Buxoro amirligi, Qo‘qon xonligi va Xiva xonligining siyosiy tarqoqligi.
Rossiya bosqini boshlanishidan oldin O‘rta Osiyodagi uchta asosiy davlat – Buxoro amirligi, Qo‘qon xonligi va Xiva xonligi siyosiy jihatdan zaiflashgan holatda edi. Bu zaiflikning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
1. Markaziy hokimiyatning sustligi
• Uchala davlatda ham markaziy hokimiyat mustahkam emas edi.
• Buxoro amirligida mahalliy beklar (hukmdorlar) mustaqillikka intilib, Amir hokimiyatiga bo‘ysunmaslikka harakat qilgan.
• Xiva va Qo‘qon xonliklarida ham xuddi shunday holat bo‘lib, viloyatlar o‘z hukmdorlariga ega bo‘lib, ba’zan xonlarga itoat etmaganlar.
2. Ichki nizolar va taxt uchun kurashlar
• Qo‘qon xonligida 1820-yillardan keyin ichki nizolar kuchayib, taxt uchun kurash avj olgan.
• Xiva xonligida xon o‘z oilasi ichida ham doimiy siyosiy kurashlar olib borgan, bu esa davlatni ichki janjallar bilan zaiflashtirgan.
• Buxoroda Amirlik ichida ham zodagonlar bir-biriga qarshi kurashgan, natijada ichki barqarorlik yo‘qolgan.
3. Harbiy tizimning eskirishi va zaifligi
• Xonliklarning armiyasi eskirgan usullar bilan boshqarilar edi.
• Otliq askarlar va yengil qurolli harbiylar Rossiya armiyasi kabi zamonaviy harbiy tuzilmalarga qarshi samarali qarshilik ko‘rsata olmagan.
• Qo‘qon xonligi va Buxoro amirligi harbiy jihatdan ham bo‘linib ketgan edi.
4. Iqtisodiy muammolar va soliqlar og‘irligi
• Davlatlar iqtisodiy jihatdan ham inqirozga yuz tutgan.
• Solih o‘g‘irligi va adolatsizlik xalqning noroziligiga sabab bo‘lib, aholining davlatga bo‘lgan sadoqati pasaygan.
• Buxoro va Xivada feodal tuzum kuchli bo‘lib, oddiy dehqonlar va hunarmandlar og‘ir soliqlar ostida qiynalgan.
5. Chet el tajovuzlariga tayyor emaslik
• Rossiyaning kuchayib borayotgan ekspansiyasiga qarshi biror xonlik mustaqil qarshilik ko‘rsatish uchun tayyor emas edi.
• Xonliklar bir-biriga qarshi kurashib, Rossiyaning bosqiniga qarshi birlashmadi.
#tarix
@mukhriddin_com
Rossiya bosqini boshlanishidan oldin O‘rta Osiyodagi uchta asosiy davlat – Buxoro amirligi, Qo‘qon xonligi va Xiva xonligi siyosiy jihatdan zaiflashgan holatda edi. Bu zaiflikning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
1. Markaziy hokimiyatning sustligi
• Uchala davlatda ham markaziy hokimiyat mustahkam emas edi.
• Buxoro amirligida mahalliy beklar (hukmdorlar) mustaqillikka intilib, Amir hokimiyatiga bo‘ysunmaslikka harakat qilgan.
• Xiva va Qo‘qon xonliklarida ham xuddi shunday holat bo‘lib, viloyatlar o‘z hukmdorlariga ega bo‘lib, ba’zan xonlarga itoat etmaganlar.
2. Ichki nizolar va taxt uchun kurashlar
• Qo‘qon xonligida 1820-yillardan keyin ichki nizolar kuchayib, taxt uchun kurash avj olgan.
• Xiva xonligida xon o‘z oilasi ichida ham doimiy siyosiy kurashlar olib borgan, bu esa davlatni ichki janjallar bilan zaiflashtirgan.
• Buxoroda Amirlik ichida ham zodagonlar bir-biriga qarshi kurashgan, natijada ichki barqarorlik yo‘qolgan.
3. Harbiy tizimning eskirishi va zaifligi
• Xonliklarning armiyasi eskirgan usullar bilan boshqarilar edi.
• Otliq askarlar va yengil qurolli harbiylar Rossiya armiyasi kabi zamonaviy harbiy tuzilmalarga qarshi samarali qarshilik ko‘rsata olmagan.
• Qo‘qon xonligi va Buxoro amirligi harbiy jihatdan ham bo‘linib ketgan edi.
4. Iqtisodiy muammolar va soliqlar og‘irligi
• Davlatlar iqtisodiy jihatdan ham inqirozga yuz tutgan.
• Solih o‘g‘irligi va adolatsizlik xalqning noroziligiga sabab bo‘lib, aholining davlatga bo‘lgan sadoqati pasaygan.
• Buxoro va Xivada feodal tuzum kuchli bo‘lib, oddiy dehqonlar va hunarmandlar og‘ir soliqlar ostida qiynalgan.
5. Chet el tajovuzlariga tayyor emaslik
• Rossiyaning kuchayib borayotgan ekspansiyasiga qarshi biror xonlik mustaqil qarshilik ko‘rsatish uchun tayyor emas edi.
• Xonliklar bir-biriga qarshi kurashib, Rossiyaning bosqiniga qarshi birlashmadi.
Buxoro amirligi, Qo‘qon xonligi va Xiva xonligi ichki nizolar, harbiy zaiflik, iqtisodiy muammolar va markaziy hokimiyatning sustligi sababli Rossiya bosqiniga qarshi samarali qarshilik ko‘rsata olmadi. Agar ular o‘zaro birlashganida yoki ichki siyosatni mustahkamlaganida, ehtimol Rossiya bosqini ta'sir qilmasdi.
#tarix
@mukhriddin_com