Forward from: Sharqshunos tarixchi
Safaviylar hukmdori Shoh Abbosning diniy siyosati.
Shoh Abbosning hukmronligi davrida, Safaviylar siyosatiga muvofiq, ba'zi sunniy qabilalar shialikka o‘tishga majburlandi. Asosan sunniy bo‘lgan Shirvon viloyatidan tashqari, Borchali va Gazax mintaqalarida ham aholi sunniy edi. Ma'lumki, Shirvon viloyatidagi sunniylar Safaviylar imperiyasiga "resm-i sunni" deb ataluvchi soliqni to‘lashgan. Ushbu sunniy aholi XVI asrning oxirlarida shialikka o‘tkazishga harakat qilindi.
Gazaxli va Karamanli qabilalarining bir qismi, sunniy bo‘lgani uchun Xurosonga surgun qilinishi kerak bo‘lganidan so‘ng, shialikka o‘tishga majbur bo‘lishdi. Asrning oxiri va kelgusi yillarda bunday holatlar o‘ta keng tarqalgan bo‘lib, Shah Abbos davrida shialikka o‘tgan, lekin keyinchalik Usmonli imperiyasi hukmronligi davrida yana sunniylikka o‘tganlar "dönük" deb atala boshladi.
Kadar, Otuzi-iki, Alpavud, Saadlu, Pazuki, Gazax, Karamanlu, Shamseddinli, Xadjilar va boshqa qabilalar "dönük" deb atalgan. Ularning ba'zi rahbarlari Usmoniylar tomonidan o‘ldirildi.
Qarabaqli va Shirvonli musulmonlar 1612 yilda majburan Mozandaron viloyatidagi Ferahobod shahriga ko‘chirilgan (taxminan 15 000 kishi).
Shoh Abbos, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashni jiddiy olib borgan hukmdor sifatida, o‘zining qo‘l ostidagi hududlarda sunniy aholiga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lgani. Bu shafqatsizlik, aytishlaricha, Usmonlilar bu aholidan yordam olganliklarini asos qilib ko‘rsatib amalga oshirilgan. 1603 yilda, Shoh Abbos Usmonlilardan Tabrizni qaytarib olganida, agar shahar taslim bo‘lsa, hech kimga zarar yetkazilmasligi va'da qilinishiga qaramay, sunniy tinch aholining katta qismini qirg‘in qildi, ularning mol-mulkini talon-toroj qildi, ayollarini va bolalarini asirga oldi.
Shuningdek, 1603 yilda, Shoh Abbosning qo‘mondonni Zulfiqor Xon tomonidan Naxichevan shahri qaytarilganda, shaharda sunniy aholi tomonidan Usmonlilarga yordam ko‘rsatilgani uchun qasos sifatida qirg‘in bo‘lib o‘tdi.
Na‘ima tarixchisi bu zo‘ravonlikni quyidagicha bayon qiladi: "Ular sunniy bo‘lganlarning uylariga kirdilar. Ular uydagi mol-mulkni talon-toroj qildilar va aholiga katta shafqatsizlik va zarar yetkazdilar."
1604 yilda Ravon qal’asini egallashda 3000 ga yaqin odam halok bo‘ldi. Na‘ima bu voqeani quyidagicha tasvirlaydi:
"Zilxija oyida (1604 yil may) qizilboshlar armiyasi yangi qal’aga kirib uni egalladi. Sunniylarning katta qismi asir olindi va o‘ldirildi."
1606 yilda Shoh Abbos Usmonlilardan Ganja shahrini qaytarib olganidan so‘ng, sunniylarga qarshi qasos olishni buyurdi. Bu jarayonda Ganjaning yaqin atrofidagi Hassan-Suyyu hududida sunniy oilalarining katta qismi yo‘q qilindi.
1607 yilda Shamaqi qal’asini egallagandan so‘ng, Shoh Abbos qarshilik ko‘rsatgan sunniylarga jazo sifatida o‘lim jazosi berdi.
Keyingi voqealar 1614 yilda ro‘y berdi, shah Abbos Shirvon, Ganja va Qorabog‘da yashovchi sunniy oilalarini Usmonlilarga yordam berganliklari uchun jazolash maqsadida o‘z ichki hududlariga surgun qildi. Bunday holatlar tinchlik davrida kamdan-kam uchradi, ammo Nasrulla Felsefi ta'kidlashicha, Shoh Abbos sunniylarga shialar bilan teng qarashni istamagan.
Masalan, 1020 hijriy yilda (1611/1612 yillar) Shah Abbos o‘z bobosi Shayx Safiy al-Din Ardebiliyning qabri ustiga tashrif buyurganida, u ko‘plab sadaqalar berdi, ammo bu sadaqalarni faqat sunniylarga bermasligini shart qilib qo‘ydi. Bundan tashqari, Shoh Abbos Hamadon shahriga safar qilganida, Mahmud ad-Dabbax boshchiligidagi sunniy jamiyatiga tahdid qilgan va ular o‘z boshliqlarini topshirishmasa, Shalbaf jamiyatining barcha a'zolariga jazo berishni aytgan.
Albatta, barcha majburlashlar va sa'y-harakatlarga qaramay, Safaviylar davrida ba'zi kishilar sunniy bo‘lib qolgan va bu holat Safaviylar davlati qulagunga qadar davom etgan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Shoh Abbosning hukmronligi davrida, Safaviylar siyosatiga muvofiq, ba'zi sunniy qabilalar shialikka o‘tishga majburlandi. Asosan sunniy bo‘lgan Shirvon viloyatidan tashqari, Borchali va Gazax mintaqalarida ham aholi sunniy edi. Ma'lumki, Shirvon viloyatidagi sunniylar Safaviylar imperiyasiga "resm-i sunni" deb ataluvchi soliqni to‘lashgan. Ushbu sunniy aholi XVI asrning oxirlarida shialikka o‘tkazishga harakat qilindi.
Gazaxli va Karamanli qabilalarining bir qismi, sunniy bo‘lgani uchun Xurosonga surgun qilinishi kerak bo‘lganidan so‘ng, shialikka o‘tishga majbur bo‘lishdi. Asrning oxiri va kelgusi yillarda bunday holatlar o‘ta keng tarqalgan bo‘lib, Shah Abbos davrida shialikka o‘tgan, lekin keyinchalik Usmonli imperiyasi hukmronligi davrida yana sunniylikka o‘tganlar "dönük" deb atala boshladi.
Kadar, Otuzi-iki, Alpavud, Saadlu, Pazuki, Gazax, Karamanlu, Shamseddinli, Xadjilar va boshqa qabilalar "dönük" deb atalgan. Ularning ba'zi rahbarlari Usmoniylar tomonidan o‘ldirildi.
Qarabaqli va Shirvonli musulmonlar 1612 yilda majburan Mozandaron viloyatidagi Ferahobod shahriga ko‘chirilgan (taxminan 15 000 kishi).
Shoh Abbos, Usmonli imperiyasiga qarshi kurashni jiddiy olib borgan hukmdor sifatida, o‘zining qo‘l ostidagi hududlarda sunniy aholiga nisbatan shafqatsiz munosabatda bo‘lgani. Bu shafqatsizlik, aytishlaricha, Usmonlilar bu aholidan yordam olganliklarini asos qilib ko‘rsatib amalga oshirilgan. 1603 yilda, Shoh Abbos Usmonlilardan Tabrizni qaytarib olganida, agar shahar taslim bo‘lsa, hech kimga zarar yetkazilmasligi va'da qilinishiga qaramay, sunniy tinch aholining katta qismini qirg‘in qildi, ularning mol-mulkini talon-toroj qildi, ayollarini va bolalarini asirga oldi.
Shuningdek, 1603 yilda, Shoh Abbosning qo‘mondonni Zulfiqor Xon tomonidan Naxichevan shahri qaytarilganda, shaharda sunniy aholi tomonidan Usmonlilarga yordam ko‘rsatilgani uchun qasos sifatida qirg‘in bo‘lib o‘tdi.
Na‘ima tarixchisi bu zo‘ravonlikni quyidagicha bayon qiladi: "Ular sunniy bo‘lganlarning uylariga kirdilar. Ular uydagi mol-mulkni talon-toroj qildilar va aholiga katta shafqatsizlik va zarar yetkazdilar."
1604 yilda Ravon qal’asini egallashda 3000 ga yaqin odam halok bo‘ldi. Na‘ima bu voqeani quyidagicha tasvirlaydi:
"Zilxija oyida (1604 yil may) qizilboshlar armiyasi yangi qal’aga kirib uni egalladi. Sunniylarning katta qismi asir olindi va o‘ldirildi."
1606 yilda Shoh Abbos Usmonlilardan Ganja shahrini qaytarib olganidan so‘ng, sunniylarga qarshi qasos olishni buyurdi. Bu jarayonda Ganjaning yaqin atrofidagi Hassan-Suyyu hududida sunniy oilalarining katta qismi yo‘q qilindi.
1607 yilda Shamaqi qal’asini egallagandan so‘ng, Shoh Abbos qarshilik ko‘rsatgan sunniylarga jazo sifatida o‘lim jazosi berdi.
Keyingi voqealar 1614 yilda ro‘y berdi, shah Abbos Shirvon, Ganja va Qorabog‘da yashovchi sunniy oilalarini Usmonlilarga yordam berganliklari uchun jazolash maqsadida o‘z ichki hududlariga surgun qildi. Bunday holatlar tinchlik davrida kamdan-kam uchradi, ammo Nasrulla Felsefi ta'kidlashicha, Shoh Abbos sunniylarga shialar bilan teng qarashni istamagan.
Masalan, 1020 hijriy yilda (1611/1612 yillar) Shah Abbos o‘z bobosi Shayx Safiy al-Din Ardebiliyning qabri ustiga tashrif buyurganida, u ko‘plab sadaqalar berdi, ammo bu sadaqalarni faqat sunniylarga bermasligini shart qilib qo‘ydi. Bundan tashqari, Shoh Abbos Hamadon shahriga safar qilganida, Mahmud ad-Dabbax boshchiligidagi sunniy jamiyatiga tahdid qilgan va ular o‘z boshliqlarini topshirishmasa, Shalbaf jamiyatining barcha a'zolariga jazo berishni aytgan.
Albatta, barcha majburlashlar va sa'y-harakatlarga qaramay, Safaviylar davrida ba'zi kishilar sunniy bo‘lib qolgan va bu holat Safaviylar davlati qulagunga qadar davom etgan.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi