Kaliforniyadagi tragediyaga iqtisodiy nazar. Los Anjlesda sodir boʻlgan va davom etayotgan yongʻin oqibatlari haqida koʻpchilik koʻp va xoʻb yozishadi degan ummidaman. Lekin bu yongʻinlar sodir boʻlishidan oldin ham, iqtisodchilar Los Anjles shahri va umuman Kaliforniya shtatidagi “yaxshi niyatlar” ostida davlat aralashuvini — tragik oqibatlari boʻlishi mumkinligi haqida yozib kelishgan edi. Bu 2023 yilda yozilgan hujjatda koʻp narsalarni oldim. Lekin tushuntirib koʻrishga harakat qilayin.
Bundan ozgina oldin, gazeta.uzning iqtisodiyot podkastida tabiiy ofatlar va ularni sabab va oqibatlari haqida soʻzlashgan edik. Oʻsha yerda men tragik 1906- yildagi San Fransisko yongʻini haqida aytdim va shu yongʻindan jamiyatlar olgan asosiy xulosa shunda ediki, sugʻurta kelajakda umrlarni saqlovchi vosita boʻlib ishlashni yoʻlga qoʻyish. Sugʻurta kompaniyalari pul ishlash ilinjida shunday ragʻbatlarni yasashadiki, tabiiy ofatlarni ehtimoli va eng muhimi ularni zarari kamayadi.
Nima uchun, Los Anjlesda bu mexanizm ishlamagandek koʻrindi (mulkka kelganda)?
Nima uchun sugʻurta mavjudligi bu tragediyani koʻlamini kamaytira olmadi? Sababi juda oddiy ekan. Shtat hukumati sugʻurta bozorini deyarli toʻliq nazorat qilar ekan. Bu tredda maqolani qisqa xulosasi keltirilgan. Qissadan hissa shuki, agar sugʻurta kompaniyasi sugʻurtani narxi risklar oshgani uchun masalan 40%ga oshirishni soʻrasa, regulyatorlar faqat 15%ga oshirishni tasdiqlashi mumkin, bu sugʻurta kompaniyasi uchun katta bosimni yaratadi. Kaliforniya uy-joy sugʻurtasi uchun stavkalar tasdiqlashda eng sekin shtat hisoblanadi, jarayon oʻrtacha 236 kun etar ekan; bu kechikishlar sugʻurtaning asosiy tamoyili — narx va riskni muvofiqlashtirishga zid kelib, tez oʻzgaruvchan muhitda narxlarni tez oʻzgartirish imkonidan musovo qiladi, qandaydir maʼnoda bozorning ishdan chiqishiga sabab boʻladi. Aynan shu sababdan AQShdagi eng katta sugʻurtachilar Los Anjelsdagi uylarni sugʻurtalashdan bosh tortishgan edi. Koʻp yonib ketgan uy egalari, xususiy sugʻurtalanmagani uchun, katta ehtimol bilan, sugʻurtalovchilardan mablagʻ olishmaydi. Albatta bu yongʻin bilan San Fransiskodagi yongʻin orasida katta farq bor, u yerda yongan maydon ancha kichkina boʻlsa-da minglab odam halok boʻlgan, Los Anjlesda yongʻin natijasida mulkka katta zarar keltirilgan boʻlsa-da, oʻlimlar soni 24ta. Bu tragediya ekanligiga shubha yoʻq, lekin insonlarni hayoti eng muhim narsa desak, tarixdan saboqlar toʻgʻri boʻlganga oʻxshaydi.
@Hoshimoviqtisodiyoti
Bundan ozgina oldin, gazeta.uzning iqtisodiyot podkastida tabiiy ofatlar va ularni sabab va oqibatlari haqida soʻzlashgan edik. Oʻsha yerda men tragik 1906- yildagi San Fransisko yongʻini haqida aytdim va shu yongʻindan jamiyatlar olgan asosiy xulosa shunda ediki, sugʻurta kelajakda umrlarni saqlovchi vosita boʻlib ishlashni yoʻlga qoʻyish. Sugʻurta kompaniyalari pul ishlash ilinjida shunday ragʻbatlarni yasashadiki, tabiiy ofatlarni ehtimoli va eng muhimi ularni zarari kamayadi.
Nima uchun, Los Anjlesda bu mexanizm ishlamagandek koʻrindi (mulkka kelganda)?
Nima uchun sugʻurta mavjudligi bu tragediyani koʻlamini kamaytira olmadi? Sababi juda oddiy ekan. Shtat hukumati sugʻurta bozorini deyarli toʻliq nazorat qilar ekan. Bu tredda maqolani qisqa xulosasi keltirilgan. Qissadan hissa shuki, agar sugʻurta kompaniyasi sugʻurtani narxi risklar oshgani uchun masalan 40%ga oshirishni soʻrasa, regulyatorlar faqat 15%ga oshirishni tasdiqlashi mumkin, bu sugʻurta kompaniyasi uchun katta bosimni yaratadi. Kaliforniya uy-joy sugʻurtasi uchun stavkalar tasdiqlashda eng sekin shtat hisoblanadi, jarayon oʻrtacha 236 kun etar ekan; bu kechikishlar sugʻurtaning asosiy tamoyili — narx va riskni muvofiqlashtirishga zid kelib, tez oʻzgaruvchan muhitda narxlarni tez oʻzgartirish imkonidan musovo qiladi, qandaydir maʼnoda bozorning ishdan chiqishiga sabab boʻladi. Aynan shu sababdan AQShdagi eng katta sugʻurtachilar Los Anjelsdagi uylarni sugʻurtalashdan bosh tortishgan edi. Koʻp yonib ketgan uy egalari, xususiy sugʻurtalanmagani uchun, katta ehtimol bilan, sugʻurtalovchilardan mablagʻ olishmaydi. Albatta bu yongʻin bilan San Fransiskodagi yongʻin orasida katta farq bor, u yerda yongan maydon ancha kichkina boʻlsa-da minglab odam halok boʻlgan, Los Anjlesda yongʻin natijasida mulkka katta zarar keltirilgan boʻlsa-da, oʻlimlar soni 24ta. Bu tragediya ekanligiga shubha yoʻq, lekin insonlarni hayoti eng muhim narsa desak, tarixdan saboqlar toʻgʻri boʻlganga oʻxshaydi.
@Hoshimoviqtisodiyoti