Dori vositalariga nisbatan darhol rivojlanuvchi gipersezuvchanlik reaksiya (DHR)
Yuzaga kelish vaqti: Darhol rivojlanuvchi DHRlar odatda dori vositasini qabul qilgandan so'ng 1 soat ichida yuzaga keladi. Bu reaksiyalar immun tizimi tomonidan yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri mediatorlar chiqarilishi natijasida paydo bo‘ladi va simptomlarning tez rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
1. β-laktam antibiotiklari — Penitsillin, Amoksitsillin kabi;
2. Neyromuskulyar blokatorlar — Suksinilxolin, Rokuronyum;
3. Aspirin va boshqa NSYQVlar — Ibuprofen, Diklofenak;
4. Kimyoterapiya preparatlari — Sisplatin, Doksorubitsin;
5. Vankomitsin — antibiotik vosita sifatida qo‘llaniladi;
6. Morfin — og‘riqni qoldiruvchi vosita;
7. Radiokontrast moddalar — diagnostika uchun qo‘llaniladi.
Ushbu dorilar gipersezuvchanlik reaksiya chaqiruvchi asosiy dori vositalaridan bo‘lib, ular immun tizimi faoliyatini yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri mediatorlarni chiqarishni faollashtiradi.
Darhol rivojlanuvchi DHR belgilari bir qancha tizimlarga ta'sir qilishi mumkin va virusli infeksiyalarga o‘xshab ko‘rinishi mumkin. Ammo, bunday reaksiyalarda odatda isitma bo‘lmaydi. Belgilar tizimlarga ko‘ra quyidagicha ajratiladi:
● Teri/shilliq qavat: Urtikariya (eshakemi), angioedema, kon’yunktivit va yuz qizarishi.
● Nafas olish tizimi: Bronxospazm va rinit kabi belgilar. Og‘ir holatlarda nafas qisilishi kuzatiladi.
● Ovqat hazm qilish tizimi: Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, diareya va qorinda og‘riq.
● Yurak-qon tomir tizimi: Arterial gipotenziya va taxikardiya.
Og‘ir holatlarda DHR anafilaksiya yoki anafilaktoid reaksiya sifatida namoyon bo‘lib, ko‘p tizimli ta’sir va hayot uchun xavf tug‘diruvchi holatlar paydo bo‘ladi.
Darhol rivojlanuvchi DHRlar ko‘pincha IgE vositachiligida yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri semiz (mast cells) hujayralarining faollashuvi orqali kelib chiqadi. Bu jarayonda gistamin va boshqa yallig‘lanish mediatorlari ajralib chiqadi, bu esa turli tizimlarda tezda simptomlarning paydo bo‘lishiga olib keladi.
1. Dorini darhol to‘xtatish — Ilgari kuzatilgan allergik reaksiya bo‘lgan taqdirda dori vositasidan darhol to'xtatish.
2. Gistaminlarga qarshi dorilar (antigistaminlar) — Urtikariya va shishlarni kamaytirish uchun ishlatiladi.
3. Kortikosteroidlar — Og‘ir reaktsiyalarda yallig‘lanishni kamaytiradi.
4. Epinefrin — Agar anafilaksiya kuzatilsa, epinefrin birinchi qator dori sifatida qo‘llaniladi. Epinefrinni shoshilinch yordam sifatida mushak ichiga yuborish tavsiya etiladi.
@Space_Med
Yuzaga kelish vaqti: Darhol rivojlanuvchi DHRlar odatda dori vositasini qabul qilgandan so'ng 1 soat ichida yuzaga keladi. Bu reaksiyalar immun tizimi tomonidan yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri mediatorlar chiqarilishi natijasida paydo bo‘ladi va simptomlarning tez rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
Ko‘p hollarda bog‘liq bo‘lgan dori vositalari:
1. β-laktam antibiotiklari — Penitsillin, Amoksitsillin kabi;
2. Neyromuskulyar blokatorlar — Suksinilxolin, Rokuronyum;
3. Aspirin va boshqa NSYQVlar — Ibuprofen, Diklofenak;
4. Kimyoterapiya preparatlari — Sisplatin, Doksorubitsin;
5. Vankomitsin — antibiotik vosita sifatida qo‘llaniladi;
6. Morfin — og‘riqni qoldiruvchi vosita;
7. Radiokontrast moddalar — diagnostika uchun qo‘llaniladi.
Ushbu dorilar gipersezuvchanlik reaksiya chaqiruvchi asosiy dori vositalaridan bo‘lib, ular immun tizimi faoliyatini yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri mediatorlarni chiqarishni faollashtiradi.
Klinik belgilar:
Darhol rivojlanuvchi DHR belgilari bir qancha tizimlarga ta'sir qilishi mumkin va virusli infeksiyalarga o‘xshab ko‘rinishi mumkin. Ammo, bunday reaksiyalarda odatda isitma bo‘lmaydi. Belgilar tizimlarga ko‘ra quyidagicha ajratiladi:
● Teri/shilliq qavat: Urtikariya (eshakemi), angioedema, kon’yunktivit va yuz qizarishi.
● Nafas olish tizimi: Bronxospazm va rinit kabi belgilar. Og‘ir holatlarda nafas qisilishi kuzatiladi.
● Ovqat hazm qilish tizimi: Ko‘ngil aynishi, qayt qilish, diareya va qorinda og‘riq.
● Yurak-qon tomir tizimi: Arterial gipotenziya va taxikardiya.
Og‘ir holatlarda DHR anafilaksiya yoki anafilaktoid reaksiya sifatida namoyon bo‘lib, ko‘p tizimli ta’sir va hayot uchun xavf tug‘diruvchi holatlar paydo bo‘ladi.
Patofiziologiyasi:
Darhol rivojlanuvchi DHRlar ko‘pincha IgE vositachiligida yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri semiz (mast cells) hujayralarining faollashuvi orqali kelib chiqadi. Bu jarayonda gistamin va boshqa yallig‘lanish mediatorlari ajralib chiqadi, bu esa turli tizimlarda tezda simptomlarning paydo bo‘lishiga olib keladi.
Davolash:
1. Dorini darhol to‘xtatish — Ilgari kuzatilgan allergik reaksiya bo‘lgan taqdirda dori vositasidan darhol to'xtatish.
2. Gistaminlarga qarshi dorilar (antigistaminlar) — Urtikariya va shishlarni kamaytirish uchun ishlatiladi.
3. Kortikosteroidlar — Og‘ir reaktsiyalarda yallig‘lanishni kamaytiradi.
4. Epinefrin — Agar anafilaksiya kuzatilsa, epinefrin birinchi qator dori sifatida qo‘llaniladi. Epinefrinni shoshilinch yordam sifatida mushak ichiga yuborish tavsiya etiladi.
@Space_Med