The Stranger

​​Men estetik zavq beradigan, kishining ruhini koʻtaradigan, yengil huzun va xotirjamlik uygʻotadigan kitoblarni oʻqishni, kino va roliklarni koʻrishni, samimiy insonlar bilan gaplashishni yaxshi koʻraman.

Karvon yoʻlga chiqar ekan, manziliga ogʻishmay borishi uchun ishoralarga muhtoj. Kompas, yulduzlar, shamol, oʻsimliklar, xullas biror nimaga qarab toʻgʻri yoʻldan ketilayotganiga ishonch hosil qilinadi.

Biz bugunimiz bilan shunchalik oʻralashib qolamizki, qanday inson boʻlmoqchiligimizni, hattoki qanday inson ekanimizni ham unutib qoʻyamiz. Yaxshi kitoblar, kinolar, insonlar esa bizga yoʻl koʻrsatadi. Ularga qarab xulosa qilamiz, qalbimizda xohish paydo boʻladi: shunaqa mard boʻlish mumkin-ku;  shunaqa yashash mumkin-ku; shunaqa sevish mumkin-ku...

Bizga ruhlantiruvchilar emas, eslatuvchilar kerak. Bu dunyoda orzusi uchun kurashib yetolmaganlardan koʻra orzularini shunchaki yoddan chiqarib qoʻyadiganlar koʻproq.

Axir nima uchun kelgandingiz dunyoga? Qarang, nimalar qilib yuribsiz...

@salimov_blogi

​​"Suyganing bilan yasha, boʻlmasa, toq oʻt!"

Sherbek Bobonor oʻgʻli – "Qora suyaklar"

Men bundan uzoq yillar avval internet sahifalarida bir parcha oʻqib qolgandim. Parchaki, bir asarga tatigulik. Unda Talabalar shaharchasidamiyey, Qoraqamishdamiyey, bir tatar kampirnikidagi ijara hayoti tasvirlangandi. Tili shu qadar tabiiy, chizgilar shu qadar aniq ediki, hatto soʻkinishlar ham ta'bingizni xira qilmasdi. Ne tongki, vaqt oʻtib muallif ismi yodimdan koʻtarildi, asar nomini zotan bilmasdim. Har safar oʻzbek adabiyoti haqida gap ketganda, bizda shunday zoʻr asar bor degim kelar, biroq uning nomini, qayerdan izlab topishni bilmasdim.

Bugun nimadir boʻlib uyda anchadan beri kutib yotgan kitobni oʻqigim keldi: "Qora suyaklar". Boshidanoq tili oʻziga rom qildi. Oʻqiyapman-u, nimadir tanishday. Nihoyat bir vaqtlar oʻqiganim parchaga kelganimda voh dedim. Bu oʻsha asar ekan.

Yaqin orada bunaqa shirali asar oʻqimagandim. Yozuvchi bu uslubni yaratganmi yoki dilidagi soʻzlar asli shu holicha toshib chiqqanmi, bilmadim. Lekin zoʻr! Satrlar oralab bir dona ham ortiqcha soʻz topolmaysiz. Muallifning aytar gaplarining magʻzi toʻq. Hayotni teran anglash, his qilingan dard, biroz alam, biroz oʻkinch, shaxsiy xotiralar, hayotiy taassurotlar, tanlangan emas, tabiiy yozilgan soʻzlar.

Aksar zamondoshlarning bitiklaridagi til notabiiy. Siz-u biz u tilda gaplashmaymiz. Goʻyoki ikkita oʻzbek tili mavjud. Biridan har kuni foydalanamiz, biri esa faqat telekanallar-u badiiy asarlarda ishlatiladi. Sherbek esa shevada va jargonda ham nafosat borligini koʻrsatib beradi. Ammo jantaqni yantoq, Obloqulni Allohquli, matsikilni mototsikl, moldoʻxtirni veterenar deya qavs ichida keraksiz keltirilgan izohlar mana shu nafislikni oʻn olti yashar qizning yuzidagi chipqonday buzib turibdi. Menimcha, bu muallifning emas, nashrga tayyorlaganlarning ishi. Asar yaxshi yozilgani bois oʻquvchi bir-ikki sahifadayoq asar tiliga tushib oladi. Ozgina zehn solgan kishi ham tushuna oladigan soʻzlarga ortiqcha izoh berish shart emas. Oʻzbekcha soʻzga oʻzbekcha izoh shart emas. Kitobxonni tupoy (ahmoq) deb hisoblamaslik kerak...

"Qora suyaklar" ham, keyingi esselar (men hikoyalar deyishni maʼqul koʻrgan boʻlardim) ham bir xil tempda, sokin ketadi. Bu muallifning nafaqat uslubi, yutugʻi ham. Ularda keskin burilishlar, kulminatsiya, tugun, yechim yoʻq. Ayni shu narsa tabiiylikni saqlab qolishga yordam bergan. Muallif oʻquvchini qiziqtirish uchun qiziqarli syujet oʻylab topmaydi, u hayot haqida, qishloqdagi va shahardagi oddiy odamlar haqida eslaganicha gapirib beradi. Buni san'at darajasida bajaradi. Xullas, "Qora suyaklar" sof oʻzbekona hayot va til orqali ham jahon darajasidagi asar yarata olish mumkinligini koʻrsatib bera olgan.

@salimov_blogi

​​Nihoyat Xurshid Abdurashidning "Dardisar"ini oʻqib tugatdim. Mutolaa xuddi qiliqlariga hech kim kulmayotgan masxarabozni tomosha qilishday ayanchli, ovozi yoʻq hofizni tinglashday yoqimsiz kechdi. Kitob yoqmasa ham boshlagandan soʻng tugatib qoʻyish odatimdan yana bir bor jabr chekdim.


Topilma zoʻr – sehrdan mahrum jin (biroq syujet jihatdan hatto shu ham notugal va nomukammal). Mana shuning oʻzini markazga qoʻyib ham zoʻr asar yaratsa boʻladi. Muallif esa buni jamiyat ahvolini koʻrsatish uchun vosita qilib tanlaydi. Bu ham maqtovga sazovor. Zero bugun va bugungi kun odami badiiy adabiyotda yoʻq. Bularni ham kimdir yozishi kerak edi. Lekin...

Shu lekini borda. Butun asar quruq bayonchilikka asoslangan. Uslub yoq. Yozuvchilik mahorati yoʻq. Mahorat tajriba bilan keladi. "Dardisar" esa maktab bolasining ilk qoralamasiga oʻxshaydi. Ortida qancha mehnat yotganidan qat'i nazar pishmagan, oʻxshamagan asarni oʻquvchilarga chiqarib yubormaslik kerak edi. Buning ustiga bunchalik hajmdor kitobni.

Muallif jamiyatning ahvolini satira orqali koʻrsatmoqchi boʻladi. Biroq uning yozganlari ijtimoiy tarmoqlardagi trollingdan farq qilmaydi. Deylik, kimdir "Kuniga 5600 soʻm topgan odam kambagʻal hisoblanmaydi" deydi, soʻngra butun tarmoq buni trolling qiladi. "Dardisar" mana shunday trollinglardan iborat.

Asar jamiyat ahvolidan emas, ijtimoiy tarmoqlardagi fikrlardan taʼsirlanib yozilgan. Taassurotlar ham, xulosalar ham yuzaki. Mavzular, hazillar siyqa, beoʻxshov. Tilga olingan hech bir soha, tibbiyot, mahalla, maktab, hokimiyat borasida yetarli maʼlumot yoʻq. Barchasiga ijtimoy tarmoqdagi oddiy kuzatuvchi darajasida yondashilgan. Dialoglar soxta. Obrazlar ustida umuman ishlanmagan. Undagi hech bir qahramon gapirmaydi, faqat muallif gapiradi. Biroq u qahramon nomidan gapirmoqchi boʻlgani uchun quruq bayon boʻlib qoladi. Ismlar masalasida ham shu hol. Hokimni "Kattaxonov" deyish kabi harakatlarni ramz deb boʻlmaydi.

