UZB: ЎЛЧАШЛАР НОАНИҚЛИГИНИ БАҲОЛАШ
Ўлчашлар ноаниқлиги натижаларнинг тарқоқлиги (дисперсияси) даражаси қанчалик эканлигини ифодалаш учун қўлланилади.
1993 йилда 8 та халқаро ташкилот ва 32 та давлат ваколатли ташкилотлари бу борада бир хил ёндашувга келиш учун ноаниқлик бўйича қўлланма - GUM (русча норасмий версия) ни чоп этади.
GUM қабул қилинишига параллел даврда Эмпирик ноаниқликни баҳолаш бўйича ёндашув ҳам мавжуд эди. 1993-1994 йилларда ISO 5725 (1 дан 6-гача) сериядаги стандартлари ҳам кетма кет чоп этилган.
Бугунги кунга келиб эса ноаниқликни баҳолаш бўйича ҳар бир соҳа, турли халқаро ва нуфузли ташкилотлар соҳалардан келиб чиқиб қўлланмалар чоп этишган.
Дарҳақиқат, ўлчашларни амалга ошириш тиббиётда бошқача бўлса, қурилиш соҳасидаги ўлчашлар бошқача, электротехникадаги синовларда эса янада бошқача, кимёвий аналитика, микробиологияда турлича эканлигидан келиб чиқиб ноаниқликни баҳолаш турлича бўлиши табиий.
Кўпинча турли ташкилот вакилларидан, "неча марта ўлчаймиз?", "бир намунани n марта ўлчаймизми ёки шунга ўхшаган n та намунани ўлчаймизми?"
"прибор ноаниқлиги қандай ҳисобланади" каби турли туман саволлар келиб туришини инобатга олиб соҳаларга қараб қуйидагича адабиётлар рўйхатини тақдим этмоқчимиз:
1. Калибровка (калибрлаш) да ўлчашлар ноаниқлиги - CООМЕТ R/GM/32:2017 "Калибровка средств измерений. Алгоритмы обработки результатов измерений и оценивания неопределённости" ҳужжати. Русча версия.
2. Тиббиётдаги ўлчашларда ноаниқлик учун - ISO/TS 20914:2019 Medical laboratories — Practical guidance for the estimation of measurement uncertainty стандарти Русча норасмий версия
3. Қурилиш синовларидаги ноаниқлик учун - O'z DSt 8.055:2017 "Ўлчашларни бажариш усулиятининг ўлчаш натижалари ноаниқлигини баҳолаш" стандарти Русча версия
4. Кимёвий аналитик ўлчашлардаги ноаниқлик учун - Руководство ЕВРАХИМ / СИТАК CG 4 "Количественное описание неопределенности в аналитических измерениях" - QUAM:2012.P1-RU, Русча версия
5. Электротехникадаги ўлчашларда ноаниқликни баҳолаш - IEC 115:2023 "Application of measurement uncertainty to conformity assessment activities in
the electrotechnical sector" - биринчи 2007 йилги инглизча таҳрир. Амалдагиси 3-таҳрир 2023 йилги очиқ манбаалардан топа олмадим. Демо нотўлиқ версиялар мавжуд.
6. Озиқ-овқатнинг микробиологик синовларида ўлчашлар ноаниқлигини баҳолаш - ISO 19036-2023 "Микробиология пищевой цепи. Оценка неопределенности измерений при количественных определениях" стандарти. Русча норасмий версия (Қозоғистондаги лойиҳа вариант). Сув микробиологияси учун ISO 29201:2012
7. Шовқинни ўлчашдаги ноаниқликни баҳолаш - ISO 9612:2009 "Акустика. ИЗМЕРЕНИЯ ШУМА ДЛЯ ОЦЕНКИ ЕГО ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ЧЕЛОВЕКА. Метод измерений на рабочих местах" стандарти. Русча норасмий версия
8. Намуналарни танлашда ноаниқликни баҳолаш:
- EURACHEM/EUROLAB/CITAC/Nordtest/AMC Руководство (2019) Неопределенность измерений, возникающая в результате отбора проб: Руководство по методам и подходам. қўлланмаси. Русча версия
9. Ядровий материаллар ҳисоби ва назоратида намуна танлаш ноаниқлигини баҳолаш - ГОСТ Р 8.878 - 2014 УЧЕТ И КОНТРОЛЬ ЯДЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ. Система измерений. Оценивание неопределенности пробоотбора. стандарти. Русча норасмий версия
10. Эмпирик ёндашув - Синов усулида берилган маълумотлар (R, r, d - валидация маълумотлари) га асосланиб ноаниқликни баҳолаш - ISO 21748:2017 "Guidance for the use of repeatability, reproducibility and trueness estimates in measurement uncertainty evaluation" стандарти. Русча норасмий версия
ва бошқа яна бир қанча адабиётлар мавжуд...
Ҳар хил соҳа вакиллари, ўлчашлар ноаниқлигини баҳолашда ўз соҳаларидан келиб чиқиб адабиёт танлашлари орқали турли саволларга жавоб топишларидан ҳурсанд бўламиз...
@mahmud_xayrullayev
Ўлчашлар ноаниқлиги натижаларнинг тарқоқлиги (дисперсияси) даражаси қанчалик эканлигини ифодалаш учун қўлланилади.
1993 йилда 8 та халқаро ташкилот ва 32 та давлат ваколатли ташкилотлари бу борада бир хил ёндашувга келиш учун ноаниқлик бўйича қўлланма - GUM (русча норасмий версия) ни чоп этади.
GUM қабул қилинишига параллел даврда Эмпирик ноаниқликни баҳолаш бўйича ёндашув ҳам мавжуд эди. 1993-1994 йилларда ISO 5725 (1 дан 6-гача) сериядаги стандартлари ҳам кетма кет чоп этилган.
Бугунги кунга келиб эса ноаниқликни баҳолаш бўйича ҳар бир соҳа, турли халқаро ва нуфузли ташкилотлар соҳалардан келиб чиқиб қўлланмалар чоп этишган.
Дарҳақиқат, ўлчашларни амалга ошириш тиббиётда бошқача бўлса, қурилиш соҳасидаги ўлчашлар бошқача, электротехникадаги синовларда эса янада бошқача, кимёвий аналитика, микробиологияда турлича эканлигидан келиб чиқиб ноаниқликни баҳолаш турлича бўлиши табиий.
Кўпинча турли ташкилот вакилларидан, "неча марта ўлчаймиз?", "бир намунани n марта ўлчаймизми ёки шунга ўхшаган n та намунани ўлчаймизми?"
"прибор ноаниқлиги қандай ҳисобланади" каби турли туман саволлар келиб туришини инобатга олиб соҳаларга қараб қуйидагича адабиётлар рўйхатини тақдим этмоқчимиз:
1. Калибровка (калибрлаш) да ўлчашлар ноаниқлиги - CООМЕТ R/GM/32:2017 "Калибровка средств измерений. Алгоритмы обработки результатов измерений и оценивания неопределённости" ҳужжати. Русча версия.
2. Тиббиётдаги ўлчашларда ноаниқлик учун - ISO/TS 20914:2019 Medical laboratories — Practical guidance for the estimation of measurement uncertainty стандарти Русча норасмий версия
3. Қурилиш синовларидаги ноаниқлик учун - O'z DSt 8.055:2017 "Ўлчашларни бажариш усулиятининг ўлчаш натижалари ноаниқлигини баҳолаш" стандарти Русча версия
4. Кимёвий аналитик ўлчашлардаги ноаниқлик учун - Руководство ЕВРАХИМ / СИТАК CG 4 "Количественное описание неопределенности в аналитических измерениях" - QUAM:2012.P1-RU, Русча версия
5. Электротехникадаги ўлчашларда ноаниқликни баҳолаш - IEC 115:2023 "Application of measurement uncertainty to conformity assessment activities in
the electrotechnical sector" - биринчи 2007 йилги инглизча таҳрир. Амалдагиси 3-таҳрир 2023 йилги очиқ манбаалардан топа олмадим. Демо нотўлиқ версиялар мавжуд.
6. Озиқ-овқатнинг микробиологик синовларида ўлчашлар ноаниқлигини баҳолаш - ISO 19036-2023 "Микробиология пищевой цепи. Оценка неопределенности измерений при количественных определениях" стандарти. Русча норасмий версия (Қозоғистондаги лойиҳа вариант). Сув микробиологияси учун ISO 29201:2012
7. Шовқинни ўлчашдаги ноаниқликни баҳолаш - ISO 9612:2009 "Акустика. ИЗМЕРЕНИЯ ШУМА ДЛЯ ОЦЕНКИ ЕГО ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ЧЕЛОВЕКА. Метод измерений на рабочих местах" стандарти. Русча норасмий версия
8. Намуналарни танлашда ноаниқликни баҳолаш:
- EURACHEM/EUROLAB/CITAC/Nordtest/AMC Руководство (2019) Неопределенность измерений, возникающая в результате отбора проб: Руководство по методам и подходам. қўлланмаси. Русча версия
9. Ядровий материаллар ҳисоби ва назоратида намуна танлаш ноаниқлигини баҳолаш - ГОСТ Р 8.878 - 2014 УЧЕТ И КОНТРОЛЬ ЯДЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ. Система измерений. Оценивание неопределенности пробоотбора. стандарти. Русча норасмий версия
10. Эмпирик ёндашув - Синов усулида берилган маълумотлар (R, r, d - валидация маълумотлари) га асосланиб ноаниқликни баҳолаш - ISO 21748:2017 "Guidance for the use of repeatability, reproducibility and trueness estimates in measurement uncertainty evaluation" стандарти. Русча норасмий версия
ва бошқа яна бир қанча адабиётлар мавжуд...
Ҳар хил соҳа вакиллари, ўлчашлар ноаниқлигини баҳолашда ўз соҳаларидан келиб чиқиб адабиёт танлашлари орқали турли саволларга жавоб топишларидан ҳурсанд бўламиз...
@mahmud_xayrullayev