📜 1916-yilgi chegaralar Yaqin Sharqdagi cheksiz mojarolarni qanday shakllantirdi?🌍🔥
Asrlar davomida Usmonli imperiyasi Yaqin Sharqni boshqargan, u ko‘p millatli, turli tilli va diniy guruhlardan iborat bo‘lishiga qaramasdan aholisi orasida millatchilikning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymagan. Imperiya Vengriyadan Yamangacha cho‘zilgan va ichki ma’muriy hududlarga ega bo‘lsa-da, millatlar yoki millatchilik tushunchasini rad etgan. Ammo 19-asrda, Usmonli imperiyasi zaiflashgani sari, Yevropa kuchlari—ayniqsa Britaniya va Fransiya—bu mintaqani o'z manfaatlariga mos ravishda qayta shakllantirishga harakat qildi.
## 🏴☠️ Britaniya imperiyasi va Yaqin Sharq:
Britaniyaning kengayib borayotgan imperiyasi Hindistonga boradigan savdo yo'llarini himoya qilishni talab qilar edi, ayniqsa Suvaysh kanali (1869) ochilgandan keyin. Ushbu muhim suv yo'lini nazorat qilish uchun Britaniya o'z ta'sirini kengaytirdi:
✅ 1820 – Birlashgan Arab Amirliklari (Trucial States) ustidan Britaniya protektorati
✅ 1888 – Misr amalda Britaniya nazorati ostida
✅ Ummon, Quvayt va Janubiy Yamanda protektoratlar o'rnatildi
Shu bilan birga, Britaniya hukmronligidan xavfsiragan Usmonli imperiyasi Birinchi Jahon urushi (1914) davrida Germaniya bilan ittifoq tuzdi. Biroq, Britaniya va Fransiya urush tugagach, Usmonli yerlarini qanday bo'lishini allaqachon rejalashtirgan edi.
## 🗺 Sykes-Picot: Yaqin Sharqni shakllantirgan maxfiy kelishuv
1916-yilda Britaniya va Fransiya diplomatlari Mark Sykes va François Georges-Picot yangi chegaralarni chizishdi va Usmonli imperiyasini mustamlaka zonalariga bo'lishdi:
🔵 Fransiya nazorati: Suriya, Livan va Turkiyaning bir qismi
🔴 Britaniya nazorati: Iroq, Iordaniya va Falastin
⚪️ Xalqaro zona: Quddus
⚔️ Xiyonatlar: Arablar, yahudiylar va neft
Britaniya va Fransiya Yaqin Sharqni bo'lishayotgan paytda, ular turli guruhlarga turlicha va'dalar berishdi:
🔹 1915 yil McMahon-Husain yozishmalari – Britaniya arab rahbarlariga Usmonlilarga qarshi qo'zg'olon ko'tarish evaziga mustaqil davlat va'da qildi.
🔹 1917 Balfour deklaratsiyasi – Britaniya Falastinda yahudiylar uchun vatan yaratishni qo'llab-quvvatladi, bu esa aholini g'azablantirdi.
🔹 Neft kashfiyotlari – Britaniya Anglo-Fors neft kompaniyasi (BP) Eron (1908), Iroq (1927) va keyinroq Quvayt va Saudiya Arabistonida neft topdi, bu esa mintaqani iqtisodiy jang maydoniga aylantirdi.
Birinchi Jahon urushidan keyin Usmonli imperiyasi quladi va Sevr shartnomasi (1920) qulagan davlatni yana bo‘laklarga bo'ldi. Biroq, Mustafo Kamol Atatürk boshchiligidagi turk millatchilari shartnomani rad etib, qarshilik ko'rsatdi va bu Lozanna shartnomasi (1923) ga olib keldi, bu esa zamonaviy Turkiyaning chegaralarini shakllantirdi. Sevrda va'da qilingan mustaqil Kurdiston hech qachon yaratilmadi, bu esa millionlab kurdlarni davlatisiz qoldirdi—bu mojaro hali ham davom etmoqda.
## 🌍 Iroq va Suriyaning yaratilishi
Mesopotamiya (Iroq) Britaniya mandati uchta Usmonli viloyatining majburiy birlashmasi edi:
🟢 Basra (shialar ko'pchiligi)
🟡 Bag'dod (sunniylar markazi)
🔵 Mosul (kurdlar hukmronlik qilgan shimol)
Britaniya shuningdek, Quvaytni Iroqdan ajratib, keyinchalik Saddam Husaynning 1990-yilda Quvaytga bostirib kirishiga olib keladigan keskinliklarni keltirib chiqardi.
Fransiya nazoratidagi Suriyada ham mazhabiy bo'linishlar juda muammoli edi. Fransiya 1920-yilda Livanni Suriyadan ajratib, nasroniylar ko'pchiligiga ega davlat yaratishni maqsad qilgan, ammo mamlakat nasroniylar, sunniylar, shialar va druzlar o'rtasida chuqur bo'linishda qoldi.
Davomi bor 100+👍 reaksiyanglarni ko‘rsatinglar.
