Hududiy da'volar fonida Xitoydan tahdidomuz harakatlar: Filippin xavotirlari
Ma'lumki, Xitoyning okeanlarga chiqish "eshiklari" hisoblangan Sharqiy va Janubiy Xitoy dengizlarida nazorat o'rnatish hamda mazkur hududdagi orollar maqomi bo'yicha mintaqa davlatlari o'rtasida bir qancha hududiy nizolar mavjud. Jumladan, Janubiy Xitoy dengizidagi orollarga nisbatan Xitoy, Indoneziya, Malayziya, Filippin, Vetnam va Bruneyning qarama-qarshi hududiy da'volari tufayli allaqachon "beqarorlik uchqunlari" vujudga kelgan. Bu esa o'z navbatida, mintaqaviy va hatto global xavfsizlikka chaqiriq sifatida baholanmoqda.
Janubiy Xitoy dengizining Xitoy uchun geosiyosiy ahamiyati
Har yili Janubiy Xitoy dengizi orqali amalga oshiriluvchi umumiy savdo hajmi 3,36 trillion AQSh dollariga teng (Dengiz orqali savdoning uchdan bir qismi). Xitoyning energiya importining 80 foizi va umumiy savdosining 40 foizi Janubiy Xitoy dengizi orqali o'tadi. Dengiz tubida neft va tabiiy gazni zaxiralarini qidirish va potentsial ekspluatatsiya qilish va muhim yuk tashish yo'llarini strategik nazorat qilishdan manfaatdor. Shu bois, ushbu dengiz xavfsizligini ta'minlash ham Pekin uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tabiiyki, ulkan iqtisodiyotga ega bo'lgan Xitoy uchun dengiz tubudagi milliardlab barrel foydalanilmagan neft va trilionlab kub fut tabiiy gaz zaxiralariga egalik qilish ustuvor o'ringa ega. Filippin va Xitoy o'rtasidagi hududiy bahslarning negizida ushbu manfaatlar yotadi.
Xususan, Filippin Milliy Xavfsizlik Kengashi matbuot kotibi Jonatan Malaya joriy yilning yanvar oyida Filippinning asosiy oroli - Luzondan 60 dengiz mili g‘arbda shuningdek, Zambales provinsiyasi qirg'oqlaridan 77 dengiz mili uzoqlikda, Xitoy Xalq Respublikasining harbiy kemalarning mavjudligiga jiddiy e'tirozbildirgan edi. Shuningdek, Filippin hukumati Xitoy kemalarni tajovuzkor va xavfli harakatlarda aybladi.
Munosabatlardagi muammolar
Manila va Pekin o'rtasidagi taranglik so'nggi ikki yil ichida Janubiy Xitoy dengizida manfaatlar to'qnashuvi tufayli sezilarli darajada oshdi. Filippin hukumati ushbu vaziyatni "provokatsion harakat" sifatida baholab, mavjud tahdidlarning "noqonuniy" va "qabul qilib bo'lmaydigan" darajada ekanligini ta'kidladi.
BMTning Dengiz huquqi bo'yicha konvensiyasiga (UNCLOS) ko'ra, da'vogar davlatlar dengizdagi navigatsiya erkinligiga ega bo'lishi ma'lum. Gaagadagi doimiy arbitraj sudi UNCLOS doirasida Filippin tomonidan Xitoyga qarshi qo'yilgan da'vo bo'yicha qaror chiqarib, deyarli barcha holatlar bo'yicha Filippin foydasiga qaror qabul qilishiga qaramasdan Xitoy hukumati bu qarorni qabul qilishdan bosh tortdi. Shuningdek, Xitoyning bahsli hududda qat'iy mavjudligiga javoban Yaponiya dengiz xavfsizligi salohiyatini oshirish va Xitoy agressiyasini to'xtatish uchun Filippin va Vetnamga harbiy kema va qurulmalarni taklif qildi.
XULOSA
Janubiy Xitoy dengizidagi hududiy da'volar va siyosiy o'zgarishlar, mintaqadagi davlatlar o'rtasidagiziddiyatlarni kuchaytirib, urush xavfini oshirishi mumkin. Qolaversa, Xitoyning agressiv harbiy siyosati va boshqa davlatlar bilan diplomatik kelishmovchiliklar beqarorlikni yanada kuchaytiradi. Agar tomonlar xalqaro huquq normalariga bo'ysunmasa yoki diplomatik alqoalar samarali bo'lmasa, bu vaziyat yaqin istiqbolda jiddiy mojaroga aylanishi mumkin.
✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram
Ma'lumki, Xitoyning okeanlarga chiqish "eshiklari" hisoblangan Sharqiy va Janubiy Xitoy dengizlarida nazorat o'rnatish hamda mazkur hududdagi orollar maqomi bo'yicha mintaqa davlatlari o'rtasida bir qancha hududiy nizolar mavjud. Jumladan, Janubiy Xitoy dengizidagi orollarga nisbatan Xitoy, Indoneziya, Malayziya, Filippin, Vetnam va Bruneyning qarama-qarshi hududiy da'volari tufayli allaqachon "beqarorlik uchqunlari" vujudga kelgan. Bu esa o'z navbatida, mintaqaviy va hatto global xavfsizlikka chaqiriq sifatida baholanmoqda.
Janubiy Xitoy dengizining Xitoy uchun geosiyosiy ahamiyati
Har yili Janubiy Xitoy dengizi orqali amalga oshiriluvchi umumiy savdo hajmi 3,36 trillion AQSh dollariga teng (Dengiz orqali savdoning uchdan bir qismi). Xitoyning energiya importining 80 foizi va umumiy savdosining 40 foizi Janubiy Xitoy dengizi orqali o'tadi. Dengiz tubida neft va tabiiy gazni zaxiralarini qidirish va potentsial ekspluatatsiya qilish va muhim yuk tashish yo'llarini strategik nazorat qilishdan manfaatdor. Shu bois, ushbu dengiz xavfsizligini ta'minlash ham Pekin uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tabiiyki, ulkan iqtisodiyotga ega bo'lgan Xitoy uchun dengiz tubudagi milliardlab barrel foydalanilmagan neft va trilionlab kub fut tabiiy gaz zaxiralariga egalik qilish ustuvor o'ringa ega. Filippin va Xitoy o'rtasidagi hududiy bahslarning negizida ushbu manfaatlar yotadi.
Xususan, Filippin Milliy Xavfsizlik Kengashi matbuot kotibi Jonatan Malaya joriy yilning yanvar oyida Filippinning asosiy oroli - Luzondan 60 dengiz mili g‘arbda shuningdek, Zambales provinsiyasi qirg'oqlaridan 77 dengiz mili uzoqlikda, Xitoy Xalq Respublikasining harbiy kemalarning mavjudligiga jiddiy e'tirozbildirgan edi. Shuningdek, Filippin hukumati Xitoy kemalarni tajovuzkor va xavfli harakatlarda aybladi.
Munosabatlardagi muammolar
Manila va Pekin o'rtasidagi taranglik so'nggi ikki yil ichida Janubiy Xitoy dengizida manfaatlar to'qnashuvi tufayli sezilarli darajada oshdi. Filippin hukumati ushbu vaziyatni "provokatsion harakat" sifatida baholab, mavjud tahdidlarning "noqonuniy" va "qabul qilib bo'lmaydigan" darajada ekanligini ta'kidladi.
BMTning Dengiz huquqi bo'yicha konvensiyasiga (UNCLOS) ko'ra, da'vogar davlatlar dengizdagi navigatsiya erkinligiga ega bo'lishi ma'lum. Gaagadagi doimiy arbitraj sudi UNCLOS doirasida Filippin tomonidan Xitoyga qarshi qo'yilgan da'vo bo'yicha qaror chiqarib, deyarli barcha holatlar bo'yicha Filippin foydasiga qaror qabul qilishiga qaramasdan Xitoy hukumati bu qarorni qabul qilishdan bosh tortdi. Shuningdek, Xitoyning bahsli hududda qat'iy mavjudligiga javoban Yaponiya dengiz xavfsizligi salohiyatini oshirish va Xitoy agressiyasini to'xtatish uchun Filippin va Vetnamga harbiy kema va qurulmalarni taklif qildi.
XULOSA
Janubiy Xitoy dengizidagi hududiy da'volar va siyosiy o'zgarishlar, mintaqadagi davlatlar o'rtasidagiziddiyatlarni kuchaytirib, urush xavfini oshirishi mumkin. Qolaversa, Xitoyning agressiv harbiy siyosati va boshqa davlatlar bilan diplomatik kelishmovchiliklar beqarorlikni yanada kuchaytiradi. Agar tomonlar xalqaro huquq normalariga bo'ysunmasa yoki diplomatik alqoalar samarali bo'lmasa, bu vaziyat yaqin istiqbolda jiddiy mojaroga aylanishi mumkin.
✅ Ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalarimiz
📱Twitter 📱YouTube 📱Facebook
📱Instagram 📱Telegram