Nurboy Jabborov saboqlari dan repost
ISKANDAR ZULQARNAYNNING TAZARRUSI
Hazrat Navoiyning “Saddi Iskandariy” dostonida ona obrazi yuksak fasohat va balog‘at bilan tasvirlangan. Teran ruhiy tahlil, badiiy mukammallik, tuyg‘u sofligiyu izhor rostligi, obraz tasvirining yorqinligi va ta’sirchanligi buning isbotidir. Jahonning katta qismini zabt etgan Iskandarning hayoti so‘ngidagi ruhiy holati – anduhu pushaymoni, dardu iztiroblari onasiga yozgan vasiyati bilan bog‘liq holda yuksak badiiyat bilan tasvirlanadi. Mana, vasiyatda jahongirning ahvoli ruhiyasi qanday ifodalangan:
Boshimg‘a tushub harza andeshae,
Dedim olam ochmoq erur peshae.
Ne qilg‘on xayolim bori xom emish,
Havas jomi ko‘nglumga oshom emish .
Kerak erdi, to kirdi mag‘zimg‘a hush,
Xirad toki soldi dimog‘img‘a jo‘sh.
Demon qilsam erdi o‘g‘ulluq sanga,
Qabul aylasam erdi qulluq sanga.
Sanga aylabon xoki dargohliq,
Aning otin aytsam edi shohliq .
Iskandar anduh o‘tida qovriladi. Xayollari bari xom, havas jomi ko‘ngliga oshom ekanidan afsus chekadi. Onaga chin o‘g‘illik, uning oldidagi qullik podshohlikdan afzal, chinakam shohlik – onaga xoki dargohlik, degan achchiq va haqqoniy xulosaga keladi. Aslida, bu o‘rinda Iskandar timsolida hazrat Navoiyning axloqiy-falsafiy qarashlari ifodalangan. Ta’kidlash kerakki, Iskandarning tazarrusi uning gunohlar botqog‘iga botganidan emas, ilohiy ma’rifatga oshnoligidan kelib chiqqan. Iskandar vasiyatnomasidagi mana bu so‘zlar ham ushbu fikrni tasdiqlaydi:
Kerak har ne ollimg‘a yozdi qazo,
Sanga ham ayon bo‘lsa mendek rizo.
Ko‘ngul mendin uzmak ishin chog‘lasang,
Chu uzdung, ani Tengriga bog‘lasang.
Navoiy talqinidagi Iskandar – avliyo va nabiy. Uning barcha harakatlari, tuyg‘ulari, ma’naviy-ruhiy olami, dunyoqarashi Qur’oni karimning “Kahf” surasida tasvirlangan Zulqarnayn bilan har jihatdan uyg‘un. Iskandarning onasi oldidagi, alaloqibat Alloh taolo huzuridagi nadomati – anglangan va nafsdan poklanish yo‘lidagi nadomat. Zero, oriflar men pokman, gunohsizman, demaydi. Osiyman, badkirdorman, gunohlardan yuzi qaroman, deydi. Nafsini malomat qilish orqali qalbini poklaydi, Haq rizosiga erishadi.
Dostonda Iskandarning onasi komil inson timsoli sifatida namoyon bo‘ladi. Uni hazrat Navoiy Bonuyi iffatpanoh deya ta’riflaydi. O‘g‘lining ta’ziyasiga kelgan yetti hakim – Aflotun, Suqrot, Balinos, Buqrot, Xurmus, Farfunyus va Arastu bilan muloqoti uning siyratida sabr, rizo kabi kamolot maqomlari mujassam ekanini ko‘rsatadi.
Iskandarning onasiga bo‘lgan muhabbati, unga munosib xizmat qila olmagani uchun tazarrusi farzand hayotda qanday darajaga erishmasin, ona oldidagi burchini unutishga haqli emasligi haqidagi xulosaga olib keladi.
Nurboy Jabborov
Hazrat Navoiyning “Saddi Iskandariy” dostonida ona obrazi yuksak fasohat va balog‘at bilan tasvirlangan. Teran ruhiy tahlil, badiiy mukammallik, tuyg‘u sofligiyu izhor rostligi, obraz tasvirining yorqinligi va ta’sirchanligi buning isbotidir. Jahonning katta qismini zabt etgan Iskandarning hayoti so‘ngidagi ruhiy holati – anduhu pushaymoni, dardu iztiroblari onasiga yozgan vasiyati bilan bog‘liq holda yuksak badiiyat bilan tasvirlanadi. Mana, vasiyatda jahongirning ahvoli ruhiyasi qanday ifodalangan:
Boshimg‘a tushub harza andeshae,
Dedim olam ochmoq erur peshae.
Ne qilg‘on xayolim bori xom emish,
Havas jomi ko‘nglumga oshom emish .
Kerak erdi, to kirdi mag‘zimg‘a hush,
Xirad toki soldi dimog‘img‘a jo‘sh.
Demon qilsam erdi o‘g‘ulluq sanga,
Qabul aylasam erdi qulluq sanga.
Sanga aylabon xoki dargohliq,
Aning otin aytsam edi shohliq .
Iskandar anduh o‘tida qovriladi. Xayollari bari xom, havas jomi ko‘ngliga oshom ekanidan afsus chekadi. Onaga chin o‘g‘illik, uning oldidagi qullik podshohlikdan afzal, chinakam shohlik – onaga xoki dargohlik, degan achchiq va haqqoniy xulosaga keladi. Aslida, bu o‘rinda Iskandar timsolida hazrat Navoiyning axloqiy-falsafiy qarashlari ifodalangan. Ta’kidlash kerakki, Iskandarning tazarrusi uning gunohlar botqog‘iga botganidan emas, ilohiy ma’rifatga oshnoligidan kelib chiqqan. Iskandar vasiyatnomasidagi mana bu so‘zlar ham ushbu fikrni tasdiqlaydi:
Kerak har ne ollimg‘a yozdi qazo,
Sanga ham ayon bo‘lsa mendek rizo.
Ko‘ngul mendin uzmak ishin chog‘lasang,
Chu uzdung, ani Tengriga bog‘lasang.
Navoiy talqinidagi Iskandar – avliyo va nabiy. Uning barcha harakatlari, tuyg‘ulari, ma’naviy-ruhiy olami, dunyoqarashi Qur’oni karimning “Kahf” surasida tasvirlangan Zulqarnayn bilan har jihatdan uyg‘un. Iskandarning onasi oldidagi, alaloqibat Alloh taolo huzuridagi nadomati – anglangan va nafsdan poklanish yo‘lidagi nadomat. Zero, oriflar men pokman, gunohsizman, demaydi. Osiyman, badkirdorman, gunohlardan yuzi qaroman, deydi. Nafsini malomat qilish orqali qalbini poklaydi, Haq rizosiga erishadi.
Dostonda Iskandarning onasi komil inson timsoli sifatida namoyon bo‘ladi. Uni hazrat Navoiy Bonuyi iffatpanoh deya ta’riflaydi. O‘g‘lining ta’ziyasiga kelgan yetti hakim – Aflotun, Suqrot, Balinos, Buqrot, Xurmus, Farfunyus va Arastu bilan muloqoti uning siyratida sabr, rizo kabi kamolot maqomlari mujassam ekanini ko‘rsatadi.
Iskandarning onasiga bo‘lgan muhabbati, unga munosib xizmat qila olmagani uchun tazarrusi farzand hayotda qanday darajaga erishmasin, ona oldidagi burchini unutishga haqli emasligi haqidagi xulosaga olib keladi.
Nurboy Jabborov