Сайилхон ўрнидан туриб қучоқлашди. Шеригининг юзига ёғ сурилгандай шилимшиқ эди.
— Танидим, танидим – лекин унинг кимлигини сира эслай олмади.
— Болаларинг яхшими?. На бўлди сенга ўнинчи синф пайтингдагидай озиб қолибсан?.
— Ҳозир озғинлик урфга кирган – деди Сайилхон қаршисидаги одамнинг синфдошлигини англаб. – Ке ўтир, ҳозир юзимни ювиб турган эдим.
— Бир кўриб чиқай дедим. Умуман бегона бўлиб кетдинг-эй, неччи йил бўлди овулга келмаганингга. Биз ўйнаб чўмиладиган дарёлар кичрайиб, денгиз қуриди. Балиқлар ҳам йўқолиб кетди. Ҳозир ҳамма ёқ тиконли сим ва чегара бўлиб кетган. Энди у ёқларни тушда кўрамиз.
Анқайиб меҳмоннинг огзига тикилади: боши айланарди.
— Иш кўп. Бир пасда йигирма йил ҳам «гув» этиб ўтиб кетибди.
— Эшитганмидинг Омонгулни ҳам бериб қўйдик. Онаси вафот этганидан сўнг ҳеч кимга аралашмай уйида ўтириб қолиб кетди. Кейин ўлди қолди – Сайилхоннинг ҳали исмини эслай олмаган синфдоши гўё бир жонсиз нарса ёки ҳайвон ҳақида гапиргандай аниқлик киритиб. – ўлимидан олдин хотинларга дунёда битта эркакни деб ўтдим деган экан. Сени айтибди.
— Мени айтибди..- ғалати синфдошининг ўзи ва айтаётган одам ишонмайдиган гапларига ҳайратда қолдим. – Ўқишни тугатганмиди у? – деди эрга текканмиди деган савол беришга ўнғайсизланиб.
— Онаси касал бўлиб иккинчими учинчи курсдан қолиб кетган эди. Сўнг кутубхонада ишлаб юрди – деди дастурхонга қараб ютиниб. - Сен билан беш грамм ичмаймизми?.
Сайилхон безовта бўлиб ташқарига кўз ташлади. Ичидан бутун дунё ва хотиралар огриқлар билан ўтди. Аллақачон ҳовлида дўппи кийган эркаклар ва рўмол ўраган хотинлар уймалашиб юришарди. Маҳалланинг ёшгина нотаниш мулласи ҳам келиб Қуръони каримни қироат билан ўқирди.
— Тезроқ олиб юбор бўлмаса? – кўриб қолишади деган гапни айтолмай.
Қўллари қалтириб ароқни тўкиб юборади. Нотаниш синфдошиннинг эса парвойи палак. Қадаҳни ушлаганича тилак айтарди.».. сен билан фахрланиб юрамиз. Ҳозир ҳам мендай бир тракторчи билан ичиб ўтирганингга ишонмайман. Яхши кунларда бир-биримизннинг хизматингизда бўлайлик».
— ичиб юбор – деди иккинчи пиёлани ичган Сайилхон йиғлагудай бўлиб ҳовлига томонга қараб. – овмин – деб ўрнидан туриб деразага тикилганича: «Ооо..о» деб керишди. Эшикдан кирган Қодирнинг кўзи столдаги бўшаган пиёлаларга ва тақсимчадаги тузламага тушиб афти бужмайиб кетди.
— Ака, сизни худо уриб қўйгани рост экан. Бўлмаса гуриллаб юрган одам бирдан бу аҳволга тушмайди. Энди тенгингизни топибсиз. Шу кун ҳам ичасизми?.
— Ҳўв ука, менга нима бўлибди. Тракторим бор, ерим бор менинг. Ҳайдамасангиз ҳам чиқиб кетаман. Ўзи сани одамни менсимайди дейишганди - деди номсиз синфдоши Қодирга тап тортмай.
Ёш боладай мўлтираб турган акасига раҳми келди шекилли: -
Ака ювиниб таҳорат олинг. Ҳозир жўнаймиз – ўзи эшик олдига келиб тўхтаган машинани қаршилашга кетди.
Мовий ранг дуррача ўраган Бекпошша арғимчоқни кўтартириб юборди. Нотаниш кишилар арғимчоқни кўтариб кўчага чиқишди. Кўчадан тахталарнинг бир-бирига урилгани ва «ғийқ, ғийқ» деган сас қадам ташланишига мос эшитиларди. Туни билан шамолда шунинг овози келган экан. Арғимчоқ экан нолакор овоз чиқарган. Тахталарнинг ҳали унча ранги кетмаган, арқони йўқлигини ҳисобга олмаганда деярли янги эди. Сайилхон ёшлигида онаси ишга кетганида кўпинча Саодат синглисини ёнига олиб учиб ўтирарди. Синглиси баъзан огзида нони билан ухлаб қоларди. Бир марта укаси арғимчоқдан йиқилиб тушиб, бурни қонаганда отасидан қаттиқ калтак еганди.
— Ака тахянгиз борми? - деган синглисиннинг гапидан чўчиб кетди.
— Қанақа тахя?.
— Саволни ҳам бердинг одамига. Акамда тахя нима қилсин. Акамдан ҳозир ичилган бўш шишани сўра..
Сайилхон кўзлари билан укасига «ўтинаман айтма» деб имо қилди.
— Анов тракторчи синфдоши билан ичган ароқнинг маркасини сўра - деди шавқатсизлик билан укаси.
«Мени муҳокама қилишни ким қўйибди сенга?. Сенинг пулингга ичдимми?.». Бу гапни ичидан айтди у. Бир пайтлар Қодир акасининг олдида нафас олишга қўрқарди.
— Танидим, танидим – лекин унинг кимлигини сира эслай олмади.
— Болаларинг яхшими?. На бўлди сенга ўнинчи синф пайтингдагидай озиб қолибсан?.
— Ҳозир озғинлик урфга кирган – деди Сайилхон қаршисидаги одамнинг синфдошлигини англаб. – Ке ўтир, ҳозир юзимни ювиб турган эдим.
— Бир кўриб чиқай дедим. Умуман бегона бўлиб кетдинг-эй, неччи йил бўлди овулга келмаганингга. Биз ўйнаб чўмиладиган дарёлар кичрайиб, денгиз қуриди. Балиқлар ҳам йўқолиб кетди. Ҳозир ҳамма ёқ тиконли сим ва чегара бўлиб кетган. Энди у ёқларни тушда кўрамиз.
Анқайиб меҳмоннинг огзига тикилади: боши айланарди.
— Иш кўп. Бир пасда йигирма йил ҳам «гув» этиб ўтиб кетибди.
— Эшитганмидинг Омонгулни ҳам бериб қўйдик. Онаси вафот этганидан сўнг ҳеч кимга аралашмай уйида ўтириб қолиб кетди. Кейин ўлди қолди – Сайилхоннинг ҳали исмини эслай олмаган синфдоши гўё бир жонсиз нарса ёки ҳайвон ҳақида гапиргандай аниқлик киритиб. – ўлимидан олдин хотинларга дунёда битта эркакни деб ўтдим деган экан. Сени айтибди.
— Мени айтибди..- ғалати синфдошининг ўзи ва айтаётган одам ишонмайдиган гапларига ҳайратда қолдим. – Ўқишни тугатганмиди у? – деди эрга текканмиди деган савол беришга ўнғайсизланиб.
— Онаси касал бўлиб иккинчими учинчи курсдан қолиб кетган эди. Сўнг кутубхонада ишлаб юрди – деди дастурхонга қараб ютиниб. - Сен билан беш грамм ичмаймизми?.
Сайилхон безовта бўлиб ташқарига кўз ташлади. Ичидан бутун дунё ва хотиралар огриқлар билан ўтди. Аллақачон ҳовлида дўппи кийган эркаклар ва рўмол ўраган хотинлар уймалашиб юришарди. Маҳалланинг ёшгина нотаниш мулласи ҳам келиб Қуръони каримни қироат билан ўқирди.
— Тезроқ олиб юбор бўлмаса? – кўриб қолишади деган гапни айтолмай.
Қўллари қалтириб ароқни тўкиб юборади. Нотаниш синфдошиннинг эса парвойи палак. Қадаҳни ушлаганича тилак айтарди.».. сен билан фахрланиб юрамиз. Ҳозир ҳам мендай бир тракторчи билан ичиб ўтирганингга ишонмайман. Яхши кунларда бир-биримизннинг хизматингизда бўлайлик».
— ичиб юбор – деди иккинчи пиёлани ичган Сайилхон йиғлагудай бўлиб ҳовлига томонга қараб. – овмин – деб ўрнидан туриб деразага тикилганича: «Ооо..о» деб керишди. Эшикдан кирган Қодирнинг кўзи столдаги бўшаган пиёлаларга ва тақсимчадаги тузламага тушиб афти бужмайиб кетди.
— Ака, сизни худо уриб қўйгани рост экан. Бўлмаса гуриллаб юрган одам бирдан бу аҳволга тушмайди. Энди тенгингизни топибсиз. Шу кун ҳам ичасизми?.
— Ҳўв ука, менга нима бўлибди. Тракторим бор, ерим бор менинг. Ҳайдамасангиз ҳам чиқиб кетаман. Ўзи сани одамни менсимайди дейишганди - деди номсиз синфдоши Қодирга тап тортмай.
Ёш боладай мўлтираб турган акасига раҳми келди шекилли: -
Ака ювиниб таҳорат олинг. Ҳозир жўнаймиз – ўзи эшик олдига келиб тўхтаган машинани қаршилашга кетди.
Мовий ранг дуррача ўраган Бекпошша арғимчоқни кўтартириб юборди. Нотаниш кишилар арғимчоқни кўтариб кўчага чиқишди. Кўчадан тахталарнинг бир-бирига урилгани ва «ғийқ, ғийқ» деган сас қадам ташланишига мос эшитиларди. Туни билан шамолда шунинг овози келган экан. Арғимчоқ экан нолакор овоз чиқарган. Тахталарнинг ҳали унча ранги кетмаган, арқони йўқлигини ҳисобга олмаганда деярли янги эди. Сайилхон ёшлигида онаси ишга кетганида кўпинча Саодат синглисини ёнига олиб учиб ўтирарди. Синглиси баъзан огзида нони билан ухлаб қоларди. Бир марта укаси арғимчоқдан йиқилиб тушиб, бурни қонаганда отасидан қаттиқ калтак еганди.
— Ака тахянгиз борми? - деган синглисиннинг гапидан чўчиб кетди.
— Қанақа тахя?.
— Саволни ҳам бердинг одамига. Акамда тахя нима қилсин. Акамдан ҳозир ичилган бўш шишани сўра..
Сайилхон кўзлари билан укасига «ўтинаман айтма» деб имо қилди.
— Анов тракторчи синфдоши билан ичган ароқнинг маркасини сўра - деди шавқатсизлик билан укаси.
«Мени муҳокама қилишни ким қўйибди сенга?. Сенинг пулингга ичдимми?.». Бу гапни ичидан айтди у. Бир пайтлар Қодир акасининг олдида нафас олишга қўрқарди.