Oʻsha vaqtda Laguat shahri janubiy Jazoir darvozalaridan biri edi. Uning atrofidagi barcha viloyatlar qulagandan so'ng ham shahar katta darajada jihozlangani sababli ancha kuchli edi. Dastlab, fransuzlar muvaffaqiyatsiz urinishlar uchradilar. Qizigʻi, Fransuz armiyasi shahar aholisidan 16 baravar ko'p edi. Fransuzlar shahar to'liq qamal qildilar. Boshqa tomondan, ular shahar shayxlarini mansab va pul bilan o'zlari tomonga jalb qilish uchun oqsoqollar,shayxlar bilan aloqafa chiqdilar. Ammo rahbarlar murosa qilishdan bosh tortdilar. Natijada, fransuz general-gubernatori Laguat aholisini bo'ysundirish uchun katta harbiy kuch ishlatishga qaror qildi.
Avvaliga to'rt fransuz askari aholiga shaharni taslim qilish to'g'risida so'nggi ogohlantirish berish uchun yuborilgan, ammo aholi va qahramon oqsoqollar buni qat'iyan rad etishgan. Ular hech qachon shaharni nasroniylarga topshirmaslikka, bu yoʻlda o'lim shahidlikka tayyor ekanliklarini eʼlon qilishgan.
Shunday qilib, 1852 yil 22 noyabrda shiddatli harbiy hujum boshlandi.
Bir necha kun davom etgan og‘ir bombardimonlarga qaramay, Laguat aholisi misli ko‘rilmagan jasorat bilan qarshilik ko‘rsatib, fransuz qo‘shinlariga katta talofatlar yetkazdi. O'lganlar orasida frantsuz generali Buskarran ham bor edi. Uning oʻlimi, o'nlab yuqori martabali fransuz zobitlari bilan birga fransuz kampaniyasini muvozanatdan chiqarib yubordi. Ammo odatiy hujum muvaffaqiyatsizlikka uchragach, mustamlaka rahbariyati yangi qurolga, ya'ni fransuz ixtirosi boʻlgan odamlarga qarshi qo'llanilgan kimyoviy qurolga dunyo tarixida birinchi marta murojaat qilishga qaror qildi.
Ushbu qurollardan foydalanishning boshlanishi jangning eng dahshatli boblarini ifodalaydi, chunki fransuzlar shaharni xloroform bilan to'ldirilgan snaryadlar bilan bombardimon qilishdi, bu zaharli kimyoviy modda oʻz taʼsiri bilan qurbonlarini sekin va ammo qattiq bo'g'ib qo'yishi bilan oʻlimga olib keladi. O'pka bu moddadan nafas olgach, unda kuchli tirnalish kelib chiqadi, so'ngra to'qimalarning o'tkir yallig'lanishi kuzatiladi, bu o'pkaga juda ko'p miqdorda suyuqlik kirib, bo'g'ilish, azob va sekin o'limga olib keladi.
Bu hujum Laguat aholisining uchdan ikki qismining o‘limiga sabab bo‘ldi, qurbonlar soni 4800 kishidan iborat shaharning 3000 ga yaqin shahid boʻlganini bildirar edi. Bu qirg'in dunyodagi tinch aholiga qarshi zaharli gaz ishlatilgan birinchi harbiy amaliyotlardan biri hisoblanadi.
Shahar qulagandan so'ng, fransuz askarlari unga kirib, jasadlar va o'liklar bilan qoplanganini ko'rdilar.
Hamma joyda o'lim bilan kurashayotganlar yoki o'lganlar yotardi. Ushbu kampaniyada qatnashgan general Yevgeniy Fromantning hisobotida vaziyatning dahshatli tavsifi keltirilgan:
Ba'zi jasadlar ko'milishidan oldin olti oydan ko'proq vaqt davomida qolib ketgan, qolganlari esa qoplarga yig'ilib, tiriklayin yoqib yuborilgan.
1853 yilda Parijdagi fransuz bosh shtabiga keng qamrovli hisobot yuborildi. Unda urushdagi birinchi kimyoviy tajriba va ularni kelajakdagi urushlarda qo'llash imkoniyati hamda bu materiallarning odamlarga ta'siri haqida maʼlumot berilgan edi
@Islombilanbirgamiz
Avvaliga to'rt fransuz askari aholiga shaharni taslim qilish to'g'risida so'nggi ogohlantirish berish uchun yuborilgan, ammo aholi va qahramon oqsoqollar buni qat'iyan rad etishgan. Ular hech qachon shaharni nasroniylarga topshirmaslikka, bu yoʻlda o'lim shahidlikka tayyor ekanliklarini eʼlon qilishgan.
Shunday qilib, 1852 yil 22 noyabrda shiddatli harbiy hujum boshlandi.
Bir necha kun davom etgan og‘ir bombardimonlarga qaramay, Laguat aholisi misli ko‘rilmagan jasorat bilan qarshilik ko‘rsatib, fransuz qo‘shinlariga katta talofatlar yetkazdi. O'lganlar orasida frantsuz generali Buskarran ham bor edi. Uning oʻlimi, o'nlab yuqori martabali fransuz zobitlari bilan birga fransuz kampaniyasini muvozanatdan chiqarib yubordi. Ammo odatiy hujum muvaffaqiyatsizlikka uchragach, mustamlaka rahbariyati yangi qurolga, ya'ni fransuz ixtirosi boʻlgan odamlarga qarshi qo'llanilgan kimyoviy qurolga dunyo tarixida birinchi marta murojaat qilishga qaror qildi.
Ushbu qurollardan foydalanishning boshlanishi jangning eng dahshatli boblarini ifodalaydi, chunki fransuzlar shaharni xloroform bilan to'ldirilgan snaryadlar bilan bombardimon qilishdi, bu zaharli kimyoviy modda oʻz taʼsiri bilan qurbonlarini sekin va ammo qattiq bo'g'ib qo'yishi bilan oʻlimga olib keladi. O'pka bu moddadan nafas olgach, unda kuchli tirnalish kelib chiqadi, so'ngra to'qimalarning o'tkir yallig'lanishi kuzatiladi, bu o'pkaga juda ko'p miqdorda suyuqlik kirib, bo'g'ilish, azob va sekin o'limga olib keladi.
Bu hujum Laguat aholisining uchdan ikki qismining o‘limiga sabab bo‘ldi, qurbonlar soni 4800 kishidan iborat shaharning 3000 ga yaqin shahid boʻlganini bildirar edi. Bu qirg'in dunyodagi tinch aholiga qarshi zaharli gaz ishlatilgan birinchi harbiy amaliyotlardan biri hisoblanadi.
Shahar qulagandan so'ng, fransuz askarlari unga kirib, jasadlar va o'liklar bilan qoplanganini ko'rdilar.
Hamma joyda o'lim bilan kurashayotganlar yoki o'lganlar yotardi. Ushbu kampaniyada qatnashgan general Yevgeniy Fromantning hisobotida vaziyatning dahshatli tavsifi keltirilgan:
Bu men uchun dahshatli sinov edi, men eshik oldida qonli miltig'ini ushlab olgan bir askarni koʻrdim. Uning qoʻlida ikkita kambag'al qizning tanasidan tortib olingan taqinchoqlar bor edi. Oʻlgan ayollardan bir yerda qimir etmay yotgan boʻlsa, ikkinchisi esa zinapoyada yotardi. Askar uni yalang'och tanasidan oltin va kumush taqinchoqlarini yechib, o'layotgan edi. Uning mushti juftlanib qolgan,unda kiyimning tugmasi bor edi. Balki, bu oʻz qotilining kostyumidan yirtib oligan harbiy kiyimning tugmasi edi.
Ba'zi jasadlar ko'milishidan oldin olti oydan ko'proq vaqt davomida qolib ketgan, qolganlari esa qoplarga yig'ilib, tiriklayin yoqib yuborilgan.
1853 yilda Parijdagi fransuz bosh shtabiga keng qamrovli hisobot yuborildi. Unda urushdagi birinchi kimyoviy tajriba va ularni kelajakdagi urushlarda qo'llash imkoniyati hamda bu materiallarning odamlarga ta'siri haqida maʼlumot berilgan edi
@Islombilanbirgamiz