Асанов формати

Айтгандай. 2024 йилда Nature'да туркология бўйича мақола чиқди. Мақола қандайдир инновацион нарса ҳақида эмас — эски туркий ёзма манбалардан бири ҳақида.

Йилдиз техника университети тадқиқотчиси Хайруллаҳ Кяҳьянинг мақоласи Хива хони Абулғози Баҳодирхоннинг "Шажараи Тарокима" китобида ўғуз қабилалари миграциясини этномаданий ва социологик ўрганишга бағишланган.

Олим "Шажараи тарокима" таҳлили асосида ўғузлар миграциясига сабаб бўлган асосий омилларни келтиради:

- иқтисодий қийинчилик;

- жазодан қочиш;

- ҳарбий юришлар;

- ҳукмдорларнинг кўчириш сиёсати.

Бу кўчишлар учта асосий натижага олиб келган:

- янги этник гуруҳларнинг шаклланиши;

- янги давлатларнинг ташкил топиши;

- янги ҳудудларда демографик ўзгаришлар.

Ўғузлар янги ўрнашган ҳудудларида интеграциянинг уч асосий моделидан фойдаланган:

- селектив киришим модели — мигрантлар фақат маълум соҳаларга уйғунлашган (масалан, ҳарбий соҳага);

- сегрегация модели — ўғузлар этник ўзига хосликни сақлаб, бошқалардан ажралиб олган;

- мультимаданий модель — бошқа маданиятлар билан яқиндан алоқа қилган.

Хуллас, битта ўрта аср манбасидаги маълумотлар замонавий этномаданият ва жамиятшунослик методлари орқали ўрганилиши натижасида оригинал тадқиқот вужудга келган ва Nature'да чоп этилишга лойиқ кўрилган.

Hayrullah Kahya. The ethnocultural and sociological analysis of migrations documented in Shajara-i Tarākima (Turkmen genealogy)

@AsanovEldar

Ниҳоят пандемия лингвистикасига оид тадқиқот топдим! Ўзбек тилида шунақа тадқиқот қилиш керак, инглиз тилида бормикин деб юргандим.

Филиппинлик бир гуруҳ олимнинг пандемия инглиз тилига қандай таъсир қилгани ҳақидаги мақоласи Asian Journal of Language, Literature and Culture Studies журналида ўтган йили чоп этилган. Унда айтилишича, коронавирус инглиз тилида қуйидаги шаклларда янги сўзлар ясалишига олиб келган:

- янги қисқартмалар — PPE (Personal Protective Equipment), WFH — (Work From Home);

- сўз бирикмалари — aerosol transmission, shutdown order;

- ўзлашмалар — triage;

- деривация — asymptomatic;

- янги сўзлар — infodemic, quaranteam, quarantini;

- маъно силжиши — fatality rate, incubation period.

Шунингдек, муаллифлар пандемиядаги тил ўзгаришлари асосан сиёсат билан боғлиқ бўлганини таъкидлайди ва янги атамаларни "сиёсий яратилган" деб атайди.

Princess Love J. Mariano, Jan Angelo B. Dales, Kristinn T. Ortega, Lara Lyn J. Nietes, Erwin L. Purcia, Joel M. Bual. Neologism and Semantic Shift Among Politically Created Terms During Pandemic: A Morpho-Semantic Analysis

@AsanovEldar

Туркияда ажойиб ишлар бўляпти.

Kara Harp Okulu — Қуруқлик кучлари мактабининг 2024 йилги битирувчилари ичида Эбру Эроғлу энг юқори кўрсаткичларга эга бўлган эди. Августда битирув ва байроқ топшириш маросимида шахсан Эрдўғон қатнашиб, Эроғлуни лейтенантлик дипломи билан тақдирлаган эди. Маросимнинг расмий қисмидан сўнг қизиқ воқеа рўй берди.

Ëш лейтенантлар чеккадаги ўтлоқда тўпланиб, ўрта аср зобитларига хос тарзда қиличларини ҳавога кўтариб, қасамёд қила кетди. "Мустафо Камолнинг аскарларимиз!" деб қичқираётган омма ўртасига Эбру Эроғлу чиқиб, қасамёдни бошлади; лейтенантлар дунёвий Туркия учун хизмат қилишларини айтиб, қиличларини жипслаштирди.

Бу мессиж ҳукмрон партия вакилларини саросимага тушириб қўйди. 2016 йилдан сўнг турк армиясини қўлга олиш ҳаракатларига қарамай, у ҳали ҳам отатуркчилик ва дунёвийликнинг асосий кучи бўлиб қолаётгани англашилди; армиянинг ёш лидерлари ёппасига дунёвий отатуркчилар экани Эрдўғоннинг диний риторикага кўп таянадиган сиёсати ҳали ҳам дунёвийликни енгиб ўтмаганини кўрсатди.

Эрдўғон имом-хатиблар қурултойида бу воқеа ҳақида гапириб, лейтенантлар жазоланишини айтди. Шундан сўнг энг фаол беш лейтенант судланиб, қуролли кучлардан четлаштирилди.

Бу қарор мухолифат ва ОАВнинг кескин норозилигига, ўткир муҳокамаларга сабаб бўлди. Аҳолининг катта қисми арзимаган сабаб туфайли ватанпарвар зобитларга жазо қўлланилишини тушунмади.

Ҳукмрон партиянинг имижига жиддий зарба берилди. Чунки лейтенантлар шунчаки жумҳурият ва миллат отаси Отатуркка қасамёд қилди, у эса, айтайлик, расмий пропагандадан чиқарилмаган — унинг авторитети шу қадар кучлики, AK Parti лидерлари уни ёқтирмаган тақдирда ҳам тўлиқ воз кеча олмайди ва ўз пропагандасида фойдаланади. Отатурк ва Эрдўғоннинг суратлари ёнма-ён турадиган агитация плакатлари жудаям кўп. Шундай экан, нега Отатуркнинг исми тилга олиниши Эрдўғоннинг норозилигига сабаб бўлди, бунга тушунтириш берилмади. Табиийки, у омматан "мен Отатуркни ёқтирмайман" дея олмайди. Шундай деса, электоратининг катта қисмини ва қайсидир маънода легитимлигини йўқотиб қўяди. Лекин бу гапни айтмай туриб лейтенантларга қарши иш очиш ютқизиқли позициядир — зотан уларга Отатуркнинг номидан бошқа жиддий айблов қўйишнинг имкони йўқ.

@AsanovEldar

Виждон эркинлигини таъминлаш концепциясининг муҳокамаси давом этмоқда. Муҳокамада қатнашаётган бир-икки киши шу ерда ҳам атеизмни тақиқлаш керак деб таклиф киритиб ётибди. Нима эмиш, "Дунёвийлик деганда Яратувчини инкор этмаган ҳолда, ҳар хил эътиқоддаги одамларга тенг шароит яратиб бериш билан амалга ошириш керак". Яъни дунёвийликда фақат динга эътиқод қилувчиларга жой бор, эътиқод қилмайдиганларни эса жамиятдан сиқиб чиқариш керак.

Аслида мана шунақа кўр-кўрона бетоқатликка чек қўйиши керак бу концепция. Модерн асрида диний эътиқод иккиламчи маданий қадриятдир, унинг фуқароликка, одамнинг жамиятда эгаллайдиган мақомига ҳеч қандай таъсири бўлмаслиги керак.

Парламент сайтига кириб, қонун лойиҳасига таклиф киритишга ақли етган баъзи одамларнинг дунёвийликнинг моҳиятига ақли етмаслиги жудаям ачинарли ҳол. Бу ҳатто мана шу концепция қабул қилиниши ҳам етарли эмаслигини кўрсатади: институционал дунёвийлик ўз-ўзидан қадриятий дунёвийликка олиб келмайди. Дунёвийлик ҳақида тадқиқотлар ўтказиш, ОАВда тушунтиришлар бериш, керак бўлса, мактабларга дарслар киритиш керак. Акс ҳолда "динсизни давлат ишига олмаслик керак, жамиятдан сиқиб чиқариш керак" дейдиган аҳмоқлар тугамайди.

@AsanovEldar

Higher Education Policy журналида ўзбекистонлик тадқиқотчилар Қобил Рўзиев, Дилшода Раббимова ва Моҳидил Мамасолиеваларнинг диққатга сазовор тадқиқоти чиқибди. Мавзу — Ўзбекистондаги докторантура тизими.

Унда айтилишича, Ўзбекистон бошқа ўлкаларнинг докторантура таълимидаги муваффақиятли моделларни олиб, жорий этишга ҳаракат қилмоқда, аммо маҳаллий шарт-шароит ва вазият инобатга олинмагани боис муаммолар келиб чиқмоқда:

- қўйиладиган талаблар доим ҳам адекват эмас ва илмий сифатнинг ўсишига олиб келмаяпти;

- мамлакатда шаклланиб қолган ноҳалол илм қилиш йўллари, турли коррупцион схемалар ҳали ҳам йўқ бўлмаган.

Шу боис тадқиқотчилар рағбатлантириш тузилмаларини яхшилашга ва институтларга ишончни оширишга қаратилган ислоҳотлар ўтказишга чақирмоқда.

Reforming Doctoral Education in Uzbekistan: Models, Rules and Norms of Behaviour

@AsanovEldar