Yana nima deyishgayam odam hayron. Misol uchun, sariq adabiyot ham nimasidir bilan kishini qiziqtiradi. Yo fahsh, yo jangari sahnalar, sarguzashtlar, yo balandparvoz didaktika bilan diqqatni tortadi. U qadar katta maqsadni koʻzlamaydi. "Dardisar"da esa katta maqsad koʻzlangan, lekin qarich kichkinalik qilgan.

@salimov_blogi

​​Buxoroliklar!

Har safar poytaxtdagi kitobxonlik tadbirlari boʻlganida viloyatlarda istiqomat qiladiganlar oʻksinib qoʻyishardi. Bizda ham boʻlsin, deyishardi. Mana imkoniyat: bu galgi manzilimiz Buxoro shahri, Yoshlar Ittifoqi binosi. Moʻljal: Buxoro davlat universiteti roʻparasi. 19-may, ya'ni yakshanba kuni 11:00 da koʻrishamiz. Sal ertaroq kelaveringlar.

Bu kitobxonlarning erkin uchrashuvi. Rasmiyatchiliklarsiz, ssenariylarsiz, hatto tashkilotchilarsiz. Bu tadbirda barcha shunchaki ishtirokchi.

Facebookdagi "Kitobxonlar davrasi" hayotimda muhim rol oʻynagan. Juda koʻp narsani, misol uchun taqriz yozishni ham oʻsha yerda oʻrganganman. U guruhga qoʻshilgunimcha men shunchaki kitob oʻqirdim xolos. Kitob haqida gapirish, yozish, muhokama qilish mumkinligini oʻsha guruhda oʻrgandim. Hali kitobxonlik hozirgichalik ommalashmagan, bu yogʻli biznesga aylanmagan, kitob oʻqigan odamga shimildiriq ham berilmagan davrlarda u guruhda qonib-qonib kitob oʻqilardi. Respublikaning turli joylaridagi odamlar bir oiladay boʻlib ketdi, hatto tom maʼnoda bir oila boʻlganlar ham talaygina.

Xullas, yakshanba kuni mana shu guruhning navbatdagi yigʻilishi boʻlib oʻtadi. U yogʻi vodiy va Toshkent, bu yogʻi Xorazmdan kitobxonlar aynan shu uchrashuv uchun kelishyapti. Nasib boʻlsa oʻzim ham oʻsha yerda boʻlaman. Buxorolik kuzatuvchilar koʻp, bilaman. Keling. Kitob oʻqiydigan odamlar bilan tanishasiz. Bu dunyo shunday insonlar bilangina yashashga arziydi.

@salimov_blogi

​​Jorj Martin – "Taxtlar oʻyini"

Qahramonlarning nomini chalkashtirib yubormasligim kerak degan hadik bilan boshlagandim asarni. Yoʻq, men oʻylaganimday koʻp emas ekan ular. Qolaversa, muallif bir nechta asosiy qahramonni tanlab, voqealarga ularning nigohidan qaraydi. Dastlabki yuz bet qisqa tanishtiruvday oʻtib, keyin bari jadal tus oldi.

Asardagi muhit Oʻrta asrlar Yevropasiga oʻxshaydi. Rim qulaganidan keyingi oʻn asr zulmat davri deb ataladi Yevropada. Deyarli hech qanday oʻzgarish boʻlmaydi. Bugun mavjud boʻlgan qal'a yoki karvonsaroy toʻrt-besh asrdan soʻng ham oʻsha holicha turgan boʻladi. Asarda ham har bir detalda shunaqa teranlik ufurib turadi. Undagi har bir avlodning ildizi asrlarga borib taqaladi. Qahramonlar yillardan koʻra koʻproq asrlar bilan vaqtni oʻlchaydi.

Kitobning eng boshida va oxiridagina fentezi unsurlari uchraydi. Boshqa oʻrinda xuddi tarixiy voqealarni oʻqiyotganday boʻlasiz. Qadim qirolliklar, ulkan urushlar, jasur ritsarlar, ahmoq malikalar, qiziqarli afsonalar ustiga qurilgan mazkur asar.

Kitob yoqdimi? Ha, yoqdi. Qiziqarlimi? Juda-juda. Lekin baho berish qiyin. Chunki 920 betlik kitob boshqa kitoblar uchun kichikkina debocha vazifasini oʻtagan xolos. Bu kitobda deyarli hech narsa oydinlashmaydi. Oydinlashgan narsalar esa yanada kengroq voqealarga zamin hozirlaydi. U voqealar esa keyingi kitoblardan oʻrin olgan. "Taxtlar oʻyini" 10 betlik hikoyaning birinchi xatboshisi, ikki yuz betlik romanning kirish qismiday goʻyo. Kirish qisminigina oʻqib asarga baho berib boʻlmaydi-da.

"Muz va olov qoʻshigʻi" toʻliq tarjima qilinishi kerak. Yoʻqsa birinchi kitobga ketgan shuncha mehnat bekorga ketadi desa ham boʻladi. Chunki bu kitobning oʻzi keyingi kitoblarsiz koʻpam ma'no kasb etmaydi. Oʻshangacha sabrim yetmay, davomini boshqa tilda oʻqishni boshlab yuborsam kerak. Juda koʻp voqea boshlanib, koʻplab muammolar oʻrtaga tashlanib, yechimi keyingi kitoblarga qoldirilgan.

Bolaligimizda sanoqli telekanal va bitta-ikkita serial boʻlardi. Baʼzan bizga nomaʼlum sabablarga koʻra qoq oʻrtasidan uzib qoʻyishardi. Juda ogʻir botardi bu. Tasavvur qiling, siz bir yil davomida har kecha hamma ishingizni tashlab serial koʻring-u, kutilmaganda qoq oʻrtasidan namoyish toʻxtasin. Davomini koʻray desangiz u paytda hali internet rivojlanmagan bizda. Unutib yuboray desa bu yoqda bir yillik umr shunga ketgan. "Taxtlar oʻyini" menga oʻsha hisni xotirlatdi. Shuncha vaqtim ketdi va eng qiziq joylarida namoyish toʻxtadi. Endi ketgan vaqtni oqlash uchun keyingi kitoblarini oʻqib qoʻyish kerak.

@salimov_blogi

​​"Ichimdagi musiqa" hamma oʻqishi kerak boʻlgan, biroq mutlaqo reklama qilinmagan tarjimam. U sizni boshqalarning dardi bilan yuzlashtiradi. Zero adabiyotning vazifasi kishining vaqtini chogʻ oʻtkazish emas, bizni yanada insoniy qilish deb bilaman. Reklamasiga zoʻr berilgan kitoblardan ortib "Ichimdagi musiqa" kabilarni topib oʻqiyotganlar borligidan xursandman.

@dildora_bookaholic dan taqriz:

“Ammo inson faqat tashxis doskasidagi soʻzlardangina iborat emas”

Sharon Draper - Ichimdagi musiqa

Yaqinda ayam bilan suhbatlashib oʻtirganimizda, bir tanishimizning “ДЦП” bilan tugʻilgan farzandi haqida gap ketib qoldi. Oilasidagilar Germaniyaga olib borib davolatamiz deb pul yigʻishayotgan ekan, qarz olib, nimadirlarini sotib. Qarindoshlari yigʻilib kelib, nima qilasizlar qarzga botib, tuzalishi ham dargumon boʻlsa, muruvvat uyiga olib borib tashlasanglar boʻlmaydimi, deb ketipti. Bolani yonida! U esa hammasini tushunib yotgan! Tasavvur qilyapsizmi, qanaqa vaziyat?

Oramizda koʻpchilik tanasi nogironlarga avtomatik aqliy nosogʻlom degan tamgʻani yopishtirib ketaveradi. Ularning ichki kechinmalari, hislari bilan qiziqmaymiz. Shunchaki ularning mavjudligidan bexabarmiz. Huddi Melodi bilan boʻlgani kabi…

Melodi “ДЦП” ning ogʻir koʻrinishi bilan tugʻilgan, tanasi oʻziga boʻysunmaydi, soʻzlar ichida qamalib qolgan. Ammo aqlan siz-u bizdan koʻra koʻproq rivojlangan. Koʻrgan, eshitganini darhol eslab qoladi, bilim jihatdan tengdoshlariga nisbatan ancha ilgarilab ketgan. Faqat bundan hech kimning xabari yoʻq…

Ayam bilan suhbatimizdan keyin shu kitob esimga tushib qoldi, 2-3 kunda oʻqidim-u, ta’siridan ancha vaqtgacha chiqib ketolmay yurdim. Melodining onasiga koʻproq e’tibor berdim. Doktor unga ham qizidan voz kechishi kerakligini uqtirayotganda (Melodining yonida!) koʻz yoshlarimni toʻxtatib tura olmadim, onasini qattiq quchgim keldi.

Melodining atrofida mehribon insonlar yigʻilgani uning omadi, qobiliyatlarini yuzaga chiqarishda yaqindan yordam berishadi, bola oʻzini komfort his qilishi uchun, hech kimdan kam boʻlmasligi uchin maksimal harakat qilishadi. Ammo Melodinikidek ota-onasi yoʻqlar, tushunilmasdan oʻtib ketayotganlari qancha? Oʻylashning oʻzi qoʻrqitadi.

Asar ogʻir mavzuda yengil tilda yozilgan. Bizga berilgan ne’matlarni qadrlashga oʻrgatadi. Tavsiya qilaman.

​​Oxirgi marta Toshkent borganimda Zabarjad Media sovgʻasi bilan qaytdim – "Taxtlar oʻyini". Bu kitob va kino haqidagi qoʻshimcha maʼlumotlar kitobning oʻzidan katta. Hatto Wikipediada eng koʻp maqolalar shu kitob haqidaligini oʻqigandim.

Oʻzbek tilida ham uning ixlosmandlari bisyor. Tahliliy maqolalar tiqilib yotibdi. Biroq men mutolaani kitobning oʻzidan boshlashni maʼqul koʻrdim. Men bu kitob haqida uning mashhurligidan boshqa hech narsani bilmayman. Na yozilish tarixidan, na undagi ramzlardan, na ma'no-mazmunidan xabarim bor. Bu olamni oʻz koʻzim bilan koʻrib, oʻzim kashf qilmoqchiman.

Qaysidir asarning zoʻrligi haqida koʻp eshitsangiz mutolaa chogʻida sizga ham zoʻr tuyuladi koʻp hollarda. Unda qanday ramzlar borligi haqida oʻqisangiz sizga ham shunday ramzlar borday tuyuladi. Begona olamga birovning taassuroti bilan kirsangiz olamni uning koʻzi bilan koʻrasiz. Bu ba'zida asardagi asl mohiyatni koʻrishingizga toʻsqinlik qilishi ham mumkin.

Demak, boshladik.

​​Charlz Uilan – "Yalangʻoch iqtisodiyot"

Ochigʻi bu kitobdan ancha narsa oʻrganaman deb oʻylagandim. Shu bois dastlabki boblar yoqmasa ham oʻqishda davom etdim. Biroq sahifalar ilgarilagani sayin ham vaziyat oʻzgarmadi.

Muallif mavzudan mavzuga, misoldan misolga tinimsiz sakragan. Boblar orasidagi bogʻliqlik nari tursin, bir bob ichida ham matn oʻzaro bogʻlanmagan. Har bir bob juda uzun boʻlishiga qaramay oʻsha bobda tanlangan mavzu ochib berilmagan.

Iqtisodning ahamiyati, bozor iqtisodi, davlatning iqtisodga aralashuvi kabi mavzular haqida uzoq gapni choʻzadi muallif, biroq katta hajmli boblarda bitta ixcham maqoladagichalik ham maʼlumot bera olmaydi. Kitobdagi ba'zi xatboshilarni alohida ajratsa ma'no kasb etayotganday tuyuladi. Ammo toʻliq oʻqib chiqilganda chalkashliklar va gʻalizliklar koʻzga tashlanadi.

Ta'bir joiz boʻlsa, kitobni iqtisodiyot haqida emas, Amerika iqtisodiyoti haqida deyish mumkin. Faqat Amerikaning oʻziga xos boʻlgan masalalar juda koʻp. Deyarli butun kitob shunday misollardan iborat. Mamlakatning iqtisodiy va siyosiy hayotidagi mayda tafsilotlarga shu qadar koʻp oʻrin ajratilganki, ular siz uchun hech qanday maʼno kasb etmaydi. Hatto koʻp misollarni tushunmaysiz. Tushungan taqdiringizda ham sizga biror foyda bermaydi.

Xullas, iqtisodiyotga qiziqsangiz oʻqishingiz mumkin boʻlgan eng oxirgi kitob shu. Bu sohaga qiziqmasangiz oʻqib ham oʻtirmang.

Shuni ham aytib oʻtishim kerakki, Asaxiyning boshqa kitoblariga solishtirganda bunisida uslubiy va imloviy xatolar tez-tez koʻzga tashlanib turdi.

@salimov_blogi

​​Garchi hali oʻqilmagan yangi kitoblar bisyor boʻlsa-da gohida ilgari oʻqigan kitoblarimni qayta oʻqib turaman. Baʼzan undan yangi narsalar topsam, ba'zan oldingi fikrim oʻzgaradi. Jumladan, Stiven Kovining "Muvaffaqiyatli insonlarning yetti koʻnikmasi" kitobini ilk oʻqiganimda yoqqandi. Undagi ba'zi iqtiboslar tilimga oʻrnashgan. Biroq qayta mutolaada oldingiday zavq va manfaat olmadim. Shunday boʻlsa-da bu safar boshqa jihatlari eʼtiborimni tortdi.

Stiven Kovi boshqalar bilan munosabatimizni bankka depozit, ya'ni mablagʻ qoʻyishga oʻxshatadi. Siz bankka doimiy mablagʻ qoʻyib borsangiz, u koʻpayib boradi, ishonchli zaxirangiz vazifasini oʻtaydi, muhtoj boʻlganingizda undan foydalanishingiz mumkin. Depozit qoʻymasdan turib undan foydalana olmaysiz. Depozitingizni toʻliq ishlatib qoʻysangiz ham shunday.

Odamlar bilan munosabatimiz ham shunaqa. Kimgadir va'da bersak va uni bajarsak oʻsha kishining koʻngliga ishonch depozitini qoʻyamiz. Soʻzimizda qancha koʻp tursak bizga ishonchi shuncha ortadi. Xuddi shuning kabi, kimnidir sevishimiz, mehr berishimiz, yaxshi munosabatda boʻlishimiz, ishdagi mas'uliyatimiz va hokazolar ham insonlardagi hisob raqamimizga depozit boʻlib yigʻilaveradi.

Va bir kuni xato qilamiz. Qachondir va'damizda turolmay qolamiz, qachondir qoʻpollik qilib qoʻyamiz, qachondir xiyonat qilamiz, qachondir mas'uliyatdan qochamiz. Mana shu vaziyatda yigʻilgan depozitimiz kamayadi. Undan foydalanamiz. Kimdir xatomizni kechirishi uchun oʻsha insonning ishonchini koʻp bora oqlagan boʻlishimiz kerak.

Ishoning, mukammal inson yoʻq. Hamma xato qiladi. Sizni doim qadrlagan kishining oniy qoʻpolligini kechiring. Sizga doim rost gapirgan insonning kichik yolgʻonini kechiring. Hatto sizni mudom sevgan insonning xiyonatini kechirishni ham oʻylab koʻring. Qachonki uning sizdagi depoziti katta boʻlsa.

Ba'zilar depozitga hech narsa qoʻymay turib undan foydalanmoqchi boʻladi. Ba'zilar qayta-qayta xato qilib bor-yoʻq yiqqanini sovurib yuboradi. Ba'zilar uni hammadan koʻp sevib kelgan insonining bitta xatosini kechirmaydi. Ba'zilar esa unga zarra qadar mehr va ishonch bermagan kishiga qayta-qayta imkon beradi.

Hayot matematik qoidalar asosida ishlaydi. Hisobga nomuvofiq hamma narsa kun kelib boshi berk koʻchaga kirib qoladi. Samimiy va halim boʻling. Kimningdir sizda depoziti – haqqi boʻlsa undan foydalanishiga izn bering. Sizga ishonish mumkin boʻlsin. Ishonchli boʻlish sevimli boʻlishdan koʻra yuksakroqdir. Oʻylashimcha, uzoq muddatli munosabat mobaynida ishonchli boʻlish sevimli boʻlish degani hamdir.

@salimov_blogi