Эй ака, давлатни кўтаролмади хотинингиз. Еди сизни... «Eрни эр қиладиган Хотин, қора ер қиладиган ҳам хотин» деганлари рост экан. Уйга келган меҳмонни қувди. Ишингизга бориб жанжал кўтариб беобрў қилди. Онам бечора «аканг куйганидан ичади» дерди.
Бекпошша гўё бошқа бир одам ҳақида гапираётгандай Сайилхон сигаретни тутатганича қошини бир оз керган туфайли кулдондаги кулларни титиб ўтирарди. Синглиси ўқишга кирган йили елиб югуриб баҳоларини тўғрилагинини эслади. У мактабда аъло ўқигани учун баҳоларини бешга топширган эди. Ўзи синглиси сал нарсага кўз ёш тўкади. Ҳамиша ҳаёти ва эридан нолиганида ҳам уйида бир оилани икки уч йил боқадиган озиқ овқатлари бисёр бўлади.
— Пошша ҳов анови ҳовлининг бурчагида ётган - ҳиёл қалтираётган бармоқлари билан ҳовлининг бурчагини кўрсатиб. - биза ўйнаган ёгоч ўриндиқли арғимчоқми? – дейди мўй ўсиб кетган бурун тешикларидан тутун чиқариб.
Синглиси бурилиб ташқарига қарайди.
— Ҳа кеча ҳовлини тозалашганида омбордан чиқаришган экан. Арқонини кесиб олиб ўзини ташлашаётган экан. Олиб қолдим. Барчамиз шунда ўсганмиз. Эсдалик бўлади. Уйга олиб бориб бўятсам яп-янгидай бўлади.
Меҳмон яна бир сигарет тутатди. Уйдаги сукунатдан юраги сиқилади. Дарвозанинг очиб ёпилгани эшитилди. Укаси энди чиқиб кетаётган эди. Афтидан ким биландир телефонда узоқ гаплашган бўлса керак. У телефонсиз бир кун ҳам яшай олмайди.
— Ўзи яхши, шундай тураверсин.
— Нима? – деди аллақачон бошқа нарсалар ҳақида ҳаёл сураётган Бекпошша.
Сайилхон яна кетма-кет иккита сигаретни тутатди-да, духоба болишларга чўзилди. -Ака икки-уч кун турасизми?. Қачон кетишингизни билай? Яна олдинги сафаргидай қийналиб юрманг – деган овоз эшитилди.
Азбаройи синглиси тўғри гапираётган бўлса-да, ҳозир шу гап жон-жонидан ўтиб кетди. Аслида эртани ўйлаб жонини қўйишга жой тополмаётганда бошқа гаплар ортиқча эди. Уч тўрт йил олдин келганида ҳамма қариндош ва ука-сингиллариникида меҳмон бўлди. Ўзини бир вақтлардагидай қудратли ҳис этган эди. Ота-онасиникида уч-тўрт кун турди. Кетаётганида пули йўқлиги учун йўлкиранинг устида қиёмат-қойим уруш бўлган эди. Укалари одатдагидагидай: «киссамда бир қора тангам йўқ» деди. Синглиси ва келинлари талашиб қолди. Ўшанда Сайилхоннинг ичидан ўтган умр йўли, укаларига боглиқ ташвишлар огриқ билан ўтди. Энди у туғишганларига дардларини айтолмайдиган даражада бегона. Сўнг ўзини тута олмади, кўз ёшлари қуйилиб келаверди. Уришаётган тарафлар алланарсадан ҳайратлангандай тўхтаб қолдилар. Қодир эса «ака, эркак киши уялмайсизми йиглагани» деди. Унга туғишганларининг меҳрсизлиги ва ўзини ёш боладай муҳокама қилишаётгани жуда огир ботди. Шунда онаси бечора «қўй, болам садқаи кўз ёшларинг одам ҳам пул учун йиглайдими?. Буларниинг ҳаммаси йиғилганида ҳам ҳимматинг олдида чумолича келмайди». «Онажон қадрим учун йиглаяпман. Ҳаммасини биламан болам. Лекин нима қилай, менинг билганим ҳеч кимга керак эмас». «Онаа..» баттар ўкириб йиғлаганди. Барча қариндош-уруғ ва ука-сингиллари уни ичавериб савдойи бўлиб қолганга чиқаришганди.
Синглисининг қачон чиқиб кетганини ҳам билмабди. Болишда бўйни оғриб қолиб, ғалати босинқи тушлар кўрди. Қаерлардадир отаси, онаси ва укалари билан юрганмиш. Тун бўйи алланарса ҳовлида «ғийқиллаб» нолакор овоз чиқарди. Бу олисларга учаётган қушлар тўпидан айрилиб қолган қушнинг овозига ўхшарди. Ҳовлидан келаётган аллакимларнинг гап-сўзидан уйғониб кетди. «Ғийқ..ғийқ». Шу ётган куйи кўрпачада жўнжикиб ётиб қолибди. Устига кўрпа ҳам ёпмабди... биров ёпиб ҳам қўймабди. Қуёш ҳам аллақачон ёйилиб кетибди. Ҳаво очиқ бўлса-да, Орол денгизи яқин бўлгани учун кун совуқ эди. Синглиси қаерга кетиб қолган экан?. Хонада гарангсираб юрди. Кеча ичгани учун боши оғриётганди. Эшикдан жилмайиб ўрта ёшларидаги бир одам кирди.
— Ия Сайил, ўла танимадингми?. Келганингни кўчада Пошшадан эшитдим – у одам кулганича қучоқларини очди.
Бекпошша гўё бошқа бир одам ҳақида гапираётгандай Сайилхон сигаретни тутатганича қошини бир оз керган туфайли кулдондаги кулларни титиб ўтирарди. Синглиси ўқишга кирган йили елиб югуриб баҳоларини тўғрилагинини эслади. У мактабда аъло ўқигани учун баҳоларини бешга топширган эди. Ўзи синглиси сал нарсага кўз ёш тўкади. Ҳамиша ҳаёти ва эридан нолиганида ҳам уйида бир оилани икки уч йил боқадиган озиқ овқатлари бисёр бўлади.
— Пошша ҳов анови ҳовлининг бурчагида ётган - ҳиёл қалтираётган бармоқлари билан ҳовлининг бурчагини кўрсатиб. - биза ўйнаган ёгоч ўриндиқли арғимчоқми? – дейди мўй ўсиб кетган бурун тешикларидан тутун чиқариб.
Синглиси бурилиб ташқарига қарайди.
— Ҳа кеча ҳовлини тозалашганида омбордан чиқаришган экан. Арқонини кесиб олиб ўзини ташлашаётган экан. Олиб қолдим. Барчамиз шунда ўсганмиз. Эсдалик бўлади. Уйга олиб бориб бўятсам яп-янгидай бўлади.
Меҳмон яна бир сигарет тутатди. Уйдаги сукунатдан юраги сиқилади. Дарвозанинг очиб ёпилгани эшитилди. Укаси энди чиқиб кетаётган эди. Афтидан ким биландир телефонда узоқ гаплашган бўлса керак. У телефонсиз бир кун ҳам яшай олмайди.
— Ўзи яхши, шундай тураверсин.
— Нима? – деди аллақачон бошқа нарсалар ҳақида ҳаёл сураётган Бекпошша.
Сайилхон яна кетма-кет иккита сигаретни тутатди-да, духоба болишларга чўзилди. -Ака икки-уч кун турасизми?. Қачон кетишингизни билай? Яна олдинги сафаргидай қийналиб юрманг – деган овоз эшитилди.
Азбаройи синглиси тўғри гапираётган бўлса-да, ҳозир шу гап жон-жонидан ўтиб кетди. Аслида эртани ўйлаб жонини қўйишга жой тополмаётганда бошқа гаплар ортиқча эди. Уч тўрт йил олдин келганида ҳамма қариндош ва ука-сингиллариникида меҳмон бўлди. Ўзини бир вақтлардагидай қудратли ҳис этган эди. Ота-онасиникида уч-тўрт кун турди. Кетаётганида пули йўқлиги учун йўлкиранинг устида қиёмат-қойим уруш бўлган эди. Укалари одатдагидагидай: «киссамда бир қора тангам йўқ» деди. Синглиси ва келинлари талашиб қолди. Ўшанда Сайилхоннинг ичидан ўтган умр йўли, укаларига боглиқ ташвишлар огриқ билан ўтди. Энди у туғишганларига дардларини айтолмайдиган даражада бегона. Сўнг ўзини тута олмади, кўз ёшлари қуйилиб келаверди. Уришаётган тарафлар алланарсадан ҳайратлангандай тўхтаб қолдилар. Қодир эса «ака, эркак киши уялмайсизми йиглагани» деди. Унга туғишганларининг меҳрсизлиги ва ўзини ёш боладай муҳокама қилишаётгани жуда огир ботди. Шунда онаси бечора «қўй, болам садқаи кўз ёшларинг одам ҳам пул учун йиглайдими?. Буларниинг ҳаммаси йиғилганида ҳам ҳимматинг олдида чумолича келмайди». «Онажон қадрим учун йиглаяпман. Ҳаммасини биламан болам. Лекин нима қилай, менинг билганим ҳеч кимга керак эмас». «Онаа..» баттар ўкириб йиғлаганди. Барча қариндош-уруғ ва ука-сингиллари уни ичавериб савдойи бўлиб қолганга чиқаришганди.
Синглисининг қачон чиқиб кетганини ҳам билмабди. Болишда бўйни оғриб қолиб, ғалати босинқи тушлар кўрди. Қаерлардадир отаси, онаси ва укалари билан юрганмиш. Тун бўйи алланарса ҳовлида «ғийқиллаб» нолакор овоз чиқарди. Бу олисларга учаётган қушлар тўпидан айрилиб қолган қушнинг овозига ўхшарди. Ҳовлидан келаётган аллакимларнинг гап-сўзидан уйғониб кетди. «Ғийқ..ғийқ». Шу ётган куйи кўрпачада жўнжикиб ётиб қолибди. Устига кўрпа ҳам ёпмабди... биров ёпиб ҳам қўймабди. Қуёш ҳам аллақачон ёйилиб кетибди. Ҳаво очиқ бўлса-да, Орол денгизи яқин бўлгани учун кун совуқ эди. Синглиси қаерга кетиб қолган экан?. Хонада гарангсираб юрди. Кеча ичгани учун боши оғриётганди. Эшикдан жилмайиб ўрта ёшларидаги бир одам кирди.
— Ия Сайил, ўла танимадингми?. Келганингни кўчада Пошшадан эшитдим – у одам кулганича қучоқларини очди.