Диний соҳада давлат сиёсатига янги консепсия (ғоя) керак деб етти йил бурун ёзган эдим. Олий мажлис қонунчилик палатаси ишлаб чиққан “Янги консепсия” муҳокамаси баҳона қайтадан эълон қиляпман.
Эслатма: бу бир лойиҳа, шу руҳда қўшимча қилиш ёки ўзгартириш мумкин.
***
Лойиҳа
ДАВЛАТНИНГ ДИНИЙ СИЁСАТ КОНСЕПСИЯСИ
Мустақилликнинг илк чорак асри давомида юритилган диний сиёсат ўзини оқламади. Мамлакатда диний вазият тобора чигаллашди. Ўзора бир-бирига таяниш ўрнига бир-биридан чўчийдиган-хавфсирайдиган бўлди.
Мусулмонларнинг бир қисми ҳақсиз жабр-ситамлар чекди – қамалди, қувилди, тазйиққа учради. Жамият қўрқиб қолди.
Ўрта ислоҳ бўлиши учун давр давлатдан диний сиёсатини тамоман янгича ғоявий асосга ўтказишини талаб этади. Муносабат ўзгарса, ёндашув ўзгаради.
Янги иқтидор жумладан диний соҳада ҳам жиддий ислоҳотга киришган экан, биринчи иқтидор даврида йўл қўйилган хатоларни такрорламаслиги, тушиб қолинган оғир вазиятдан талофатсиз ва тинчлик билан чиқиши керак.
Ҳар қандай муаммони оқилона ҳал этса бўлади – Давлат манфаати бугун будир! Халқ манфаати ҳам шу!
Тўплам яқин ўн етти йил диний идора нашриётида ишлаган, яхши-ёмон кўп воқеага ичдан гувоҳ бўлган, ҳолатни яқиндан билиб, хато ва камчиликларни ўз кўзи билан кўрган бир одам сифатида, яқин ўтмишдаги кўнгилсизликлар, фожиалар қайтарилмасин деган ниятда ҳамда янги Президент бошлаган ислоҳотларга ёрдам бўлар деган умидда, узоқ йиллик тажрибам ва кузатишларим асосида диний сиёсат учун янгича ғоявий асосларни таклиф этаман.
I. Дунёвийлик шароитида диний сиёсат юритишда суяниладиган бош ғоя (консепсия)
Ўзбекистон Республикаси дунёвий давлатдир. Асосий Қонунга кўра, дин давлатдан, давлат диндан ажратилган. Бу дегани давлат динга қарши дегани эмас, балки давлат дин ишларига, дин давлат ишларига аралашмайди деганидир. Давлат диндорларнинг эътиқод эркинлигини тан олади, диний йўл-йўриқларига эмин-эркин риоя этишларини қонунлар билан кафолатлайди. Диний соҳадаги сиёсатини қуйидаги тамойиллар асосига қуради:
1. Дин ва давлат муносабати бир-биридан ҳадиксираш ва қўрқишга эмас, ўзора ҳурмат ва ишончга асосланади.
2. Давлат динни, дин давлатни ўзига душман деб билмайди.
3. Давлат, Асосий Қонун кафолатчиси ўлароқ, динларга ва мазҳабларга муносабатда ўртада холис туради.
4. Диннинг ички, хос масалаларига аралашмайди, уларни дин олимлари илмий йўл билан ўзлари ҳал этишига йўл қўйиб беради.
5. Давлат билан дин ўртасидаги ва дин ичидаги муаммолар мамлакат Асосий Қонуни доирасида, ҳуқуқий йўл билан, оқилона ҳал этилади.
6. Динлараро тотувлик ўзора бағрикенглик асосида ўрнатилади.
7. Диний асосда низолар чиқарилишига, фитналар қўзғалишига, бировни эътиқоди учун камситиш ёки ҳақоратлашларга йўл қўйилмайди.
8. Кимдир динли бўлса ҳам ўзига, динсиз бўлса ҳам ўзигадир. Аммо бир-бирининг эътиқодини ҳурмат қилишга, маданий муносабатда бўлишга мажбур.
9. Аҳолининг диний таълимга бўлган эҳтиёжи тўла қондирилади.
10. Дин давлатдан ажратилган, аммо диндор шахс давлат идораларида ишлаши мумкин.
11. Давлат хизматчилари фуқароларнинг диний ҳаётини тўғри ҳис этиш ва тўғри ёндашиш учун энг камида бирламчи диний билимга эга бўлиши мақсадга мувофиқдир.
II. Янги консепсия шиорлари
1. Ҳар хил, лекин аҳил!
2. Зулм эмас, илм!
3. Жаҳолат эмас, маърифат!
4. Жанжал эмас, муроса!
5. Нафрат эмас, муҳаббат!
6. Куч эмас, адолат!
III. Янги консепсия татбиқи йўлида айрим ташкилий ишлар
Эслатма: бу бир лойиҳа, шу руҳда қўшимча қилиш ёки ўзгартириш мумкин.
***
Лойиҳа
ДАВЛАТНИНГ ДИНИЙ СИЁСАТ КОНСЕПСИЯСИ
Мустақилликнинг илк чорак асри давомида юритилган диний сиёсат ўзини оқламади. Мамлакатда диний вазият тобора чигаллашди. Ўзора бир-бирига таяниш ўрнига бир-биридан чўчийдиган-хавфсирайдиган бўлди.
Мусулмонларнинг бир қисми ҳақсиз жабр-ситамлар чекди – қамалди, қувилди, тазйиққа учради. Жамият қўрқиб қолди.
Ўрта ислоҳ бўлиши учун давр давлатдан диний сиёсатини тамоман янгича ғоявий асосга ўтказишини талаб этади. Муносабат ўзгарса, ёндашув ўзгаради.
Янги иқтидор жумладан диний соҳада ҳам жиддий ислоҳотга киришган экан, биринчи иқтидор даврида йўл қўйилган хатоларни такрорламаслиги, тушиб қолинган оғир вазиятдан талофатсиз ва тинчлик билан чиқиши керак.
Ҳар қандай муаммони оқилона ҳал этса бўлади – Давлат манфаати бугун будир! Халқ манфаати ҳам шу!
Тўплам яқин ўн етти йил диний идора нашриётида ишлаган, яхши-ёмон кўп воқеага ичдан гувоҳ бўлган, ҳолатни яқиндан билиб, хато ва камчиликларни ўз кўзи билан кўрган бир одам сифатида, яқин ўтмишдаги кўнгилсизликлар, фожиалар қайтарилмасин деган ниятда ҳамда янги Президент бошлаган ислоҳотларга ёрдам бўлар деган умидда, узоқ йиллик тажрибам ва кузатишларим асосида диний сиёсат учун янгича ғоявий асосларни таклиф этаман.
I. Дунёвийлик шароитида диний сиёсат юритишда суяниладиган бош ғоя (консепсия)
Ўзбекистон Республикаси дунёвий давлатдир. Асосий Қонунга кўра, дин давлатдан, давлат диндан ажратилган. Бу дегани давлат динга қарши дегани эмас, балки давлат дин ишларига, дин давлат ишларига аралашмайди деганидир. Давлат диндорларнинг эътиқод эркинлигини тан олади, диний йўл-йўриқларига эмин-эркин риоя этишларини қонунлар билан кафолатлайди. Диний соҳадаги сиёсатини қуйидаги тамойиллар асосига қуради:
1. Дин ва давлат муносабати бир-биридан ҳадиксираш ва қўрқишга эмас, ўзора ҳурмат ва ишончга асосланади.
2. Давлат динни, дин давлатни ўзига душман деб билмайди.
3. Давлат, Асосий Қонун кафолатчиси ўлароқ, динларга ва мазҳабларга муносабатда ўртада холис туради.
4. Диннинг ички, хос масалаларига аралашмайди, уларни дин олимлари илмий йўл билан ўзлари ҳал этишига йўл қўйиб беради.
5. Давлат билан дин ўртасидаги ва дин ичидаги муаммолар мамлакат Асосий Қонуни доирасида, ҳуқуқий йўл билан, оқилона ҳал этилади.
6. Динлараро тотувлик ўзора бағрикенглик асосида ўрнатилади.
7. Диний асосда низолар чиқарилишига, фитналар қўзғалишига, бировни эътиқоди учун камситиш ёки ҳақоратлашларга йўл қўйилмайди.
8. Кимдир динли бўлса ҳам ўзига, динсиз бўлса ҳам ўзигадир. Аммо бир-бирининг эътиқодини ҳурмат қилишга, маданий муносабатда бўлишга мажбур.
9. Аҳолининг диний таълимга бўлган эҳтиёжи тўла қондирилади.
10. Дин давлатдан ажратилган, аммо диндор шахс давлат идораларида ишлаши мумкин.
11. Давлат хизматчилари фуқароларнинг диний ҳаётини тўғри ҳис этиш ва тўғри ёндашиш учун энг камида бирламчи диний билимга эга бўлиши мақсадга мувофиқдир.
II. Янги консепсия шиорлари
1. Ҳар хил, лекин аҳил!
2. Зулм эмас, илм!
3. Жаҳолат эмас, маърифат!
4. Жанжал эмас, муроса!
5. Нафрат эмас, муҳаббат!
6. Куч эмас, адолат!
III. Янги консепсия татбиқи йўлида айрим ташкилий ишлар