𝑻𝒂𝒓𝒊𝒙 𝒗𝒂 𝒔𝒊𝒚𝒐𝒔𝒂𝒕

🇹🇷⚔️🇧🇪🇪🇸Aytgancha, Gürkan yuqoridagi men eslab o‘tgan kitobida Usmonli-Gabsburg mojarosining har ikki tomoni "beshinchi kalonna" (bu so‘zni tushunsangiz kerak) agentlaridan qanday foydalangani haqida yozadi. Bu yerda beshinchi kolonna turli norozi jamoalardan ikkala imperiya bir biriga qarshi foydalanganini anglatadi.

🇻🇮Usmonli beshinchi kalonnalari ispan moriskoslari va yahudiy jamoalari, ba'zan Venetsiya hukmronligi ostidagi pravoslav yunonlar edi, lekin eng qiziqarli guruh Neapolitan fuorusciti (Gabsburglarning italiyalik muxoliflari) edi.

"Muhojirlikdagi neapolitan zodagonlari Neapolni Gabsburglar hukmronligidan ozod qilishi kerak bo'lgan Usmonli-Fransuz ittifoqining bir qismi sifatida Usmonlilar bilan ittifoq tuzdilar. Masalan, Usmonli floti ko'p sonli neapolitan surgundagilarini qabul qildi, jumladan, shahzoda Melfi, uning o'g'li Soma gertsogi va 1553-yilda yana graf bo'lgan Nikastro kabi shaxslar shular jumlasidandir.

🥷Ularning Neapoldagi keng tarmoqlari va ularning xizmatidagi agentlari Yevropadagi Usmonli razvedkasiga yaqindan yordam bergan. (Bizni xonliklarimizning razvedka xizmatlari nima ish qilishgani qiziq shu davrlarda)

Urush paytida darvozalarni ochib berishi kerak bo'lgan ba'zi mahalliy aholi bilan, qal'ani mustahkamlash bo'yicha mutaxassislar, Usmonlilar, fransuzlar va Fuorusciti o'rtasidagi bu ittifoq 1540 va 1550-yillardan keyin yo'qolgan bo'lsa-da, mahalliy aholi Usmonlilar va frantsuzlarni potentsial ozod qiluvchilar sifatida ko'rishda davom etdi.

Asrning so'nggi yilida Gabsburglar Kalabriyada bir qator Dominikalik ruhoniylar boshchiligidagi fitnani aniqladilar, ulardan biri "Quyosh shahri"ning mashhur muallifi Tommaso Kampanella edi. Uning maqsadi, agar kerak bo'lsa, Usmonli imperiyasining yordami bilan Gabsburg hukmronligini respublika bilan almashtirish edi. Usmonlilar ushbu tarmoqning tashkilotchilari bo'lganmi yoki yo'qmi, to'liq aniq emas, lekin Usmonli admirali Chigalzade Yusuf Sinan Posho (Scipione Cicala, asli Genuya yoki Messinadan) bu dissidentlar bilan yaqin aloqada bo'lgan.

🇪🇺🇹🇷

Usmonli davlati butun faoliyati mobaynida Yevropani o‘z tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishi deb bilgan. Bu davrda Sharqning musulmon dunyosi bilan aloqalar yaxshi bo‘lsa-da yuqori ustuvorlikka ega bo‘lmagan.

1598 yilda, yirik Usmonli floti Sitsiliya suvlariga kirdi va hatto Messina ko'rfaziga langar tashladi. Usmonlilar yollagan Fitnachilardan biri Mauritsio Murod Reis bilan hamkorlikda, Usmonli flotining harbiy maqsadlarda yevropaning ba‘zi orollariga kirish huquqi bo'yicha ijobiy muzokaralar olib bordi. Va ko‘plab orollarni ayanan Josuslarning xizmatlari orqali jangsiz egalaldi.

XVII asr boshigacha qudratda bo‘lgan Turk sultonlari o‘z razvedka agentlari yordamida urushlardagi yo‘qotishlarni 70% gacha qisqartirishga muvaffaq bo'lganligi ushbu kitobda tarixiy manbalar orqali dalillab berilgan.

Xullas tarix va siyosatni qorishiqligini yana ham yaxshiroq anglash uchun ushbu kitobni o‘qishingizni tavsiya qilaman.

Fergani Uzay vatandoshimiz Fag'oniy nomiga qo'yilgan kompaniya bo'lib, u Turkiyaning ilk global joylashuvni aniqlash tizimini ishlab chiqmoqda.

Ya'ni turklar Qo'shma Shtatlarning GPS, ruslarning Glonas tizimlariga muqobil ishlab chiqyapti.

QOʻRBOSHILAR QOʻSHIGʻI

Shimoldan yogʻiy kelar
Talab qilib Turonni,
Ming asr esh boʻlsak ham
Bizga qoʻshilmas qoni,
Oʻrningdan qoʻzgʻal endi,
Turkiy elning oʻgʻloni,
Tulporingga qamchi ur
Selday qalqi, bovurim,
Bizlardan shon soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Turonning er-u qizi
To azaldan mard kelar,
Turklar dunyo soʻrar deb
Qadimdan bir shart kelar,
Dushmanga qul boʻlganning
Avlodi nomard kelar,
To abad tinmasin-a
Meros charxi, bovurim,
Bizlardan or soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Toʻtiga oshno bulbul
Chamanga arzimaydi,
Dushmandan qochib oʻlgan
Kafanga arzimaydi,
Mustabidga qul elat
Vatanga arzimaydi,
Balki koʻrar umrning
Keldi gashti, bovurim,
Bizlardan hol soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Turkiy elat boshida
Begona taxt koʻrmasin,
Bosh egar omonlikni
Oʻziga baxt koʻrmasin,
Kun kelib farzandini
Yovga ulfat koʻrmasin,
Oʻzliging koʻrsatmoqning
Keldi vaqti, bovurim,
Bizlardan kor soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Bobomdan meros vatan
Bolamga meros oʻtsin,
Shuuriga mangulik
Uygʻotar ovoz oʻtsin,
Yovga qahri qattiqlik
Turkiylarga xos oʻtsin,
Koʻzlardan olov oʻtsin,
Oʻtsin shaxti, bovurim,
Bizlardan yurt soʻrmoqqa,
Avlod haqli, bovurim.

Yurt deb yoʻlga otladik
Buyukroq safar qayda,
Shu yoʻlda shahid ketsak
Boshqa bir zafar qayda,
Qul boʻlgan tiriklikdan
Ortiqroq xatar qayda,
Otlangan har yigitning
Shudir axdi, bovurim,
Bizlardan qon soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Agar yotga qoʻshilib
Qondoshlar sotsa bizni,
Nomimizga tupurib
Xoindek otsa bizni,
Oʻtmishidan yuz burib
Bir kun unutsa bizni,
Yashamoqdan mani ne,
Bu jon nadir, bovurim?..
Bizlardan jon soʻrmoqqa
Vatan haqli, bovurim.

Najmiddin Ermatov

Prokurordan chiqqan hokimlar.

Saidali aka prokuror yoki ichki ishlar organlaridan chiqqan hokimlar qisqa vaqtda oʻzini oqlashi mumkin, lekin uzun vaqtda baribir oʻzini oqlamaydi deb yozibdilar.

Men esa prokuratura yoki ichki ishlardan chiqqan hokimlar umuman oʻzini oqlamaydi deb hisoblayman. Bunga asosiy sabab bizdagi huquqni muhofaza qilish organlaridagi insonlarning miyasida shakllangan “jinoyatchini topish” degan fokus. Xohlaydimi yoki yoʻqmi tizimning oʻzi ularda hamma narsadan yoki har kimdan shubhalanishga oʻrgatib qoʻyadi.

Ularning nazdida hamma jinoyatchi, hammani jazolash kerak. Masalan, hozir va shu yerda jazolanishi kerak degan taomil bilan ish koʻrishadi. Umuman olganda uzoqni koʻra oladigan hokimlarni tayyorlash dasturi zarur deb oʻylayman. Masalan, rivojlangan davlatlarda huquqni muhofaza qilish organlaridan boshqaruvga qoʻyish amaliyotini umuman uchratmaysiz, chunki unday odamlarni xalqning oʻzi saylamaydi.

Bizda esa hokimlar hozirgacha ham tayinlanadi xolos, saylanadigan boʻlsa, ishonchim komilki, birorta ham huquqni muhofaza qiluvchi organ vakili hokimlikka saylana olmaydi, chunki xalq ularni faqat jazolovchi pozitsiyasida qabul qilgan.

Bu aslida yomon emas, huquqni muhofaza qiluvchi odam har narsadan shubhalanishi tabiiy holat, ammo yomon tomoni shundaki, ular hokimlikka oʻtgan paytlarida miyani oldin ishlagan joyida tashlab keta olmaydilar.

Shuning uchun biz hozir ham baʼzi hokimlarni “qama buni, besh yilligini tekshir, hozir arizasini yozsin, boʻshat ishdan, yoʻqot buni” degan xitoblarini eshitamiz, asosiy muammo shundaki, “mutlaq hokimiyat cheksiz qonunsizlikni keltirib chiqaradi”.

Trampning bayonotlarini jiddiy olish kerakmi? Albatta, yo‘q.

Trump — odatiy populist siyosatchi. U saylovda ham shu xislati orqali yutdi. Uning Meksika, Kanada va Grenlandiyaga tahdidlari puch yong‘oq.

AQSH prezidenti shunchaki biron davlatga urush e’lon qilolmaydi. Bu yerda Kongress va elita ta’siri katta. Oligarxlarning sezilarli qismi demokratlarni qo‘llaydi. Ular Trampga qarshi kampaniyani moliylashtira oladi, Donald buni yaxshi biladi.

Kongressmenlar ham qo‘shni davlatlarga hujumni qo‘llashi juda qiyin. Bunday bayonotlar oddiy, qashshoq odamlar uchun. Ular doim shunday jo‘shqin gaplarni iliq qarshi oladi, bu ularda umid paydo qiladi, qonni qaynatadi. Piarmenlar bundan ustalik bilan foydalanadi. Masalan, Erdog‘an ham katta va’dalar bergandi, hozircha Turkiya nafaqat oldinga ketmayapti, balki lira kursini ham ushlab qololgani yo‘q.

Kongressmenlar omma emas. Ularning ortida hududiy elita turadi. Urush ularga foyda keltirishi mumkin, lekin qo‘shni bilan urush ko‘proq zarar keltiradi (mahalliy infratuzilma shikastlanishi mumkin).

Kongress Prezident qarshi chiqsa, shtatlar tanlov qarshida qoladi. Ularda harbiy kuch bor. Aksariyat shtatlar gubernatorlari demokratlar – ular Kongressning Prezident topshiriqlarini bajarmaslik haqidagi qarorini bajonidil qabul qiladi. Mamlakat yana fuqarolar urushi yoqasiga keladi.

AQSH Rossiya emas. Bu yerda o‘rta qatlam katta va faol. Tramp 4 yilda ularning katta qismini manqurtlashtirolmaydi. Vetnam urushiga qarshi hippi harakatining o‘zi yaxshi misol.

Tramp, hozir yuqorida aytganimdek, omma qonini qaynatmoqchi. Qo‘shnilar/ittifochilar bilan urush uzoq hududlardagi operatsiyalardan farq qiladi. Tramp Nikson taqdirini takrorlashni istamasa kerak. Uning keskin bayonotlari Baydenning mo‘tadil, passiv nutqlaridan charchagan amerikaliklar uchun ohangrabo. Shu tariqa u aholini ichki muammolardan chalg‘itadi.

Bir diktator aytganidek, katta ishlar uchun katta yolg‘onlar kerak. Zamonamizning barcha diktatorlari uchun bu dasturulamal. Shuning uchun Trampning gaplarini jiddiy olish kerakmas. U avval Ukraina urushini bir kunda tugataman degandi, endi 6 oy deyapti. Tanish manzara.