Ibn Xaldunning Muqaddimasini boshladim. Boshlanishidan ajablantira olyapti.
Qisqa qilib aytganda:
To‘g‘ri tarixiy kitob, lekin ishonaman-ki, bu kitobni o‘qigan o'quvchi har narsaga analitik qaraydigan bo‘lib qoladi. Oddiy misol: Masudiy va boshqa ko‘plab tarix kitoblarida Muso (a.s.) askarlarining sonini 600 ming deb xabar bergan deb yozilgan ekan. Bir qarashda bu ulkan sanoqqa ishonishdan boshqa iloji yo‘qdek: birinchidan u allaqachon tarixga aylangan, ikkinchidan oraga payg‘ambarning shaxsiyati ham aralashtirib ketilgan. Lekin Ibn Xaldun bunday o‘ylamaydi, u mantiqqa asosan bu sonlarni tahlil qiladi. U aytadi:
"600 ming juda ham katta son. Bani Isroilning bu darajada askarga ega bo‘lishi mantiqan to‘g‘ri emas. Birinchidan, o‘sha paytda Bani Isroil hududidan bir necha barobar katta bo‘lgan forslarning askarlari son jihatdan 60-120 mingta bo‘lgan, xolos (kitobda bu sonlarni dalillar bilan keltirgan). Butun boshli forslar emas, shunchaki fors davalatining amaldorlaridan biri bo‘lgan Buxtanassor Quddusni ishg‘ol qilib olishidan ham bilib olsak bo‘ladiki, Bani Isroil 600 mingta askarga ega bo‘lishi uchun na hududiy jihatdan, na oziq-ovqat yetkazib bera olishi jihatdan mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi. Ikkinchidan, Ya’qub (Isroil) alayhissalomdan Muso alayhissalomgacha shunchaki to‘rt avlod (Ya’qub-[Loviy, Qohat, Yashur, Imron]-Muso) o‘tganini hisobga olinsa, hech qaysi aql 20 yoshdan oshgan askarlar sonining 600 mingga yetishiga ishonmaydi." deya yana bir qancha mantiqqa asoslangan dalillar bilan bu sanoqning noto‘g‘ri ekanligini isbotlab beradi.
Umuman olganda Ibn Xaldun tarixni sonlar uchun emas, balki saboqlar uchun o‘rganish kerakligini ko‘rsatib bera olgan ekan.
Nima uchun saboqlar? Chunki har kimning sirlari ular tarixga aylangach ochila boshlaydi. Bu esa hozirgi biz uchun tarixdan go‘zal saboq bo‘ladi.
Mutolaa davomida fikrlarim bilan shu yerda va Turakulov | Mutolaada o‘rtoqlashib boraman.
Xarid: iBook
@v_turakulov
Qisqa qilib aytganda:
Tarix + Mantiq (falsafa) = Ibn Xaldun
To‘g‘ri tarixiy kitob, lekin ishonaman-ki, bu kitobni o‘qigan o'quvchi har narsaga analitik qaraydigan bo‘lib qoladi. Oddiy misol: Masudiy va boshqa ko‘plab tarix kitoblarida Muso (a.s.) askarlarining sonini 600 ming deb xabar bergan deb yozilgan ekan. Bir qarashda bu ulkan sanoqqa ishonishdan boshqa iloji yo‘qdek: birinchidan u allaqachon tarixga aylangan, ikkinchidan oraga payg‘ambarning shaxsiyati ham aralashtirib ketilgan. Lekin Ibn Xaldun bunday o‘ylamaydi, u mantiqqa asosan bu sonlarni tahlil qiladi. U aytadi:
"600 ming juda ham katta son. Bani Isroilning bu darajada askarga ega bo‘lishi mantiqan to‘g‘ri emas. Birinchidan, o‘sha paytda Bani Isroil hududidan bir necha barobar katta bo‘lgan forslarning askarlari son jihatdan 60-120 mingta bo‘lgan, xolos (kitobda bu sonlarni dalillar bilan keltirgan). Butun boshli forslar emas, shunchaki fors davalatining amaldorlaridan biri bo‘lgan Buxtanassor Quddusni ishg‘ol qilib olishidan ham bilib olsak bo‘ladiki, Bani Isroil 600 mingta askarga ega bo‘lishi uchun na hududiy jihatdan, na oziq-ovqat yetkazib bera olishi jihatdan mantiqqa to‘g‘ri kelmaydi. Ikkinchidan, Ya’qub (Isroil) alayhissalomdan Muso alayhissalomgacha shunchaki to‘rt avlod (Ya’qub-[Loviy, Qohat, Yashur, Imron]-Muso) o‘tganini hisobga olinsa, hech qaysi aql 20 yoshdan oshgan askarlar sonining 600 mingga yetishiga ishonmaydi." deya yana bir qancha mantiqqa asoslangan dalillar bilan bu sanoqning noto‘g‘ri ekanligini isbotlab beradi.
Umuman olganda Ibn Xaldun tarixni sonlar uchun emas, balki saboqlar uchun o‘rganish kerakligini ko‘rsatib bera olgan ekan.
Nima uchun saboqlar? Chunki har kimning sirlari ular tarixga aylangach ochila boshlaydi. Bu esa hozirgi biz uchun tarixdan go‘zal saboq bo‘ladi.
Mutolaa davomida fikrlarim bilan shu yerda va Turakulov | Mutolaada o‘rtoqlashib boraman.
Xarid: iBook
@v_turakulov