TURKIY DAVLATLAR TASHKILOTI HAQIDA
Men ko‘plab turkiy davlatlar fuqarolari va hukumatlarining TDТ (Turkiy Davlatlar Tashkiloti) bo‘yicha optimizmini baham ko‘rmayman. Mening fikrim oddiy: bu tashkilot faqat Yevropani arzon resurslar va Xitoy bilan transport yo‘laklari bikan ta’minlash uchun tuzilgan. Ya’ni, Xitoydan Yevropagacha bo‘lgan hudud shunchaki energiya resurslari va tovarlarni bir tomondan ikkinchi tomonga oqizadigan yo‘ldir. Savol tug‘iladi: bu evaziga turkiy davlatlar nima oladi? Ular ishlab chiqaruvchiga aylanishadimi? Ular jahon texnologiyalarining yetakchilari safida bo‘ladimi? Ularning o‘z ilg‘or iqtisodiyoti bo‘ladimi? Javob oddiy – yo‘q.
Chunki, mohiyatan, turkiy davlatlar nafaqat protestant, balki katolik G‘arbga ham, bir tomondan, to‘liq qaram bo‘ladi. Ikkinchi tomondan esa, buddaviy-konfutsiylik ruhidagi Uzoq Sharqqa tobe bo‘ladi. Chunki ilg‘or texnologiyalar, ishlab chiqarish, bank va iqtisodiy sohalar aynan o‘sha hududlarda joylashadi.
Shunday ekan, turkiy davlatlar G‘arb va Sharqning yarim mustamlakasidan boshqa narsa bo‘lmaydi. Siyosiy mustaqillik haqida ham gap bo‘lishi mumkin emas. Turkiy davlatlar qanday qilib siyosiy jihatdan mustaqil bo‘la oladi, agar ular rivojlangan davlatlarning xomashyo va transport ilovasi bo‘lib qolsa?
Aytgancha, aynan shu roldan Rossiya bosh tortmoqda. Shu sababli u G‘arb bilan ziddiyatda va Xitoy bilan ham munosabatlari noaniq. Shu bois, ushbu rolga muqobil sifatida aynan turkiy davlatlar tanlangan – ular esa bunga rozilik bildirmoqda. Aslida esa bu – rivojlangan mamlakatlarning yarim mustamlakasi, kelajakda esa to‘liq mustamlakasiga aylanishga rozilikdir.
Boshqacha bo‘lishi ham mumkin edi. Ya’ni, agar turkiy davlatlar ishlab chiqarish quvvatlari, iqtisodiyot, fan va texnologiyalarni o‘zlariga ko‘chirishda qat’iy tursa, buning uchun harakat qilsa edi. Agar ular bu sohalarni o‘z yurti doirasida rivojlantirib, dunyo miqyosida real o‘yinchiga aylanishni maqsad qilsa edi. Ammo hozircha bu borada hech qanday loyiha ham, tashabbus ham yo‘q.
Gap faqat G‘arb va Sharq manfaatlariga xizmat qilish haqida bormoqda.
Qisqasi, TDТ bu – amalda Arab Davlatlari Ligasi (ADL)ning nusxasi. U yerda ham allaqachon xuddi shunday holat yuzaga kelgan – G‘arb manfaatlariga xizmat qilish. Ya’ni, arab davlatlari mutlaqo sharmandali bir holatga tushib qolgan. Xuddi shunday rol TDТga ham belgilangan. Demak, bunday tashkilotda turklar ulug‘ligi haqida gap bo‘lishi mumkin emas. Xonlar, xoqonlar, o‘g‘uzlar, qipchoqlar, chig‘atoylar tiklanishi haqidagi rivoyatlar shunchaki mif. Hech qanday Usmoniylar yoki G‘aznaviylar imperiyasi – 2 bo‘lmaydi. Yuqorida aytilgan manzara yuz beradi, xolos.
✍️ Muallif: Aydin Ali-zoda — ozarbayjonlik dinshunos, falsafa tarixchisi, madaniyatshunos, tarixchi, polemist va yozuvchi.
Manba
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Men ko‘plab turkiy davlatlar fuqarolari va hukumatlarining TDТ (Turkiy Davlatlar Tashkiloti) bo‘yicha optimizmini baham ko‘rmayman. Mening fikrim oddiy: bu tashkilot faqat Yevropani arzon resurslar va Xitoy bilan transport yo‘laklari bikan ta’minlash uchun tuzilgan. Ya’ni, Xitoydan Yevropagacha bo‘lgan hudud shunchaki energiya resurslari va tovarlarni bir tomondan ikkinchi tomonga oqizadigan yo‘ldir. Savol tug‘iladi: bu evaziga turkiy davlatlar nima oladi? Ular ishlab chiqaruvchiga aylanishadimi? Ular jahon texnologiyalarining yetakchilari safida bo‘ladimi? Ularning o‘z ilg‘or iqtisodiyoti bo‘ladimi? Javob oddiy – yo‘q.
Chunki, mohiyatan, turkiy davlatlar nafaqat protestant, balki katolik G‘arbga ham, bir tomondan, to‘liq qaram bo‘ladi. Ikkinchi tomondan esa, buddaviy-konfutsiylik ruhidagi Uzoq Sharqqa tobe bo‘ladi. Chunki ilg‘or texnologiyalar, ishlab chiqarish, bank va iqtisodiy sohalar aynan o‘sha hududlarda joylashadi.
Shunday ekan, turkiy davlatlar G‘arb va Sharqning yarim mustamlakasidan boshqa narsa bo‘lmaydi. Siyosiy mustaqillik haqida ham gap bo‘lishi mumkin emas. Turkiy davlatlar qanday qilib siyosiy jihatdan mustaqil bo‘la oladi, agar ular rivojlangan davlatlarning xomashyo va transport ilovasi bo‘lib qolsa?
Aytgancha, aynan shu roldan Rossiya bosh tortmoqda. Shu sababli u G‘arb bilan ziddiyatda va Xitoy bilan ham munosabatlari noaniq. Shu bois, ushbu rolga muqobil sifatida aynan turkiy davlatlar tanlangan – ular esa bunga rozilik bildirmoqda. Aslida esa bu – rivojlangan mamlakatlarning yarim mustamlakasi, kelajakda esa to‘liq mustamlakasiga aylanishga rozilikdir.
Boshqacha bo‘lishi ham mumkin edi. Ya’ni, agar turkiy davlatlar ishlab chiqarish quvvatlari, iqtisodiyot, fan va texnologiyalarni o‘zlariga ko‘chirishda qat’iy tursa, buning uchun harakat qilsa edi. Agar ular bu sohalarni o‘z yurti doirasida rivojlantirib, dunyo miqyosida real o‘yinchiga aylanishni maqsad qilsa edi. Ammo hozircha bu borada hech qanday loyiha ham, tashabbus ham yo‘q.
Gap faqat G‘arb va Sharq manfaatlariga xizmat qilish haqida bormoqda.
Qisqasi, TDТ bu – amalda Arab Davlatlari Ligasi (ADL)ning nusxasi. U yerda ham allaqachon xuddi shunday holat yuzaga kelgan – G‘arb manfaatlariga xizmat qilish. Ya’ni, arab davlatlari mutlaqo sharmandali bir holatga tushib qolgan. Xuddi shunday rol TDТga ham belgilangan. Demak, bunday tashkilotda turklar ulug‘ligi haqida gap bo‘lishi mumkin emas. Xonlar, xoqonlar, o‘g‘uzlar, qipchoqlar, chig‘atoylar tiklanishi haqidagi rivoyatlar shunchaki mif. Hech qanday Usmoniylar yoki G‘aznaviylar imperiyasi – 2 bo‘lmaydi. Yuqorida aytilgan manzara yuz beradi, xolos.
✍️ Muallif: Aydin Ali-zoda — ozarbayjonlik dinshunos, falsafa tarixchisi, madaniyatshunos, tarixchi, polemist va yozuvchi.
Manba
P.S Ushbu gaplarni turkiylik elementlaruga juda katta urg‘u berilayotgan hozirgi paytda qabul qilish qiyin yoki bu fikrlarga qarshi gaplar aytilishi tabiiy. Lekin ozarbayjonlik mutaxasisning yuqoridagi fikrlarini sog‘lom aql bilan o‘ylab ko‘rish kerak deb hisoblayman.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi