Biz avval ham tadqiqotlari haqida yozgan Zitblatt va Levitskiy yana bir muhim kuzatishlari va ilmiy izlanishlari davomida Demokratiyaning mag'lubiyatini go'yoki "xalqlar bir xil emas" ba‘zi xalqlar demokratiyaga tayyor, ba‘zilari esa ma‘naviyat va saviya jihatdan bunga tayyor emas degan bahona bilan bog'lash tubdan noto'g'ri ekanligi bilan izohlashgan.
Ko'p hollarda fuqarolarning aksariyati keyinchalik mamlakatni avtoritar rivojlanish yo'lidan olib borgan populist siyosatchilarni hech qachon qo'llab-quvvatlamagan bo‘lib chiqadi. Bu degani xalq demokratiyaga tayyor tayyormas degan keyslar o‘rinsiz.
Aksincha ssosiy ayb “siyosiy insayderlar”, ya’ni o‘z ta’siridan foydalanib, bunday odamlarni ligitimlashtirib, hokimiyat tepasiga kelishiga yordam beradigan isteblish siyosatchilarda:
Oxir oqibat, biz hukumat taqdiri o'z fuqarolarining qo'lida ekanligiga ishonmoqchimiz ammo bunday emas deb yozadi olimlar. Agar odamlar demokratik qadriyatlarga rioya qilsalar, demokratiya xavfsiz bo'ladi. Agar fuqarolar avtoritar ritorikani qabul qilsalar, ertami-kechmi demokratiya muammoga duch keladi.
Bu nuqtai nazar noto'g'ri.
Chunki, 1920-yillarda Germaniya va Italiyada ko'pchilikning avtoritarizmni qo'llab-quvvatlaganliklarini isbotlovchi dalillarni topish qiyin. Natsistlar va fashistlar hokimiyatni qo'lga kiritgunga qadar aholining 2 foizdan kamrog'i partiya a'zolari bo'lib, erkin va adolatli saylovlarda hech bir fashistik partiya hatto ovozlarning uzoqdan ko'pchiligini ham qo'lga kirita olmagani fakt. Katta ehtimol bilan, saylovchilarning katta qismi Gitler va Mussoliniga qarshi bo'lgan - ikkalasi ham o'z ambitsiyalaridan kelib chiqadigan xavf-xatarlarga ko'z yumgan siyosiy insayderlar ko'magida hokimiyatga kelgan.
Germaniyada bu rolni Frants fon Papen o'ynadi. U Gitlerga hukumat boshlig'i bo'lish imkoniyatini berdi, keyin esa 1933 yilda uning o'zi unga vitse-kansler sifatida qo'shildi. Italiyada - Jovanni Giolitti Mussolini va fashistlarni hukumat tarkibiga qo'shilishga taklif qilib, 1921 yilgi parlament saylovlarida liberal koalitsiya yaratish orqali Italia fashizmiga zamin hozirladi. Venesuelada esa - Rafael Kaldera 1994 yilda Ugo Chavesni qamoqdan ozod qilish va uni 1992 yil fevral va noyabr oylarida harbiy to'ntarishlarni uyushtirganlik ayblovlarini tozalash tartibini parlament majlislarida va sudda ko‘tardi.
Shunday qilib o‘ta avtoritar va qisman totalitar diktatorlarni xalq emas ba‘zi bor moddiyat tegirmoniga tushgan siyosatchilar hokimiyatga olib kelishadi.
Qo‘shomcha: Ezopning Ovchi va Ot haqidagi ertagi aynan shu haqida. O‘qib ko‘rishingizni tavsiya qilama.
Manba: Levitskiy, S. va Ziblatt, D. (2019). Demokratiya qanday o'ladi. Toj. How democracies die. Crown.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Ko'p hollarda fuqarolarning aksariyati keyinchalik mamlakatni avtoritar rivojlanish yo'lidan olib borgan populist siyosatchilarni hech qachon qo'llab-quvvatlamagan bo‘lib chiqadi. Bu degani xalq demokratiyaga tayyor tayyormas degan keyslar o‘rinsiz.
Aksincha ssosiy ayb “siyosiy insayderlar”, ya’ni o‘z ta’siridan foydalanib, bunday odamlarni ligitimlashtirib, hokimiyat tepasiga kelishiga yordam beradigan isteblish siyosatchilarda:
Oxir oqibat, biz hukumat taqdiri o'z fuqarolarining qo'lida ekanligiga ishonmoqchimiz ammo bunday emas deb yozadi olimlar. Agar odamlar demokratik qadriyatlarga rioya qilsalar, demokratiya xavfsiz bo'ladi. Agar fuqarolar avtoritar ritorikani qabul qilsalar, ertami-kechmi demokratiya muammoga duch keladi.
Bu nuqtai nazar noto'g'ri.
Chunki, 1920-yillarda Germaniya va Italiyada ko'pchilikning avtoritarizmni qo'llab-quvvatlaganliklarini isbotlovchi dalillarni topish qiyin. Natsistlar va fashistlar hokimiyatni qo'lga kiritgunga qadar aholining 2 foizdan kamrog'i partiya a'zolari bo'lib, erkin va adolatli saylovlarda hech bir fashistik partiya hatto ovozlarning uzoqdan ko'pchiligini ham qo'lga kirita olmagani fakt. Katta ehtimol bilan, saylovchilarning katta qismi Gitler va Mussoliniga qarshi bo'lgan - ikkalasi ham o'z ambitsiyalaridan kelib chiqadigan xavf-xatarlarga ko'z yumgan siyosiy insayderlar ko'magida hokimiyatga kelgan.
Germaniyada bu rolni Frants fon Papen o'ynadi. U Gitlerga hukumat boshlig'i bo'lish imkoniyatini berdi, keyin esa 1933 yilda uning o'zi unga vitse-kansler sifatida qo'shildi. Italiyada - Jovanni Giolitti Mussolini va fashistlarni hukumat tarkibiga qo'shilishga taklif qilib, 1921 yilgi parlament saylovlarida liberal koalitsiya yaratish orqali Italia fashizmiga zamin hozirladi. Venesuelada esa - Rafael Kaldera 1994 yilda Ugo Chavesni qamoqdan ozod qilish va uni 1992 yil fevral va noyabr oylarida harbiy to'ntarishlarni uyushtirganlik ayblovlarini tozalash tartibini parlament majlislarida va sudda ko‘tardi.
Shunday qilib o‘ta avtoritar va qisman totalitar diktatorlarni xalq emas ba‘zi bor moddiyat tegirmoniga tushgan siyosatchilar hokimiyatga olib kelishadi.
Qo‘shomcha: Ezopning Ovchi va Ot haqidagi ertagi aynan shu haqida. O‘qib ko‘rishingizni tavsiya qilama.
Manba: Levitskiy, S. va Ziblatt, D. (2019). Demokratiya qanday o'ladi. Toj. How democracies die. Crown.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi