamkorlikgacha bo‘lgan turli darajalarda namoyon bo‘lmoqda.
Kuni kecha Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston tomonidan imzolangan Anqara deklaratsiyasi hamkorlikni mustahkamlashda muhim qadam bo‘ldi. Ushbu hujjat mamlakatlar o‘rtasida har tomonlama hamkorlikni chuqurlashtirish, shuningdek, madaniy aloqalarni mustahkamlash niyatini tasdiqladi. Deklaratsiyada tomonlarning transport yo‘lagi infratuzilmasini rivojlantirish va mudofaa ishlarini birgalikda muvofiqlashtirishga sodiqligi alohida ta’kidlangan.
Biroq, to‘laqonli ittifoq yaratish yo‘lida jiddiy muammolar mavjud. Turkiya NATO a’zosi sifatida Gʻarb va Sharq o‘rtasida muvozanatni saqlaydi. Ozarbayjon Anqara bilan yaqin aloqalarga ega bo‘lishiga qaramay, ko‘p vektorli siyosat yuritadi, O‘zbekiston esa an’anaviy ravishda betaraflik tamoyiliga amal qiladi, bu esa yaqin kelajakda harbiy ittifoq tuzishni dargumon qiladi.
Biroq mamlakatlar o‘rtasidagi harbiy muvofiqlashtirish kuchaymoqda. O‘tgan yili O‘zbekiston va Ozarbayjon kompyuter simulyasiyalaridan foydalangan holda qo‘shma mashg‘ulotlar o‘tkazdi, bu esa Toshkentning mudofaa qobiliyatini modernizatsiya qilishga intilishidan dalolat beradi. Qorabog‘ urushidan keyin armiyasini NATO standartlari asosida isloh qilgan va mudofaa qobiliyatini mustahkamlagan Ozarbayjon turkiy dunyoda yagona xavfsizlik tizimini yaratishda muhim hamkorga aylanishi mumkin.
Lekin hali ham jiddiy to‘siqlar mavjud. Misol uchun, Markaziy Osiyo davlatlari hamon Rossiya qurollariga bog‘liq: Qozog‘istonda harbiy aslahalarning 90 foizi Rossiyada ishlab chiqarilgan. NATO standartlariga muvofiq qayta qurollantirish katta xarajatlar va vaqtni talab qiladi. Qolaversa, Rossiya, Xitoy va Eron yangi kuchli ittifoq paydo bo‘lishidan qo‘rqishi mumkin, bu esa qo‘shimcha diplomatik asoratlarni keltirib chiqaradi.
NATO standartlariga o‘tish uchun harbiy-siyosiy elitaning dunyoqarashini o‘zgartirish kerak. Ulardan ba’zilari hali ham postsovet paradigmasi doirasida fikr yuritadilar. Biroq, Ukrainadagi urush o‘zgarishlarni tezlashtirmoqda. Islohot tajribasiga ega O‘zbekiston va Ozarbayjon misol bo‘la oladi. Masalan, Turkiyada ofiserlarni tayyorlash sovet va NATO usullarini birlashtirishga imkon berdi.
Iqtisodiy hamkorlik va transport koridorlari
Iqtisodiy nuqtai nazardan Turkiya, Ozarbayjon va O‘zbekiston ittifoqi sarmoya va savdoni jalb qilishning muhim markaziga aylanishi mumkin. Turkiya qudratli sanoatga ega, Ozarbayjon energiya resurslariga ega, O‘zbekiston esa Markaziy Osiyodagi eng yirik qishloq xo‘jaligi va demografik kuchdir. Bu davlatlar birgalikda Yevropa, Kavkaz va Markaziy Osiyoni bog‘lovchi iqtisodiy koridor yaratishi mumkin.
Asosiy hamkorlik loyihalaridan biri Xitoy, Markaziy Osiyo, Kavkaz va Yevropani Turkiya orqali bog‘laydigan “O‘rta koridor” transport yo‘nalishi bo‘lishi mumkin. Bu yo‘nalish Rossiya va Eron orqali o‘tadigan an’anaviy yo‘nalishlarga qaramlikni kamaytiradi, biroq uni muvaffaqiyatli amalga oshirish katta sarmoya va muvofiqlashtirishni talab qiladi.
@TurkistonUz24