1978-yil oxirida Eron tarixi va siyosatida muhim voqealardan biri — AQSh prezidenti Jimmi Karterning Eron shohi taklifiga binoan Tehronga qilgan tashrifi va uning mashhur nutqi bo‘ldi. Hammamizga ma‘lumki, AQSH davlat rahbarlari qaysidir mamlakatlarga tashrifi juda yirik voqea o‘laroq qabul qilinadi. Bu tashriflarning kamyobligi bilan belgilanadi. AQSh prezidentlari mehmondan ko‘ra o‘z uylarida gaplashishni ma‘qul topishadi.
Lekin 1978 yil Jimmi Karter Eronga keldi, shoh oilasi bilan vaqt o‘tkazdi, Eron kiborlari bilan bir dasturxonda o‘tirib, mayxo‘rlik qildi. U o‘z qadah so‘zi davomida Eron davlatini “dunyoning eng muammoli mintaqalaridan birida joylashganiga qaramasdan tinchlik va barqarorlik orolchasiga aylangan mamlakat” deb atadi.
Karterning bu so‘zlari shohga kuchli ta’sir ko‘rsatgan, bu esa, noroziliklar ortib borayotgan bir paytda, uning nafaqat tanlagan yo‘nalishining to‘g‘riligiga, balki orqasida qudratli ittifoqchi turganiga bo‘lgan ishonchini yanada mustahkamlagan edi.
Ammo, bu voqealardan bor-yo‘g‘i bir hafta o‘tib, “Etteeloot” gazetasida “Eron va qizil hamda qora mustamlakachilik” nomli maqola chop etildi. Unda norozilik namoyishlarining ruhiy yetakchisi bo‘lgan oyatulloh Xomeyniy “hindistonlik sayyid”, ya’ni hind zaminidan chiqqan kishi sifatida ta’riflanib, uni Britaniya mustamlakachilari bilan til biriktirganlikda ayblashgan. Maqola taxallus ostida e’lon qilingan bo‘lsa-da, uning muallifi sifatida Pahlaviy rejimining yuqori martabali amaldorlaridan biri — sobiq bosh vazir Amir-Abbos Hoveyda yoki axborot va turizm vaziri Humoyun ko‘riladi.
Mazkur maqola nashr etilishi ortidan Qum shahrida keng ko‘lamli norozilik namoyishlari boshlandi, ular politsiya tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi. Fojiali tarzda halok bo‘lganlar xotirasiga bir necha kundan so‘ng Eronning boshqa shaharlarida ham odamlar ko‘chalarga chiqdi. Aynan shu hodisalar, ko‘pchilik tarixchilar fikriga ko‘ra, abadiydek tuyulgan Eron monarxiyasini bir yil ichida qulatgan inqilobning boshlanish nuqtasiga aylandi.
Bu voqea haqida axloqiy xulosalar chiqarishga urinishdan yiroqmiz, umuman olganda, tarixiy hodisalarni axloqiy saboqlar uchun asos qilib olish to‘g‘ri emas. Faqatgina, obunachilarga tilagimiz bayramlardagi tilak va tostlaringiz doim ro‘yobga chiqsin!
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Lekin 1978 yil Jimmi Karter Eronga keldi, shoh oilasi bilan vaqt o‘tkazdi, Eron kiborlari bilan bir dasturxonda o‘tirib, mayxo‘rlik qildi. U o‘z qadah so‘zi davomida Eron davlatini “dunyoning eng muammoli mintaqalaridan birida joylashganiga qaramasdan tinchlik va barqarorlik orolchasiga aylangan mamlakat” deb atadi.
Karterning bu so‘zlari shohga kuchli ta’sir ko‘rsatgan, bu esa, noroziliklar ortib borayotgan bir paytda, uning nafaqat tanlagan yo‘nalishining to‘g‘riligiga, balki orqasida qudratli ittifoqchi turganiga bo‘lgan ishonchini yanada mustahkamlagan edi.
Ammo, bu voqealardan bor-yo‘g‘i bir hafta o‘tib, “Etteeloot” gazetasida “Eron va qizil hamda qora mustamlakachilik” nomli maqola chop etildi. Unda norozilik namoyishlarining ruhiy yetakchisi bo‘lgan oyatulloh Xomeyniy “hindistonlik sayyid”, ya’ni hind zaminidan chiqqan kishi sifatida ta’riflanib, uni Britaniya mustamlakachilari bilan til biriktirganlikda ayblashgan. Maqola taxallus ostida e’lon qilingan bo‘lsa-da, uning muallifi sifatida Pahlaviy rejimining yuqori martabali amaldorlaridan biri — sobiq bosh vazir Amir-Abbos Hoveyda yoki axborot va turizm vaziri Humoyun ko‘riladi.
Mazkur maqola nashr etilishi ortidan Qum shahrida keng ko‘lamli norozilik namoyishlari boshlandi, ular politsiya tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi. Fojiali tarzda halok bo‘lganlar xotirasiga bir necha kundan so‘ng Eronning boshqa shaharlarida ham odamlar ko‘chalarga chiqdi. Aynan shu hodisalar, ko‘pchilik tarixchilar fikriga ko‘ra, abadiydek tuyulgan Eron monarxiyasini bir yil ichida qulatgan inqilobning boshlanish nuqtasiga aylandi.
Bu voqea haqida axloqiy xulosalar chiqarishga urinishdan yiroqmiz, umuman olganda, tarixiy hodisalarni axloqiy saboqlar uchun asos qilib olish to‘g‘ri emas. Faqatgina, obunachilarga tilagimiz bayramlardagi tilak va tostlaringiz doim ro‘yobga chiqsin!
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi