Асанов формати

Qurultoy'да Эркинжон ака Ризо Ëқубов ҳақида кўп гапирди. Биз унча яхши танимайдиган бу ҳарбий арбоб ўз вақтида бутун СССР миқёсида эътироф этилиб, юқори лавозимларда ишлаган.

1930-йилларда Ризо Ëқубов бошқа ўзбек зобитлари қаторида қатағонга учраган. Унга қўйилган айблардан бири — Польша жосуси эканликда гумонланган.

Эркинжон ака шу мавзуда бир яхши мақола чиқарган. Ўқишни тавсия қиламан.

Раджабов Э.Г. Был ли Резо Якубов польским разведчиком?

@AsanovEldar

Кипр масаласида билиш керак бўлган яна баъзи тафсилотлар.

Юқорида ЛДНРга ёки Қримга тенглаштириб бўлмаслиги ҳақида ёзгандим. Бошқа фарқлари ҳам бор. Умуман, нега Шимолий Кипр масаласи аслида унақа долзарб эмас, нега Туркия санкцияга тушиб кетмаган, нега қайсидир маънода бу масалага кўз юмилади, тушуниш учун қуйида нарсаларни билиш керак.

Туркия Кипрда тинчлик кафолатчиси бўлган уч давлатдан бири эди (Юнонистон ва Британия қаторида). 1960-йилларда, илк тўқнашувлар бошланганида, бу уч давлатнинг қўшма контингенти оролда жойлаштирилиб, тинчлик ўрнатишга ҳисса қўшган эди. 1974 йилда эса Туркия 1960 йилги уч томонлама келишувга биноан оролга қўшин олиб кириш мандатига эга эди. Турк қўшинлари оролдан чиқиб кетмагач, орол шимолида амалда назорат ўрнатгач, уларни босқинчиликда айблай бошлашди.

Бугунги кунда ШКТЖ, расман тан олинмаган бўлса-да, сиёсий институтлари ишлаб турган барқарор давлатга айланган. У ерда парламент, сиёсий партиялар, демократик сайловлар бор, бошқа институтлар ишлайди. Мамлакат келажаги оммавий муҳокама қилинади, Туркияга яқинлашиш, қўшилиш, Туркиядан мустақил сиёсат юритиш ва ҳатто юнон Кипри билан бирлашиш тарафдорлари бор. 2023 Freedom House уни фуқаро эркинликларига риоя этиладиган, сиёсий тизими демократик давлат сифатида баҳолаган.

ШКТЖ тинчлик ва барқарор ҳокимият ўрнатгач, иқтисодий ривожланишга ҳам эътибор қаратган. Мамлакатда бир қанча соҳалар ривожланиб, даромад келтирмоқда. Уларнинг асосийси банклардир.

ШКТЖда 24 та оншор, 14 та офшор банк мавжуд (2008 йил маълумоти). ШКТЖ муаммоси музлатиб қўйилиши ва Ғарб давлатлари амалда оролнинг бирлашишига эътиборсизлиги шу билан боғлиқ — турк Кипри офшор пул қўйиладиган (солиқдан қочиладиган) ҳудудлардан бири ҳисобланади. Бу давлат расман тан олинмагани учун у солиқ ахбороти алмашиш тизимида эмас, демак, у ерда солиқдан қочиш осон. Туркия, Исроил, Буюк Британия, айрим араб давлатлари (ёки уларнинг резиденти бўлган йирик корпорациялар) бундан фойдаланиб келади. АҚШнинг Financial Crimes Enforcement Network агентлиги бу масалада таҳлиллар чиқариб туради ва америкалик бизнесменларга у ерга пул киритмасликни тавсия қилиб келади.

Кейинги соҳа — олий таълим. Турк Киприда 24 та университет бор. Аҳоли жон бошига (380 минг атрофида) университетлар сони бўйича жаҳонда биринчи ўринларда туради. 2024 йилда у ерда 100 минг талаба ўқиган. Қизиғи, кўп университетлари халқаро аккредитацияга эга эмас, шунга қарамай, хорижлик талабалар бу ерга кўп келади. Аккредитациядан ўтмаган университетларда ўқийдиган талабаларга ҳайрон қолайми, тан олинмаган давлатда ўнга яқин халқаро аккредитацияга эга университет борлигига ҳайрон қолайми, билмай қоламан баъзида.

ШКТЖ иқтисодини кўтариб турган яна икки соҳа бор — туризм ва тиббиёт. Икки соҳаям арзонлиги ва сифати билан одамларни жалб қилади.

@AsanovEldar

Qurultoy'нинг янги сони чиқди. Меҳмонимиз — Эркинжон Ражабов. У киши билан олдин ҳам гаплашгандик, армия тарихи бўйича. Бу сонда ҳам шу мавзуни давом эттирдик.

Янги сондан Ўзбекистон ССРда армия ташкил топиши, ундаги ички муаммолар, профессионал армия шаклланиши ҳақида билиб оласиз.

Линк: https://www.youtube.com/watch?v=0X5QMeLSL4k&t=4s&ab_channel=QURULTOY

@AsanovEldar

Шом араб фамилиялари бўйича яна бир қизиқ маълумот эшитиб қолдим арабист танишлардан.

Одатда маълум бир араб қабиласига мансуб аҳоли шу қабила номини ишлатган — Адноний, Тамимий ва ҳ.к. Бундай арабларнинг аксарияти мусулмон бўлган ва келиб чиқиши нуқтаи назаридан ўзини "тоза", аслзода ҳисоблаган.

Қабилавийлигини сақлаган христиан араблар ҳам бўлган — улар исломдан олдин бу ҳудудда яшаб, христианликка эътиқод қилган араблар эди (Лаҳмийлар ва Ғассонийлар).

Араблашганлар (мустаъроб) ёки шаҳарлашиб, қабиласини унутган араблар эса касб-корига қараб фамилия/куня олган: Ҳаддод, Нажжор ва ҳ.к. Уларнинг бир қисми христиан, бир қисми мусулмон бўлган.

Усмонли ҳокимияти даврида аҳолининг бу гуруҳи туркча фамилиялар ола бошлаган: Қошиқчи (Хашуқжи), Ëзижи (яъни ёзувчи). Масалан, Антиохия патриархатининг ҳозирги патриархи Юҳанно XX нинг асл исми — Ҳони Ëзижи.

Энди юқоридаги бекграунддан келиб чиқиб, пастдаги қизиқарли воқеани тушунишга ва завқ олишга ҳаракат қилинг.

Касб номига қўйилган фамилиялар ичида Фарис дегани ҳам бор — отлиқ/рицарь дегани. Салиб юришлари давридан қолган фамилия дейишади — ё салибчи рицарлар авлоди, ё уларга бириккан маҳаллий христианлар авлоди. Фарислар ўзини аслзода ҳисоблайди.

Фарислар билан аслзодаликда рақобатлашиб, ўзини салибчиларга боғлайдиган яна бир хонадон бор — Фаранжи. Салибчилардан ("франк"лардан) қолиб кетган фамилия деб ҳисоблашади ўзини.

Бу номнинг тарихини ўрганиб кўришса, аслида у туркча fırıncı — печкачи сўзидан олинган экан. Яъни оддий новвой оилага Усмонли даврида берилган касб-ҳунар билан боғлиқ фамилия. Британия мустамлакаси даврида фамилияни бироз тўғрилаб, аслзодалар қаторига қўшилиб олишган экан.

Бунақа айёрона приём иш бериб, Фаранжилар Ливаннинг энг нуфузли оилаларидан бирига айланиб кетган. Улардан ҳатто битта президент ҳам чиққан. Аслзодалик ҳақидаги пиар шу қадар кучли бўлганки, ҳатто инглиз Wikipedia'си уларни ҳалигача франклар авлоди деб ўйлайди.

@AsanovEldar

Аслида бу постда ёзилганлар экологик тоза ва табиий материаллардан тайёрланган буюмлардан фойдаланиш каби каттароқ масаланинг бир қисмидир. Бу борада бизда ҳам тадқиқотлар олиб борилмоқда экан.

Бу постдан сўнг соҳа вакиллари менга алоқага чиқиб, маълумотлар берди. Бизда ҳам кундалик буюмлар, болалар ўйинчоқлари, интерьер ва ҳоказоларни экологик тоза материаллардан тайёрлаш ва уларнинг истеъмолини ошириш бўйича ташаббуслар бор экан.

Бу йўналишдаги ишларга ҳисса қўшмоқчи бўлсангиз, қуйидаги сўровномада қатнашинг. Бу яқин келажакда бизда ҳам соҳа ривожланишига ёрдам беради.

Линк: https://docs.google.com/forms/d/1CcwQDqG8JCy8IrZut9wEKTc4AKNeSeiCKZWwVlOmKek/edit?usp=drivesdk

@AsanovEldar

Ўзи подкастларга чиқишни ёқтирмайман (бу ҳақда анча олдин ёзгандим — кўп гапириш ўзингни такрорлашингга олиб келади), шунинг учун жуда қулай позицияга ўтволгандим — Qurultoy'да тингловчилик позициясига.

Лекин барибир орада чақиришяпти, ҳаммасига ҳам йўқ деб бўлмайди, айниқса суҳбатдошинг ва мавзуинг яхши бўлса.

Янги очилган подкаст — Ўзбекчиликда ана шундай комбо бўлди. Ўзимга қадрдон тил мавзуси, бошловчи эса бу борада жонкуяр, бу ва яна кўп масалаларда ҳаммаслак бўлган таниқли журналист Шуҳрат ака Шокиржонов. Янги подкастнинг биринчи сонига мени муносиб кўришибди, бунисига ҳам алоҳида раҳмат. Қўлдан келганча чиройли суҳбат қилишга уриндик, кўринг, фикрингизни ёзиб қолдиринг.

Линк: https://www.youtube.com/watch?v=6uvq8F4oNJM&ab_channel=O%E2%80%98zbekchilik

@AsanovEldar