O‘zbekistonliklar yana bir yil sitrus, baliq va boshqa bir qancha muhim tovarlardan ko‘proq va arzonroq iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi.
Tashqi savdo, umuman import bojlari haqida gap ketganda haligacha ko‘pchilik (xususan qaror qabul qiluvchilar ham) o‘ylashadiki, Import bojlarini pasaytirish yoki olib tashlash odamlarning daromadlarini kamaytiradi. Lekin aslida, import bojlarining olib tashlanishi odamlarning (real) daromadlarini kamaytirmaydi balki oshiradi. Xususan, mana bu hamda mana bu farmonlardagi tovarlar uchun 0 foiz bojxona bojlarining qo‘llanilish muddati yana bir yilga uzaytirilibdi. Albatta bu judayam quvonarli xabar (agar butunlay olib tashlansa nur ustiga a’lo nur bo‘lar edi).
Yuqorida ta’kidlaganimdek, ko‘pchilik o‘ylaydiki, tashqi savdoni ochish odamlarning daromadlarini pasaytiradi. Lekin yuqoridagi farmonlarda keltirilgan bir qancha tovarlar 2022 yildan buyon 0 stavkada import qilinmoqda. Lekin aynan shu qarorning aholi daromadlari qisqarishi (yoki o‘sishining sekinlashishi) ga jiddiy salbiy ta’sir qilganligi ko‘rinmadi. Balki bu tovarlardan ko‘proq o‘zbekistonliklar faqat bayramlarda emas balki kundalik hayotida iste’mol qilishiga imkoniyat yaratib berdi.
Masalan, o‘zbekistonliklar oldingiga qaraganda ko‘proq baliq, ko‘proq sitrus mevalar (va boshqa ko‘plab asosiy iste’mol tovarlarini) iste’mol qilishmoqda. Xususan, 2019 yilda o‘zbekistonliklar 8 ming kg import tirik baliq iste’mol qilishgan bo‘lsa, 2023 yilga kelib bu ko‘rsatkich 38 ming kg ga yetgan, muzlatilgan baliq importi esa 4500 tonnadan 8300 tonnaga yetgan. Bundan tashqari, sitrus mevalar importi 2019 yildagi 39,4 ming tonnadan 2023 yilga kelib qariyb 98 ming tonnaga yetgan. Ya’ni oldin kamroq aholi qatlami, hamda asosan muhim bayramlarda (masalan yangi yil) iste’mol qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarni, 0 stavkali bojlar qo‘llanilgandan keyin ko‘proq iste’mol qilish imkoniyati paydo bo’ldi. Boshqa tovarlar importida ham shunday tendensiyani kuzatish mumkin. Ya’ni importning ko‘payishi bilan odamlar kambag‘allashmayapti balki real ko‘rsatkichlardan boyishmoqda (importi erkin kelishni boshlagan tovarlar narxi tushishi yoki oldingidan sekinroq o‘sishi hisobiga). Albatta importning o‘sishi hamda narxlarning barqaror saqlanishida real valyuta kursining mustahkamlanishi ham rol o‘ynagan lekin bu boshqa kun uchun mavzu.
Importning o‘sishi daromadlar o‘sishi bilan salbiy emas balki ijobiy bog‘langanligini yaqin tariximizdan ham ko‘rish mumkin. Jumladan, 2020 yilda mamlakatimizning importi 13 foizga qisqargan, iqtisodiy o‘sish esa 2019 yildagi 6 foizdan 2020 yilda 2 foizgacha sekinlashgan edi. 2021 yilda esa import hajmi 20,4 foizga o‘sgan (past baza effekti ham rol o‘ynagan) iqtisodiy o‘sish bu yilda 7,4 foizni tashkil etgan (yaqin tariximizdagi eng yuqori o‘sish). Ya’ni importning o‘sishi bilan daromadlar qisqaradi degan qarash unchalik to‘g‘ri emas.
Aytish joizki, mazkur farmonlardagi va boshqa tovarlarga import bojini pasaytirish hamda olib tashlash o‘zbekistonliklarni boyroq qiladi. Ular oldin iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo‘lmagan tovarlarni iste’mol qilishi, va oldin kam iste’mol qilgan tovarlardan ko‘proq iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Ya’ni real ko‘rsatkichlarda ularning daromadlarini oshiradi.
Agar qaror qabul qiluvchi sifatida siz import bojining olib tashlanishi to‘lov balansidagi muammolarni keltirib chiqarishidan (yoki jiddiylashtirishidan) xavotirda bo‘lsangiz. Ishoning, sizning muammolaringizni import bojlari yechib bermaydi. Agar to‘lov balansida muammo bo‘lsa (oldin yozganimdek) unda buning javobini davomli ekspansion fiskal siyosat hamda yuqori intervensiya natijasida mustahkamlanishda davom etayotgan real valyuta kursidan izlash to‘g‘riroq bo‘ladi.
@Mirkonomika
Tashqi savdo, umuman import bojlari haqida gap ketganda haligacha ko‘pchilik (xususan qaror qabul qiluvchilar ham) o‘ylashadiki, Import bojlarini pasaytirish yoki olib tashlash odamlarning daromadlarini kamaytiradi. Lekin aslida, import bojlarining olib tashlanishi odamlarning (real) daromadlarini kamaytirmaydi balki oshiradi. Xususan, mana bu hamda mana bu farmonlardagi tovarlar uchun 0 foiz bojxona bojlarining qo‘llanilish muddati yana bir yilga uzaytirilibdi. Albatta bu judayam quvonarli xabar (agar butunlay olib tashlansa nur ustiga a’lo nur bo‘lar edi).
Yuqorida ta’kidlaganimdek, ko‘pchilik o‘ylaydiki, tashqi savdoni ochish odamlarning daromadlarini pasaytiradi. Lekin yuqoridagi farmonlarda keltirilgan bir qancha tovarlar 2022 yildan buyon 0 stavkada import qilinmoqda. Lekin aynan shu qarorning aholi daromadlari qisqarishi (yoki o‘sishining sekinlashishi) ga jiddiy salbiy ta’sir qilganligi ko‘rinmadi. Balki bu tovarlardan ko‘proq o‘zbekistonliklar faqat bayramlarda emas balki kundalik hayotida iste’mol qilishiga imkoniyat yaratib berdi.
Masalan, o‘zbekistonliklar oldingiga qaraganda ko‘proq baliq, ko‘proq sitrus mevalar (va boshqa ko‘plab asosiy iste’mol tovarlarini) iste’mol qilishmoqda. Xususan, 2019 yilda o‘zbekistonliklar 8 ming kg import tirik baliq iste’mol qilishgan bo‘lsa, 2023 yilga kelib bu ko‘rsatkich 38 ming kg ga yetgan, muzlatilgan baliq importi esa 4500 tonnadan 8300 tonnaga yetgan. Bundan tashqari, sitrus mevalar importi 2019 yildagi 39,4 ming tonnadan 2023 yilga kelib qariyb 98 ming tonnaga yetgan. Ya’ni oldin kamroq aholi qatlami, hamda asosan muhim bayramlarda (masalan yangi yil) iste’mol qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarni, 0 stavkali bojlar qo‘llanilgandan keyin ko‘proq iste’mol qilish imkoniyati paydo bo’ldi. Boshqa tovarlar importida ham shunday tendensiyani kuzatish mumkin. Ya’ni importning ko‘payishi bilan odamlar kambag‘allashmayapti balki real ko‘rsatkichlardan boyishmoqda (importi erkin kelishni boshlagan tovarlar narxi tushishi yoki oldingidan sekinroq o‘sishi hisobiga). Albatta importning o‘sishi hamda narxlarning barqaror saqlanishida real valyuta kursining mustahkamlanishi ham rol o‘ynagan lekin bu boshqa kun uchun mavzu.
Importning o‘sishi daromadlar o‘sishi bilan salbiy emas balki ijobiy bog‘langanligini yaqin tariximizdan ham ko‘rish mumkin. Jumladan, 2020 yilda mamlakatimizning importi 13 foizga qisqargan, iqtisodiy o‘sish esa 2019 yildagi 6 foizdan 2020 yilda 2 foizgacha sekinlashgan edi. 2021 yilda esa import hajmi 20,4 foizga o‘sgan (past baza effekti ham rol o‘ynagan) iqtisodiy o‘sish bu yilda 7,4 foizni tashkil etgan (yaqin tariximizdagi eng yuqori o‘sish). Ya’ni importning o‘sishi bilan daromadlar qisqaradi degan qarash unchalik to‘g‘ri emas.
Aytish joizki, mazkur farmonlardagi va boshqa tovarlarga import bojini pasaytirish hamda olib tashlash o‘zbekistonliklarni boyroq qiladi. Ular oldin iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo‘lmagan tovarlarni iste’mol qilishi, va oldin kam iste’mol qilgan tovarlardan ko‘proq iste’mol qilish imkoniyatiga ega bo’lishadi. Ya’ni real ko‘rsatkichlarda ularning daromadlarini oshiradi.
Agar qaror qabul qiluvchi sifatida siz import bojining olib tashlanishi to‘lov balansidagi muammolarni keltirib chiqarishidan (yoki jiddiylashtirishidan) xavotirda bo‘lsangiz. Ishoning, sizning muammolaringizni import bojlari yechib bermaydi. Agar to‘lov balansida muammo bo‘lsa (oldin yozganimdek) unda buning javobini davomli ekspansion fiskal siyosat hamda yuqori intervensiya natijasida mustahkamlanishda davom etayotgan real valyuta kursidan izlash to‘g‘riroq bo‘ladi.
@Mirkonomika