Filologning kundaligi

Turli tillardagi idiomalar va iboralarga juda qiziqaman. Nemis tilidagi idiomalar ayniqsa zukkolik bilan oʻylab topilgandek tuyuladi:

O'ziga boshqaning patlari bilan zeb bermoq (sich mit fremden Federn schmücken)

Boshqaning mehnatini o'ziniki qilib ko'rsatadigan va ishni qoyillatgani bilan maqtanadigan odamlarga nisbatan ishlatiladi.

Oʻzbekcha iboralarning nemischasini koʻrish ham qiziq, chunki qaysi biri maʼno jihatdan toʻgʻriroq shakllangani haqida oʻylash mumkin.

Yelkamdan togʻ quladi/agʻdarildi

nemischada "Yuragimdan tosh quladi/tushdi" deyishadi:

Mir ist ein Stein vom Herzen gefallen.

Mantiqan qaralsa, yurakdan tosh tushmaydi-ku, buyragimdan tosh tushdi desa ham tushunsa boʻlardi.
Shu bois bu holatda oʻzbekcha ibora zukkoroq oʻylangan, chunki farazan yelkani togʻ bosishi mumkin.

Gulsanam Roziqova

Virtual muloqot yuzma-yuz muloqotdan farqli va uning hayotimizda faollashuvi ko‘p narsalarni o‘zgartirdi.

Aslida muloqotning samarasini oshirish uchun o‘ylab topilgan virtual muloqot bugun nazarimda o‘ta (haddan tashqari, keragidan ortiq) samarador bo‘lib ketganday. Ya’ni yuzma-yuz muloqotda jilovlanadigan hissiyotlar, istihola qilinadigan o‘y-fikrlar ham virtual muloqotda o‘zini namoyon qilaveradi. Bu esa avval yuzaga kelmagan yoki aylanib o‘tilgan ziddiyatlarni paydo qilaveradi…

Virtual muloqotni inson ijtimoiylashuvni kuchaytirish ehtiyoji bilan o‘ylab topgan deb taxmin qilaman. Ammo avval bo‘lmagan ziddiyatlarning yuzaga chiqishi odamlarni yaqinlashtirishdan ko‘ra bir-biridan uzoqlashtiradi.

Psixolingvist sifatida yondashsam, inson suhbatdoshini ko‘rib turganida o‘zi aytgan har bir gapga suhbatdoshining reaksiyasini kuzatadi va uning reaksiyasiga qarab muloqot xulqini o‘zgartiradi. Aytaylik, masalan, ovozini bir oz pasaytiradi, hissiy bo‘yoqdor so‘zni neytral so‘zga almashtiradi yoki biror keskinroq gapini do‘stona tabassum bilan yumshatishga urinadi. Aynan mana shu jonli kuzatuvning yo‘qligi virtual muloqotga kirishgan so‘zlovchini “xudbin” qilib qo‘yib qo‘yadi. Ya’ni u har bir gapi suhbatdoshiga qanday ta’sir qilayotganini kuzata olmas ekan, avvalgi tajribasi asosida uning reaksiyasini taxmin qiladi va shunga asoslanib muloqotni davom ettiradi. Agar suhbatdosh yozma javob bersa, uning nutq ohangi ham tinglovchi tomonidan tasavvur qilinadi (tasavvur qilmaslikning iloji yo‘q, chunki muloqotning yashash shakli jonli nutq - ovozli, ohangga ega jonli nutq; yozuv esa jonli nutqni ifodalovchi timsol xolos).
E’tibor qilsangiz, bu yerda so‘zlovchi subyekti muloqotning katta qismini “bosib olyapti”. Suhbatdoshni tinglash, u bilan hisoblashish o‘rniga ikkala tomon ham o‘z aytgan gapi va bu gapini suhbatdoshi qanaqa qabul qilgani haqidagi subyektiv tasavvuri atrofida aylanib qolyapti. Bu esa muloqotdan asl ko‘zlangan maqsadga yetishni qiyinlashtiradi.

Menga juda qiziq, virtual muloqot ijtimoiy me’yorlarni qanday o‘zgartiradi va o‘zi mavjud jonli muloqot me’yorlariga qanday moslashadi. Boshqa ishim bo‘lmasa, jon deb shuni ilmiy jihatdan tahlil qilgan bo‘lardim.

@psixolingvist

P/S: shu kunlarda virtual muloqotning ana shu "xususiyat"laridan bahramand bo'lyapman.

#maqol
Ayoz, koʻrgan kuning unutma, koʻn chorigʻing quritma

Ayoz ismli oddiy bir choʻpon aqlliligi va hozirjavobligi tufayli xon vaziri darajasiga koʻtariladi. U choʻponlikda kechirgan ogʻir kunlarini unutmaslik uchun chorigʻini hamma vaqt koʻzi tushib turadigan joyga – oʻz xonasining eshigi tepasiga osib qoʻygan ekan. Har gal chorigʻiga koʻzi tushganida oʻziga oʻzi: “Ayoz, koʻrgan kuning unutma, koʻn chorigʻing quritma!”, deb qoʻyarkan. Bu maqolni biror yuqori martabaga mingach (yoxud katta boylikka ega boʻlgach), oʻzining avvalgi holini unutgan, oʻzidan pastroq martabadagilarni (yoxud kambagʻallarni) mensimay qoʻygan kishilarga nisbatan aytadilar.

Maqolda “koʻn chorigʻing quritma” deyilishiga sabab shundaki, oʻtmishda koʻndan (xom teridan) tikilgan choriq qovjirab yorilib ketmasligi uchun vaqti-vaqti bilan moylab turishgan.

Bundan tashqari, atlas kiysang boʻzingni unutma, kimxob kiysang – alagingni varianti ham mavjud.

Kimxob – oʻrishi (uzunasiga toʻqilgan ipi) ipak, arqogʻi (koʻndalang toʻqilgan ipi) zardan toʻqilgan mato.

Alak – paxta ipidan qoʻlda toʻqilgan mato, silliq boʻz.

Antarktika va Arktika
Antarktika va Antarktida
Nima farqi bor?

Arktika so‘zidagi "ark" yunoncha "ayiq" degan maʼnoni bildiradi, Antarktika so‘zidagi "ant" esa inkor maʼnosini, yaʼni "ayiq yo‘q" degan maʼnoni bildiradi. Chunki Arktikada oq ayiq, Antarktikada pingvinglar yashaydi.

Darvoqe, Antarktika va Antarktida ikki xil maʼnoga ega so‘zlar. Antarktida bu yerning janubiy qutbi joylashgan qitʼa, Antarktika esa janubiy qutbdagi qitʼa, uning atrofidagi dengizlar va orollar majmuasini ifodalovchi so‘z.

2025-yil Atrof muhitni asrash va yashil iqtisodiyot yili