Survivorship Bias (Omon qolganlar illuziyasi)
Survivorship bias - bu odamlarning faqat muvaffaqiyatga erishganlarni ko‘rib, omadsizlarni e’tiborsiz qoldirishi natijasida noto‘g‘ri xulosa chiqarish.
Bunga eng mashhur misol bu Ikkinchi jahon urushida olimlar faqatgina qaytib kelgan bomber samaloyotlarinigina analiz qilib qaysi qismlarini yanada kuchaytirish kerakligini aniqlashga harakat qilishardi. Lekin Abraham Wald eng ko'p va og'ir zarar ko'rgan samoloyotlar ko'pincha qaytib kelmasligini tushunib alternativ yechim taklif qiladi. U samalyotlarning zarar ko'rgan qismlarini emas, balki hech qanday o'q tegmagan qismlarini yanada mustahkamlashni tavsiya qiladi chunki agar u qismlarga o'q tegsa samalyotlar qaytib kelmagan bo'lardi. Natijada esa qaytib keladigan samalyotlar soni keskin oshadi.
Bizga uning qanday ta'sirlari bor?
1. Haddan tashqari optimizm: Faqatgina muvaffaqiyatga erishgan texnologiya kompaniyalarini o'rganib, yangi startaplarga investitsiya qilishda risklarni yetarlicha baholamaslik.
2. Sabablarga noto‘g‘ri bog‘lanish: Misol uchun mashhur biznesmenlarning universitetni tashlab ketganligini muvaffaqiyat omili sifatida ko'rish va ularga o'xshab tashlab ketgan millionlab insonlarni e'tiborga olmaslik.
3. To‘liq bo‘lmagan ma’lumotlardan xulosa chiqarish: Yugurish marafonini tugatgan sportchilardan (Jarohat yoki boshqa sabab orqali tugata olmaganlardan emas) qanday jarohatlar qiyinchilik tug'dirishi va marafonni tugata olmaslikka sabab bo'lishini o'rganish.
Qanday qilib uning oldini olish mumkin?
Ma'lumotlar to'liqligini tekshiring. Allaqachon yo'q bo'lib ketgan bizneslar, maktabni tashlab ketganlar va haqiqiy bemorlarni ham qo'shganingizga ishonch hosil qiling.
Outlier (ko‘pchilikdan keskin farq qiladigan, odatiy tendensiyalarga mos kelmaydigan hodisa, odam yoki natija.)larni ma'lumotingizdan chiqarib tashlang. Lekin, avval u sohada haqiqiy outlier nimaligini va qanchalik muhimligini aniq qilib oling.
Xulosa qilganda, nimadir haqida eshitganingizda yoki o'rganayotganingizda to'liq ma'lumot berilganini tekshiring va xulosa qilishga shoshilmang.
Hayotingiz osonroq va samaraliroq o'tadi.
Sources: Wikipedia; Scribd; "Fooled by Randomness" by Taleb Nassim.
P/s: Siz qanaqa misollarni bilasiz yoki holatlarga tushgansiz? Kommentlarda yozib qoldiring.
𝚃𝚎𝚕𝚎𝚐𝚛𝚊𝚖: 𝐒𝐚𝐦𝐚𝐧𝐝𝐚𝐫𝐆'𝐚𝐧𝐢𝐲𝐞𝐯 𝐁𝐥𝐨𝐠