Muallif: Abdubilol Abduraxmonov, Miskolc shahridagi Miskolc Universiteti (Vengriya)
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Asrlar davomida Usmonli imperiyasi Yaqin Sharqni boshqargan, u ko‘p millatli, turli tilli va diniy guruhlardan iborat bo‘lishiga qaramasdan aholisi orasida millatchilikning rivojlanishiga yo‘l qo‘ymagan. Imperiya Vengriyadan Yamangacha cho‘zilgan va ichki ma’muriy hududlarga ega bo‘lsa-da, millatlar yoki millatchilik tushunchasini rad etgan. Ammo 19-asrda, Usmonli imperiyasi zaiflashgani sari, Yevropa kuchlari—ayniqsa Britaniya va Fransiya—bu mintaqani o'z manfaatlariga mos ravishda qayta shakllantirishga harakat qildi.
## 🏴☠️ Britaniya imperiyasi va Yaqin Sharq:
Britaniyaning kengayib borayotgan imperiyasi Hindistonga boradigan savdo yo'llarini himoya qilishni talab qilar edi, ayniqsa Suvaysh kanali (1869) ochilgandan keyin. Ushbu muhim suv yo'lini nazorat qilish uchun Britaniya o'z ta'sirini kengaytirdi:
✅ 1820 – Birlashgan Arab Amirliklari (Trucial States) ustidan Britaniya protektorati
✅ 1888 – Misr amalda Britaniya nazorati ostida
✅ Ummon, Quvayt va Janubiy Yamanda protektoratlar o'rnatildi
Shu bilan birga, Britaniya hukmronligidan xavfsiragan Usmonli imperiyasi Birinchi Jahon urushi (1914) davrida Germaniya bilan ittifoq tuzdi. Biroq, Britaniya va Fransiya urush tugagach, Usmonli yerlarini qanday bo'lishini allaqachon rejalashtirgan edi.
## 🗺 Sykes-Picot: Yaqin Sharqni shakllantirgan maxfiy kelishuv
1916-yilda Britaniya va Fransiya diplomatlari Mark Sykes va François Georges-Picot yangi chegaralarni chizishdi va Usmonli imperiyasini mustamlaka zonalariga bo'lishdi:
🔵 Fransiya nazorati: Suriya, Livan va Turkiyaning bir qismi
🔴 Britaniya nazorati: Iroq, Iordaniya va Falastin
⚪️ Xalqaro zona: Quddus
Bu chegaralar etnik, diniy va qabilaviy haqiqatlarni e'tiborsiz qoldirdi. Sunniylar, shialar, kurdlar, nasroniylar —Usmonli hukmronligi ostida birga yashagan guruhlar—endi sun'iy ravishda yangi davlatlarga majburan birlashtirildi. Bu kelajakdagi urushlar, to'ntarishlar va qo'zg'olonlar uchun zamin yaratdi.
⚔️ Xiyonatlar: Arablar, yahudiylar va neft
Britaniya va Fransiya Yaqin Sharqni bo'lishayotgan paytda, ular turli guruhlarga turlicha va'dalar berishdi:
🔹 1915 yil McMahon-Husain yozishmalari – Britaniya arab rahbarlariga Usmonlilarga qarshi qo'zg'olon ko'tarish evaziga mustaqil davlat va'da qildi.
🔹 1917 Balfour deklaratsiyasi – Britaniya Falastinda yahudiylar uchun vatan yaratishni qo'llab-quvvatladi, bu esa aholini g'azablantirdi.
🔹 Neft kashfiyotlari – Britaniya Anglo-Fors neft kompaniyasi (BP) Eron (1908), Iroq (1927) va keyinroq Quvayt va Saudiya Arabistonida neft topdi, bu esa mintaqani iqtisodiy jang maydoniga aylantirdi.
Birinchi Jahon urushidan keyin Usmonli imperiyasi quladi va Sevr shartnomasi (1920) qulagan davlatni yana bo‘laklarga bo'ldi. Biroq, Mustafo Kamol Atatürk boshchiligidagi turk millatchilari shartnomani rad etib, qarshilik ko'rsatdi va bu Lozanna shartnomasi (1923) ga olib keldi, bu esa zamonaviy Turkiyaning chegaralarini shakllantirdi. Sevrda va'da qilingan mustaqil Kurdiston hech qachon yaratilmadi, bu esa millionlab kurdlarni davlatisiz qoldirdi—bu mojaro hali ham davom etmoqda.
## 🌍 Iroq va Suriyaning yaratilishi
Mesopotamiya (Iroq) Britaniya mandati uchta Usmonli viloyatining majburiy birlashmasi edi:
🟢 Basra (shialar ko'pchiligi)
🟡 Bag'dod (sunniylar markazi)
🔵 Mosul (kurdlar hukmronlik qilgan shimol)
Britaniya shuningdek, Quvaytni Iroqdan ajratib, keyinchalik Saddam Husaynning 1990-yilda Quvaytga bostirib kirishiga olib keladigan keskinliklarni keltirib chiqardi.
Fransiya nazoratidagi Suriyada ham mazhabiy bo'linishlar juda muammoli edi. Fransiya 1920-yilda Livanni Suriyadan ajratib, nasroniylar ko'pchiligiga ega davlat yaratishni maqsad qilgan, ammo mamlakat nasroniylar, sunniylar, shialar va druzlar o'rtasida chuqur bo'linishda qoldi.
Davomi bor 100+👍 reaksiyanglarni ko‘rsatinglar.
Muallif: Abdubilol Abduraxmonov, Miskolc shahridagi Miskolc Universiteti (Vengriya)
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi