"13% yolg'on gapirayotgan bo'lyaptimi" ni soddaroq qilib tushuntirishga harakat qilaman
Tasavvur qiling xonada 100 kishi bor va ularning har biridan yakka holatda "Xonadagi o'rtacha aqlli insondan aqlliroqman deb o'ylaysizmi" degan savol so'raldi. 63 kishi "Ha" deb javob berdi. Demak, shu joyda 13 kishi yolg'on gapirayotgan bo'ladi. Chunki agar IQ darajasi bo'yicha o'sha 100 kishini eng aqllilik darajasi bo'yicha qo'yib chiqilsa (birinchi o'rinda eng yuqori IQ dagi inson, yuzinchi o'rinda eng past IQ dagi inson tursa) savolda so'ralgan "o'rtacha aqlli inson" 50-o'rinda turadi. Ya'ni xonadagilar teng ikkiga bo'linadi: IQ si o'rtachadan balandlar va IQ si o'rtachadan pastlar. Demak, xonadagi IQsi o'rtachadan balandlarning soni matematik jihatdan 50 tadan ko'p bo'lishi mumkin emas. Yuqoridagi 63 kishidan 13 kishi aslida IQsi o'rtachadan past guruhga mansub bo'lsa-da, o'zini IQ si o'rtachadan yuqori sanamoqda.
Bu ma'lumot foizda ko'rsatilsa (bizning yuqoridagi so'rovnomamizga o'xshab) ishtirokchilarning nechtaligi o'z ahamiyatini yo'qotadi. Lekin matematik jihatdan olib qaralganda "Ha" deb javob beradiganlar 50% dan oshmasligi kerak. Bu nimaga dalolat qiladi? Bu narsa,
yuqoridagi postda aytilganidek, biz insonlar tabiatida Yuqori ishonch tarafkashligi (Overconfidence Bias) borligini yani bir marotaba isbotlaydi. Masala kim aqlli ekanligini isbotlashda emas (zotan bu deyarli ilojsiz ish), balki, shunchaki inson tabiatida o'ziga yuqori baho berish tarafkashligi borligini ko'rsatib berishda. Isbot uchun huddi bizning so'rovnomaga o'xshagan boshqa faktlarni ham keltirib o'tsam:
.
Amerikalik haydovchilarning 73 foizi (shotlandiyaliklarning 69 foizi) o'rtacha haydovchidan yaxshiroqman deb o'ylashar ekan (
manba)
.
64 foizi (avstraliyalik sarmoyadorlarning 80 foizi) o'rtacha investordan yaxshiroq investorman deb o'ylashar ekan (
manba)
.
65 foizi o'rtacha aqlli amerikalikdan aqlliroqman deb o'ylashar ekan (
manba)
.
Standfor Universitetining 87% MBA talabalari o'zlarini mediandan yaxshiroqman deb hisoblashar ekan (
manba)
.
Eng qizig'i universitet professorlarining 94 foizi dars berish usulida o'rtacha o'qituvchidan yaxshi o'qitaman deb o'ylashar ekan (
manba). Rostanam shu-da (
manba) 😀
Demak, xavotirga o'rin yo'q. O'zga ishonch nafaqat bizda balki butun dunyoda bor kasallik! Lekin ratsional qarorlar qabul qilishda, endi siz bu ilmdan xabardor inson sifatida, albatta, e'tiborliroq bo'lish talab etiladi.
P.S. Mubolag'a emas. Bu kanalda deyarli hamma o'rtacha o'zbekistonlikdan aqlli. Chunki bu kanal tahliliy kanal (ko'ngilxushlik qiladigan yoki vaqtni isrof qiladigan kanal emas). Mana shu narsani o'yalagan holda so'rovnomani 35 dan ortiq kanal va guruhlarda aylantirdik, 1300 kishi javob berdi. Lekin ishonchim komil: agar shu kabi so'rovnoma butun boshli O'zbekiston bo'yicha qilinsa ham natija baribir 60% dan ko'proq chiqaveradi!