«Sharqshunos tahlilchilar» intellektual klubi

Suriya muvaqqat Prezidenti Ahmad ash-Sharaa(al-Joʻloniy)ning Turkiyaga tashrifidan kutilmalar

Maʼlumki, Ahmad ash-Sharaa ikkinchi xorijiy tashrif bilan Turkiyaga bordi. Suriya muvaqqat Prezidentining Turkiyaga tashrifi Rejeb Tayyip Erdog‘anning taklifiga binoan amalga oshirilmoqda. E’tiborga molik boʻlgan jihatlardan biri, Ahmad ash-Sharaani birinchi tashrifi Saudiya Arabistoniga bo‘lgan edi. Al-Jo‘loniy tomonidan amalga oshrilayotgan tashriflar shundan dalolat beradiki, uning Bashar Asad hokimiyatini ag‘darishida Saudiya va Turkiyaning “xizmati” katta bo‘lgan. Aytish mumkinki, uning bu tashrifi Suriyada inqilob davrida Turkiyaning muxolifat kuchlariga ko‘rsatgan yordami uchun minnatdorlik bildirish ramzi sifatida amalga oshirilmoqda.

Bundan tashqari, tashrif chog‘ida kun tartibida ko‘tariladigan mavzular har ikki tomonning bu hamkorlikdan (Asad hokimiyatini tugatilishi) koʻzlagan maqsadlari ko‘p ehtimol bilan ayon boʻladi. Bu “hamkorlikda” Anqara katta imkoniyatlarga ega boʻldi, deyish mumkin. Zero, Anqara uchun qo‘shni Suriyada hokimiyatda o‘ziga yaqin kishilarni bo‘lishi har tomonlama manfaatli hisoblanadi. Qolaversa, Turkiya hukumati Suriyani qayta tiklash, yangi konstitutsiya ishlab chiqish va davlat tuzilmalarini shakllantirishda yangi ma’muriyatga yordam berishni va’da qilgan. Turkiya rasmiylari, jumladan, Tashqi ishlar vaziri Xoqon Fidan va Razvedka rahbari Ibrohim Kalin, Damashqda Ahmad al-Sharaa bilan uchrashuvlar o‘tkazgan.

Siyosatshunos H.Azimovning qayd etishicha, Turkiya va Suriya o‘rtasidagi munosabatlar o‘tgan davrlar davomida ba’zan ziddiyatli, ba’zan yaqin qo‘shnichilik tamoyillari asosida rivojlanib bordi. Ammo ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar tarozisida ziddiyatlar ko‘lami “tosh bosishi”ni kuzatish mumkin. Suriyaning shimoliy hududlari Turkiyaning quruqlikdagi eng katta janubiy chegarasi hisoblanadi. Suriyaning shimolidagi har qanday ijtimoiy-siyosiy vaziyat o‘z-o‘zidan Turkiyaning ham ijtimoiy-siyosiy holatiga jiddiy ta’sirini o‘tkazadi. Bu borada ikki davlat o‘rtasidagi chegara tortishuvlari (Hatay), etnik (Kurdiston ishchi partiyasi – KIP), diniy-mazhabiy va siyosiy muammolar (Bashar Asad rejimi), suv muammosi (Janubi-sharqiy Onadoʻli loyihasi – Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)) hamda “Arab bahori” voqealari o‘zaro munosabatlarning sovuqlashishiga olib kelgan sabablar sifatida izohlanadi.

Darhaqiqat, Suriyada hokimiyat almashinuvi Turkiya uchun yuqoridagi muammolarni bartaraf etish uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, Turkiya Suriyaga elektr energiyasi yetkazib berish orqali mamlakatdagi energiya taqchilligini yengillashtirish masalasida muzokaralar o‘tkazishga tayyorgarlik ko‘rmoqda. Bu tashrif davomida ikki davlat o‘rtasidagi hamkorlikni mustahkamlash va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlash masalalari muhokama qilinishi kutilmoqda.

Bizningcha, mazkur tashrif davomida ko‘p ehtimol bilan yuqoridagi muammolarni bartaraf etish masalasi ham muhokama etiladi. Damashq esa Saudiya Arabistoni va Turkiya bilan aloqalarda yangi hokimiyatni oyoqqa turg’izishda (iqtisodiy) hamda (harbiy) jihatdan yordam olish masalasi ham kun tartibidan joy olishidan manfaatdor bo‘ladi.

✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram

Hududiy da'volar fonida Xitoydan tahdidomuz harakatlar: Filippin xavotirlari

Ma'lumki, Xitoyning okeanlarga chiqish "eshiklari" hisoblangan Sharqiy va Janubiy Xitoy dengizlarida nazorat o'rnatish hamda mazkur hududdagi orollar maqomi bo'yicha mintaqa davlatlari o'rtasida bir qancha hududiy nizolar mavjud. Jumladan, Janubiy Xitoy dengizidagi orollarga nisbatan Xitoy, Indoneziya, Malayziya, Filippin, Vetnam va Bruneyning qarama-qarshi hududiy da'volari tufayli allaqachon "beqarorlik uchqunlari" vujudga kelgan. Bu esa o'z navbatida, mintaqaviy va hatto global xavfsizlikka chaqiriq sifatida baholanmoqda.

Janubiy Xitoy dengizining Xitoy uchun geosiyosiy ahamiyati

Har yili Janubiy Xitoy dengizi orqali amalga oshiriluvchi umumiy savdo hajmi 3,36 trillion AQSh dollariga teng (Dengiz orqali savdoning uchdan bir qismi). Xitoyning energiya importining 80 foizi va umumiy savdosining 40 foizi Janubiy Xitoy dengizi orqali o'tadi. Dengiz tubida neft va tabiiy gazni zaxiralarini qidirish va potentsial ekspluatatsiya qilish va muhim yuk tashish yo'llarini strategik nazorat qilishdan manfaatdor. Shu bois, ushbu dengiz xavfsizligini ta'minlash ham Pekin uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tabiiyki, ulkan iqtisodiyotga ega bo'lgan Xitoy uchun dengiz tubudagi milliardlab barrel foydalanilmagan neft va trilionlab kub fut tabiiy gaz zaxiralariga egalik qilish ustuvor o'ringa ega. Filippin va Xitoy o'rtasidagi hududiy bahslarning negizida ushbu manfaatlar yotadi.
Xususan, Filippin Milliy Xavfsizlik Kengashi matbuot kotibi Jonatan Malaya joriy yilning yanvar oyida Filippinning asosiy oroli - Luzondan 60 dengiz mili g‘arbda shuningdek, Zambales provinsiyasi qirg'oqlaridan 77 dengiz mili uzoqlikda, Xitoy Xalq Respublikasining harbiy kemalarning mavjudligiga jiddiy e'tirozbildirgan edi. Shuningdek, Filippin hukumati Xitoy kemalarni tajovuzkor va xavfli harakatlarda aybladi.

Munosabatlardagi muammolar

Manila va Pekin o'rtasidagi taranglik so'nggi ikki yil ichida Janubiy Xitoy dengizida manfaatlar to'qnashuvi tufayli sezilarli darajada oshdi. Filippin hukumati ushbu vaziyatni "provokatsion harakat" sifatida baholab, mavjud tahdidlarning "noqonuniy" va "qabul qilib bo'lmaydigan" darajada ekanligini ta'kidladi.

BMTning Dengiz huquqi bo'yicha konvensiyasiga (UNCLOS) ko'ra, da'vogar davlatlar dengizdagi navigatsiya erkinligiga ega bo'lishi ma'lum. Gaagadagi doimiy arbitraj sudi UNCLOS doirasida Filippin tomonidan Xitoyga qarshi qo'yilgan da'vo bo'yicha qaror chiqarib, deyarli barcha holatlar bo'yicha Filippin foydasiga qaror qabul qilishiga qaramasdan Xitoy hukumati bu qarorni qabul qilishdan bosh tortdi. Shuningdek, Xitoyning bahsli hududda qat'iy mavjudligiga javoban Yaponiya dengiz xavfsizligi salohiyatini oshirish va Xitoy agressiyasini to'xtatish uchun Filippin va Vetnamga harbiy kema va qurulmalarni taklif qildi.

XULOSA
Janubiy Xitoy dengizidagi hududiy da'volar va siyosiy o'zgarishlar, mintaqadagi davlatlar o'rtasidagiziddiyatlarni kuchaytirib, urush xavfini oshirishi mumkin. Qolaversa, Xitoyning agressiv harbiy siyosati va boshqa davlatlar bilan diplomatik kelishmovchiliklar beqarorlikni yanada kuchaytiradi. Agar tomonlar xalqaro huquq normalariga bo'ysunmasa yoki diplomatik alqoalar samarali bo'lmasa, bu vaziyat yaqin istiqbolda jiddiy mojaroga aylanishi mumkin.

✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram

Suriya bilan munosabatlarda yangi davr: o‘zgarishlar va kutilmalar

Trampning birinchi prezidentlik davrida Suriyadan AQSh qo‘shinlarining bir qismini olib chiqib ketgan edi. U o‘z bayonotlarida AQShning Suriyadagi mojarolarda ishtirok etmasligini ma'lum qilgan edi. Ayni paytda Bashar Asad hokimiyatdan ketishi fonida Tramp Suriyadagi keskin vaziyatni keltib chiqishiga Vashingtonning aloqasi yo'q ekanligini ta'kidlab, bu mojarolarga aralashmasligini ma’lum qilgan edi. Trampning hozirgi mamuriyati ham “Avvalo, Amerika” loyihasi doirasida Suriyadiga mojaroga "qo'shilmasilik" siyosatni davom ettirish ehtimoli yuqori. Aytish mumkinki, AQSh qo‘shinlarining Suriyadan to‘liq chiqib ketishi mintaqada, xususan Suriyada, bir qancha o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.

1. AQSh va Suriya o'rtasidagi aloqalar

AQSh Suriyaning yangi prezidenti Ahmad ash-Sharaani(al-Jo'loniy) jinoyatchilar ro'yxatidan chiqardi. Shuningdek, Qo'shma Shtatlar Suriyaning yangi hukumati bilan diplomatik aloqalarni qayta o‘rnatish ehtimoli mavjud. Bizningcha, bu voqea yuz bersa, mintaqada tinchlikni ta'minlashda muhim qadamlardan biri bo‘lib xizmat qiladi.

2. Turkiya va SDK munosabatlari

Ma'lumki, Qo'shma Shtatlar ma'lum vaqt mobaynida Suriyadagi kurdlar tomonidan tashkil qilingan Suriya Demokratik Kuchlari (SDK) orqali IShIDga qarshi kurash olib borgan. Ammo AQSh qo‘shinlarining Suriyadan chiqib ketishi SDKning kelgusi faoliyatini so'roq ostiga qo'yadi. O'z navbatida, Turkiya SDKni terrorchi tashkilot deb hisoblaydi va uning mavjudligini o‘z milliy xavfsizligiga tahdid sifatida ko‘radi. Qolaversa, Suriyaning yangi hukumati ham Anqara bilan ijobiy munosabatlarga ega ekanligi ham SDKning faoliyatiga jiddiy tahdid soladi. Bu esa Vashingtonni ikki tomonda birinitanlashga majbur qiladi. NATOdagi ittifoqchisi Turkiyani qo‘llab-quvvatlash yoki SDK bilan sheriklikni davom ettirish. Bizningcha, Katta ehtimol bilan AQSh Turkiyani qo‘llab-quvvatlaydi va SDK bilan Turkiya o‘rtasida vositachilik rolini bajaradi.

3. Isroil va Suriya munosabatlari

Trampning AQSh va Suriya munosabatlaridan ko'zlangan maqsad mintaqada Isroil xavfsizligini ta'minlashdan iborat. Tramp Quddusni Isroil poytaxti sifatida tan olish va Jo’lan tepaliklarini Isroil hududi deb qabul qilish orqali Isroil manfaatlarini qo’llab-quvvatlashini bildirgandi. Suriyadagi so‘nggi voqealar fonida Isroil “xavfsiz hudud”ni kengaytirish maqsadida Suriyada yangi hududlarni egallab, okkupatsiya hududini kengaytirmoqda. Tramp Bayden davrida to'xtatilgan 2000 funtlik bombalar yetkazib berishni qayta tikladi. Shuningdek, u AQSh qo'shinlarini olib chiqib ketish orqali Turkiya va Isroil munosabatlarini o'nglamoqchi.

Xulosa

AQSh oldida Turkiya va SDK masalasini hal qilish kabi murakkab vazifa turibdi. AQSh Turkiyani qo‘llab-quvvatlashi va Turkiya va Isroil aloqalarini yaxshilash yo‘lini tanlashi ehtimoldan holi emas. Shuningdek, AQSh qo'shinlari Suriyani tark etgan taqdirda, Isroil AQShning Suriya masalasida eng ishonchli ittifoqdoshi bo'lib qolishi mumkin.
Isroil xavfsizligi esa AQShning Suriyaga nisbatan siyosatidagi asosiy omil bo‘lib qoladi.

✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram

Suriya yangi muvaqqat prezidentining ilk xorijiy tashrifi

Suriyaning oʻtish davri prezidenti Ahmad ash-Shara yakshanba kuni Saudiya Arabistoniga tashrif buyurdi. Bu Ahmad Sharaaning hokimiyat tepasiga kelganidan beri birinchi rasmiy tashrifi bo'ldi.

Yillar davomida Suriya Eronning Yaqin Sharqdagi eng yaqin ittifoqchisi va Tehronning Fors ko'rfazi monarxiyalari o'rtasidagi mintaqaviy ta'sir uchun raqobatida asosiy o'yinchi bo'lgan. Ash-Sharaaga Ar-Riyoddagi muzokaralarda Suriya tashqi ishlar vaziri Asad ash-Shayboniy hamrohlik qildi. Suriya prezidentining taʼkidlashicha, uning Ar-Riyoddagi uchrashuvlarida energetika, texnologiya, ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalarida hamkorlik qilish rejalari ko‘zda tutilgan. 24-yanvarda Saudiya Arabistoni tashqi ishlar vaziri shahzoda Faysal bin Farxon Damashqqa tashrifi chog‘ida uning mamlakati Suriyaga nisbatan joriy qilingan iqtisodiy sanksiyalarni bekor qilishga yordam berish uchun Yevropa va AQSh bilan faol muloqot olib borayotganini taʼkidlagan edi.

Arab mamlakatlari Suriyaning neft ishlab chiqaruvchi Fors ko'rfazi davlatlarida amfetaminga o'xshash dori bo'lgan kaptagon ishlab chiqarilishi va savdosidan tarixan xavotirda. G'arbning narkotiklarga qarshi kurash bo'yicha rasmiylari kaptagon yillar davomida Suriyada ommaviy ishlab chiqarilganini va Iordaniya Fors ko'rfazi mamlakatlariga tranzit yo'l ekanini taʼkidlanib kelinadi. Suriyaning yangi tashqi ishlar vaziri Asad Hasan ash-Shaboniy 7-yanvar kuni iordaniyalik hamkasbiga Suriyaning yangi hukumati davrida narkotik moddalar kontrabandasi Iordaniyaga tahdid solmasligini taʼkidlab oʻtgan edi.

Ushbu diplomatik takliflarning natijalari Suriyaning yangi siyosiy xaritasini, Isroilning G'azo va Livandagi urushlari, Asad hukumatining qulashi ortidan qayta tiklanayotgan Yaqin Sharqdagi kuch dinamikasini shakllantirishga yordam beradi.

🇮🇱Isroil Tehronning mintaqadagi hamkorlarini kuchsizlantirgan urushlari tufayli 🇮🇷Eron mintaqa boʻylab oʻz taʼsirini keskin kamaytirdi.

🇷🇺Rossiya mintaqadagi asosiy ittifoqchisi Asaddan ayrilgach, Yaqin Sharq va Oʻrta yer dengizidagi harbiy strategiyasi uchun jiddiy muammoga duch kelmoqda.

🇹🇷Isyonchilarni qo‘llab-quvvatlagan Turkiya esa Suriyada yetakchi kuchga aylandi.

🇶🇦Payshanba kuni Qatar amiri Damashqda ash-Sharaa bilan uchrashdi, bu isyonchilar koalitsiyasi nazoratni qo'lga kiritganidan keyin Fors ko'rfazi davlat rahbarining Suriya poytaxtiga birinchi tashrifi hisoblanadi. Tashrif Ko'rfazdagi qudratli sunniy hukmdorlarning ash-Sharaa boshchiligida Asaddan keyingi Suriyani shakllantirishdan manfaatdorligini ta'kidladi.

🇸🇦Saudiya Arabistoni uchun so'nggi voqealar Suriyada ham, Livanda ham o'z ta'sirini tiklash uchun muhim imkoniyat bo'ldi, bu ikki mamlakatda qirollik bir vaqtlar mintaqaviy taʼsir uchun kurashgan va so'nggi o'n yil ichida Eronga raqobatni boy bergan edi.

Saudiya Arabistoni Suriyaning yangi hukumatini qo'llab-quvvatlashni eʼlon qilib, Asad hukumatiga qarshi kiritilgan G'arb sanksiyalarini olib tashlashga chaqirmoqda. O'tgan hafta ash-Sharaa muvaqqat prezident etib tayinlanganidan so'ng, Saudiya Arabistoni qiroli va valiahd shahzodasi Ahmad ash-Sharaga tabrik maktublari jo'natishgan edi. 2011-yilda Suriyada fuqarolar urushi boshlanganidan keyin Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklari Asadning ashaddiy muxoliflari edi. Har ikki davlat Suriyadagi elchixonalarini 2012-yilda Asadning opozitsiyaga qarshi shafqatsiz tazyiqlari fonida yopgan edi. 2023-yil boshida Saudiya Arabistoni Turkiya va Suriyada sodir bo‘lgan dahshatli zilziladan keyin Asad rejimiga gumanitar yordam taklif qilgan edi. Oʻsha yilning oxirida Suriya oʻn yillik izolyatsiyadan soʻng Arab Ligasiga qayta qabul qilindi.

Ammo Asad hokimiyatdan ag‘darilgach, Eron Suriyadagi taʼsiri cheklandi va Saudiya Arabistoni fursatdan foydalanib, Damashqga o‘z ta’sirini o‘rnatishga harakat qilmoqda.

✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram

Suriya: manfaatlar to'qnashgan maydon

Maʼlumki, Suriyada Asadlar oilasining uzoq yillik hokimiyatini qulashi nafaqat mamlakatda balki Yaqin Sharq mintaqasida ham yangi beqarorlik oʻchogʻini vujudga keltirishi mumkin. Bu esa oʻz navbatida, muntazam manfaatlar toʻqnashgan mintaqa boʻlgan Yaqin Sharqda geosiyosiy raqobatni qayta avj oldirdi.

Suriyada Hay'at Tahrir ash-Shomni hokimiyatni egallashiga yordam bergan Turkiya va murakkab vaziyatdan foydalanishga urinayotgan Isroil sobiq hukumatga taʼsiri eng kuchli davlatlar Eron va Rossiya oʻrnini egallashi kutilmoqda. Vaholanki, Suriyaga Asad boshqaruvi qulagandan keyingi ilk xorijiy tashrif Qatar amiri tomonidan amalga oshirildi. Demak, bu raqobatga boshqa "oʻyinchilar" ham qoʻshilishi ehtimoli katta. Turkiya Asad hokimiyati qulaganidan soʻng, darhol Damashqdagi elchixonasini qayta ochgan va HTShga Suriyada yangi tartibni shakllantirishda yordam taklif qilgan edi. Darhaqiqat, Anqara yuqorida keltirilgan harakatlari orqali ilk qadamlarni tashlagan boʻlsa-da, Qatar amiri Tamim bin Hamad Ol Soniyni tashrif bilan kelganda Suriyaning oʻtish davri Prezidenti Joʻloniyning shaxsan oʻzi aeroportda qarshi oldi.

Anqara esa Suriyaning shimoli-sharqidagi AQSh tomonidan qo'llab-quvvatlanadigan kurdlar Turkiyadagi kurd ayirmachilarining tarafdorlari deb hisoblaydi va Erdog'an ularga HTShni har qanday shaklda ko'mak berishiga qarshi chiqdi. Ayni paytda Isroil Suriyadagi hokimiyat bo'shlig'idan foydalanib, hududiy va xavfsizlik ambitsiyalarini ilgari surdi. U strategik Joʼlon tepaliklarining Suriya qismiga quruqlikdan bostirib kirdi va butun mamlakat boʻylab Suriyaning harbiy obyektlarini ommaviy bombardimon qildi. Isroil tashqi ishlar vazirining ta'kidlashicha, o'q-dori omborlari, qiruvchi samolyotlar, raketalar va kimyoviy qurollarni saqlash joylarini o'z ichiga olgan ushbu aktivlarni yo'q qilish yahudiy davlatiga tahdid solishi mumkin bo'lgan "ekstremistlar qo'liga" tushmasligini ta'minlash uchun zarur bo’lgan. Turkiya Isroilning Suriya va ishg’ol qilingan Joʼlon tepaliklarida so’nggi paytlarda amalga oshirgan harakatlarini bosqinchilik sifatida baholaydi. Isroilning harakatlarini arab davlatlari ham qoralab, Suriya suvereniteti va hududiy yaxlitligini hurmat qilishini talab qilmoqda. Isroil islomiy guruhning hokimiyat tepasiga kelishi va Suriyaning islomiy davlatga aylanishidan xavotirda. HTSh rahbari Ahmad ash-Sharaa (Abu Muhammad al-Joʻlaniy) Isroil bilan ziddiyatni istamasligini bildirgan, u hech qanday guruhning Suriyadan Isroilga hujum qilish uchun foydalanishiga yo'l qo'ymaslikka va'da berdi.

Asad rejimining kutilmagan halokati hozir Tehronda o'zining mintaqaviy strategiyasining qayta ko’rib chiqish va uning Suriyadagi yangi hokimiyatning roli haqida izlanishga sabab bo'lmoqda. Zero, Asad hukumatining qulashi Eron “qarshilik o’qi”ning quruqlik yo’llarini yopib qo’ydi.

2024-yil dekabr oyida HTSh Ahmad ash-Shara boshchiligida o'tish davri hukumatini tayinladi. HTSh 2025-yilning 1-martiga yangi hukumat tayinlanishini oldinroq xabar qilgan edi. HTSh va unga aloqador guruhlar Asad hukumat kuchlari safiga chaqirilganlar uchun amnistiya e'lon qildi, Suriya parlamentini (Asadning BAAS partiyasi hukmronlik qiladigan) tarqatib yubordi, Ahmad ash-Shara barcha nodavlat qurolli guruhlarni qurolsizlantirish va tarqatib yuborishni maʼlum qildi. Shunday bo’lsada Suriya muxolifati birlashgani yo‘q, mamlakat bo‘linganligicha qolmoqda. HTSh va Suriya Milliy Armiyasi 2024-yil dekabrida Suriya Demokratik Kuchlaridan hududni tortib olgan boʻlsada, Rossiya harbiy bazalari Suriyaning qirgʻoqboʻyi hududlarida, Isroil kuchlari Suriya janubida, AQSh kuchlari esa Suriya shimoli-sharqida qolmoqda.

✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram