Қироатларнинг дунё бўйича тарқалишининг тарихий жараёнларини қуйидагича хулоса қилишимиз мумкин бўлади:
1. Имoм Ибн Мужоҳид (вафоти: 324 ҳ.) давригача, яъни у киши машҳур «Сабъат ал-қурроъ» (Етти қори) асарини 300 ҳижрий йили атрофида ёзганигача, ислом шаҳарларида турли қироатлар ўқилар эди. Аммо ҳар бир шаҳарда маълум қироат устун эди:
Мадинада — Нофеънинг қироати, Маккада — Ибн Касийрнинг қироати, Шомда — Ибн Омирнинг қироати, Басрада — Абу Амр ва Яъқубнинг қироати, Куфада — Осим ва Ҳамзанинг қироати.
Маккий ибн Абу Толиб дейди: “Ҳижрий иккинчи асрда одамлар қуйидагича ўқир эдилар: Басрада — Абу Амр ва Яъқуб, Куфада — Ҳамза ва Осим, Шомда — Ибн Омир, Маккада — Ибн Касийр, Мадинада — Нофеъ”. Кейин 300 ҳ. йилга келиб, Ибн Мужоҳид Яъқубни олиб ташлаб, унинг ўрнига Куфалик Кисоийни киритди.
Бунинг сабаби: Ибн Мужоҳидда Яъқубнинг қироатига ишончли исноди йўқ эди, шунга кўра, унга эга бўлган Кисоийни киритди, гарчи у Куфада унчалик машҳур бўлмаган бўлса ҳам.
2. Ибн Мужоҳид замонида Куфада Осимнинг Ҳафсдан келган ривояти унчалик машҳур эмас эди. Унинг Шўбадан келган ривояти кўпроқ танилган эди. Аммо Куфада Ҳамзанинг қироати Осимникидан машҳурроқ бўлган. Ибн Мужоҳид айтади: “Куфада баъзи одамлар Осимнинг қироатига амал қилишади, аммо у Куфа аҳли орасида устун эмас”. Чунки Осимнинг энг кучли шогирди — Абу Бакр ибн Айёш — ўз қироатини бошқаларга осонликча ўргатмас эди, шунга кўра уни яхши ўқувчилар кам эди. Натижада, Куфада асосий қироат Ҳамзанинг қироати бўлиб қолди.
3. 5-асрда Басрада Яъқубнинг қироати устун бўлди. Ҳофиз Абу Амр Усмон ад-Доний (371–444 ҳ.) айтади: “Абу Амрдан сўнг басраликлар умуман Яъқубнинг қироатига амал қилишди”. Тоҳир ибн Ғалабун шундай дейди: “Басра масжидларида имомлар фақат Яъқубнинг қироатида ўқир эди”.
4. Шомликлар 5-аср охиригача Ибн Омирнинг қироатига амал қилишди. Кейин эса Шомга қори Ибн Товус келиб, одамларга Абу Амрдан ривоят қилинган Дурий ривоятини ўргата бошлади. Унинг таъсирида бу қироат аста-секин Шомда тарқалди ва Ибн Омирнинг қироатининг ўрнини эгаллади. Ибн Жазарий дейди: “Шом аҳли 500 ҳ. йилгача Ибн Омирнинг қироатида эди, кейин Ибн Товус келиб, Дурий ривоятини ўргата бошлади”.
5. Мисрда имом Варш нафақат машҳур қори бўлган, балки у Нофеъдан тўрт марта Қуръонни ўткизган. Кейин у Мисрга қайтиб, Нофеънинг қироатини кенг тарғиб қилган. Шу тариқа, Нофеънинг қироати бутун Ғарбий Африка ва кўпгина Африка мамлакатларида тарқалган. Бунинг яна бир сабаби: Молик ибн Анас (р.а.) — мадиналик фақиҳ бўлиб, унинг мазҳабини қабул қилган мағрибликлар Мадина фиқҳи билан бирга Мадина қироатини ҳам қабул қилдилар.
Аммо Ливия ва Тунис каби мамлакатларда Нофеънинг Қолундан келган ривояти кўпроқ тарқалган, чунки у Варшнинг ривоятига қараганда енгилроқ бўлиб, унда узун маддлар ва имолалар камроқ.
https://t.me/tuhur
1. Имoм Ибн Мужоҳид (вафоти: 324 ҳ.) давригача, яъни у киши машҳур «Сабъат ал-қурроъ» (Етти қори) асарини 300 ҳижрий йили атрофида ёзганигача, ислом шаҳарларида турли қироатлар ўқилар эди. Аммо ҳар бир шаҳарда маълум қироат устун эди:
Мадинада — Нофеънинг қироати, Маккада — Ибн Касийрнинг қироати, Шомда — Ибн Омирнинг қироати, Басрада — Абу Амр ва Яъқубнинг қироати, Куфада — Осим ва Ҳамзанинг қироати.
Маккий ибн Абу Толиб дейди: “Ҳижрий иккинчи асрда одамлар қуйидагича ўқир эдилар: Басрада — Абу Амр ва Яъқуб, Куфада — Ҳамза ва Осим, Шомда — Ибн Омир, Маккада — Ибн Касийр, Мадинада — Нофеъ”. Кейин 300 ҳ. йилга келиб, Ибн Мужоҳид Яъқубни олиб ташлаб, унинг ўрнига Куфалик Кисоийни киритди.
Бунинг сабаби: Ибн Мужоҳидда Яъқубнинг қироатига ишончли исноди йўқ эди, шунга кўра, унга эга бўлган Кисоийни киритди, гарчи у Куфада унчалик машҳур бўлмаган бўлса ҳам.
2. Ибн Мужоҳид замонида Куфада Осимнинг Ҳафсдан келган ривояти унчалик машҳур эмас эди. Унинг Шўбадан келган ривояти кўпроқ танилган эди. Аммо Куфада Ҳамзанинг қироати Осимникидан машҳурроқ бўлган. Ибн Мужоҳид айтади: “Куфада баъзи одамлар Осимнинг қироатига амал қилишади, аммо у Куфа аҳли орасида устун эмас”. Чунки Осимнинг энг кучли шогирди — Абу Бакр ибн Айёш — ўз қироатини бошқаларга осонликча ўргатмас эди, шунга кўра уни яхши ўқувчилар кам эди. Натижада, Куфада асосий қироат Ҳамзанинг қироати бўлиб қолди.
3. 5-асрда Басрада Яъқубнинг қироати устун бўлди. Ҳофиз Абу Амр Усмон ад-Доний (371–444 ҳ.) айтади: “Абу Амрдан сўнг басраликлар умуман Яъқубнинг қироатига амал қилишди”. Тоҳир ибн Ғалабун шундай дейди: “Басра масжидларида имомлар фақат Яъқубнинг қироатида ўқир эди”.
4. Шомликлар 5-аср охиригача Ибн Омирнинг қироатига амал қилишди. Кейин эса Шомга қори Ибн Товус келиб, одамларга Абу Амрдан ривоят қилинган Дурий ривоятини ўргата бошлади. Унинг таъсирида бу қироат аста-секин Шомда тарқалди ва Ибн Омирнинг қироатининг ўрнини эгаллади. Ибн Жазарий дейди: “Шом аҳли 500 ҳ. йилгача Ибн Омирнинг қироатида эди, кейин Ибн Товус келиб, Дурий ривоятини ўргата бошлади”.
5. Мисрда имом Варш нафақат машҳур қори бўлган, балки у Нофеъдан тўрт марта Қуръонни ўткизган. Кейин у Мисрга қайтиб, Нофеънинг қироатини кенг тарғиб қилган. Шу тариқа, Нофеънинг қироати бутун Ғарбий Африка ва кўпгина Африка мамлакатларида тарқалган. Бунинг яна бир сабаби: Молик ибн Анас (р.а.) — мадиналик фақиҳ бўлиб, унинг мазҳабини қабул қилган мағрибликлар Мадина фиқҳи билан бирга Мадина қироатини ҳам қабул қилдилар.
Аммо Ливия ва Тунис каби мамлакатларда Нофеънинг Қолундан келган ривояти кўпроқ тарқалган, чунки у Варшнинг ривоятига қараганда енгилроқ бўлиб, унда узун маддлар ва имолалар камроқ.
https://t.me/tuhur