Mahmud.uz

#ILAC G24:2022 қўлланмасининг 5.1-бандига кўра 1-калибрлаш интервали рискни баҳолаш таҳлилига, қуйидагиларни ҳисобга олиб белгиланади:

- ўлчаш ускунаси учун лабораторияда талаб этиладиган хатолик (ноаниқлик) даражаси;
- ўлчаш ускунаси ва унинг таркибий қисмларининг тури (модели);
- ўлчаш ускунасининг олдиндан белгиланган (масалан синов усулидаги хатолик даражаси) рухсат этилган чегарадан чиқиш риски;
- ишлаб чиқарувчининг тавсияси;
- емирилиш (износ) ва дрейф (хатолиги катталашиши) га мойиллиги;
- фойдаланиш шароити оғирлиги ва даражаси;
- атроф-муҳит шароити (масалан доимий вибрацияда турувчи ускуналар);
- ўлчанадиган катталикнинг ўлчаш натижасига таъсири (масалан терможуфт - термопарага юқори ҳарорат таъсири);
- ҳудди шу ускуна ёки ўхшаш ускуна учун эълон қилинган маълумотлар;
- бошқа эталон ва ўлчаш воситалари билан солиштиришнинг частотаси (кам-кўплиги);
- оралиқ текширув частотаси, сифати ва натижалари;
- ўлчаш ускунасини ташиш тартиби ва унга боғланган рисклар;
- хизмат кўрсатувчи мутахассиснинг тайёргарлиги ва тайинланган тартибга риоя этганлиги;
- қонунчилик талаби...

@mahmud_xayrullayev

Маълумот учун ушбу ҳужжат 2 та йирик:

OIML - Қонуний (қонунлаштирувчи) метрология бўйича халқаро ташкилот;
ILAC - Лабораториялар аккредитацияси бўйича халқаро ташкилот

томонидан ҳамкорликда ишлаб чиқилган ва қабул қилинган...

@mahmud_xayrullayev

#ILAC G24:2022 "Ўлчаш ускуналарининг такрорий калибрлаш интервалини (даврийлигини) аниқлаш бўйича қўлланма" сининг 6.1.3-бандида шундай дейилади,

... Янги ўлчаш ускуналари қайта калибрлаш интервалини ўзгартириш заруриятини кўриш учун асбоб-ускуна хатолигининг ҳар қандай тенденциясини аниқлаш учун тез-тез калибрлаш керак.

Қайта калибрлаш интервали (даврийлиги) ва ускунанинг ишлашини доимий равишда кузатиш ва кўриб чиқиш зарур. Шунинг учун агар интервал аниқ ўлчаш тартиби, аниқ белгиланган усул ёки асосланган консенсус стандарти каби меъёрий ҳужжатда кўрсатилмаган бўлса,

умумий БЕЛГИЛАБ ҚЎЙИЛГАН (fixed)* калибрлаш интерваллари тавсия этилмайди.

*3174- ёки 3606-сонли ҳужжатлардаги интервалларни умумий БЕЛГИЛАБ ҚЎЙИЛГАН (fixed) интервал дейиш мумкин...

@mahmud_xayrullayev

3174 —- > 3606 ҳужжатдаги асосий ўзгаришлар:
- ҳужжат фақат "қиёслаш" гагина тааллуқли бўлди "калибрлаш" чиқариб юборилди, аввалги (3174) ҳужжатда "калибрлаш" ҳам бор эди;
- 3174-сон билан АВ да рўйхатга олинган ҳужжат ва унга киритилган ўзгартириш ўз кучини йўқотган деб топилди;
- 3606 ҳужжат эълон қилинган кундан кучга кирди;
- тарозиларнинг фақат чакана савдода, нарх ва қийматини ҳисоблашда ишлатиладиганигина рўйхатда қолди қолганлари чиқариб юборилди;
- бетон мустаҳкамлигини ўлчаш воситалари қўшилди;
- дефектоскоплар алоҳида ўлчаш воситаси сифатида қатор сифатида қўшилди;
- *** белгиси билан "ўлчаш натижалари давлат аҳамиятига эга" тоифалар ажратилди, файлда катак сариқ бўялган;
- шовқин ва тебраниш воситалари қўшилди;
- ичимлик, табиий ва оқова сувлардаги ифлослантирувчи моддалар таркибини тадқиқ қилиш (синаш) ва ўлчаш учун қўлланадиган ўлчаш воситалари қўшилди;
- фидер ва антенна анализаторлари, телевизион ва радиосигналлар анализаторлари, сунъий йўлдош ва радиосигналлар анализаторлари, частота модуляцияси ва стереосигналлар ўлчагичлари (анализаторлар) қўшилди;
- ходимларнинг иш жойларида радиацион назорат учун қўлланадиган ютилган дозани, фотон-нурланиш дозасининг қувватини ўлчаш воситалари қўшилди;
- тиббий биологик тадқиқотлар, касалликлар диагностикаси ва уларни даволашда қўлланиладиган радионуклидлар фаоллигини ўлчаш воситалари қўшилди;
- коммунал-маиший мақомини олиш учун қўлланиладиган ҳисоблагичларнинг ўлчаш чегараси 10÷40 m3/h бўлиши кераклиги қўшилди;
- "барча турдаги" сўзлари чиқариб ташланди;
- "ўлчов воситаси" сўзлари "ўлчаш воситаси" га алмаштирилди;

ва бошқа ўзгаришлар.

Янаям батафсил файл орқали танишасиз:

файлда шрифтлар,
- қизил ранг чиқариб ташланган
- яшил ранг янги қўшилган
- кўк ранг ўзгартирилган

файлда катаклар:
- сариқ ранг ва *** давлат аҳамиятига эга ЎВ

@mahmud_xayrullayev

Ушбу ҳужжат билан Адлия вазирлигида 3174-сон билан рўйхатдан ўтган метрологик текширилиши лозим бўлган ўлчаш воситалари туркумлари ҳақидаги ҳужжат бекор бўлди.

❗️ҳужжатдан калибровка сўзи сиқариб ташланган.

Бу нима дегани?

Синов ва калибрлаш лабораторияси халқаро стандарт асосида калибрлашдан ўтказиш даврийлигини (интервалини) ўзи белгилайди

@mahmud_xayrullayev

4-адабиётнинг Eurachem (кимё) даги ноаниқлик бўйича қўлланманинг A.5-иловасида градуировка ноаниқлигини ҳисоблашга оид мисолнинг MS Excel да ҳисоб-китоб қилиниши.

Кўпчилик овоз 3- ва 4- адабиёт бўйича бзлгани учун ҳозирча ҳар иккала соҳа (қурилиш ва аналитик кимё) учун зарур бўлган градуировка графигида олинган натижанинг ноаниқлигига оид қисқача материал.

@mahmud_xayrullayev

UZB: ЎЛЧАШЛАР НОАНИҚЛИГИНИ БАҲОЛАШ

Ўлчашлар ноаниқлиги натижаларнинг тарқоқлиги (дисперсияси) даражаси қанчалик эканлигини ифодалаш учун қўлланилади.

1993 йилда 8 та халқаро ташкилот ва 32 та давлат ваколатли ташкилотлари бу борада бир хил ёндашувга келиш учун ноаниқлик бўйича қўлланма - GUM (русча норасмий версия) ни чоп этади.

GUM қабул қилинишига параллел даврда Эмпирик ноаниқликни баҳолаш бўйича ёндашув ҳам мавжуд эди. 1993-1994 йилларда ISO 5725 (1 дан 6-гача) сериядаги стандартлари ҳам кетма кет чоп этилган.

Бугунги кунга келиб эса ноаниқликни баҳолаш бўйича ҳар бир соҳа, турли халқаро ва нуфузли ташкилотлар соҳалардан келиб чиқиб қўлланмалар чоп этишган.

Дарҳақиқат, ўлчашларни амалга ошириш тиббиётда бошқача бўлса, қурилиш соҳасидаги ўлчашлар бошқача, электротехникадаги синовларда эса янада бошқача, кимёвий аналитика, микробиологияда турлича эканлигидан келиб чиқиб ноаниқликни баҳолаш турлича бўлиши табиий.

Кўпинча турли ташкилот вакилларидан, "неча марта ўлчаймиз?", "бир намунани n марта ўлчаймизми ёки шунга ўхшаган n та намунани ўлчаймизми?"
"прибор ноаниқлиги қандай ҳисобланади" каби турли туман саволлар келиб туришини инобатга олиб соҳаларга қараб қуйидагича адабиётлар рўйхатини тақдим этмоқчимиз:

1. Калибровка (калибрлаш) да ўлчашлар ноаниқлиги - CООМЕТ R/GM/32:2017 "Калибровка средств измерений. Алгоритмы обработки результатов измерений и оценивания неопределённости" ҳужжати. Русча версия.

2. Тиббиётдаги ўлчашларда ноаниқлик учун - ISO/TS 20914:2019 Medical laboratories — Practical guidance for the estimation of measurement uncertainty стандарти Русча норасмий версия

3. Қурилиш синовларидаги ноаниқлик учун - O'z DSt 8.055:2017 "Ўлчашларни бажариш усулиятининг ўлчаш натижалари ноаниқлигини баҳолаш" стандарти Русча версия

4. Кимёвий аналитик ўлчашлардаги ноаниқлик учун - Руководство ЕВРАХИМ / СИТАК CG 4 "Количественное описание неопределенности в аналитических измерениях" - QUAM:2012.P1-RU, Русча версия

5. Электротехникадаги ўлчашларда ноаниқликни баҳолаш - IEC 115:2023 "Application of measurement uncertainty to conformity assessment activities in
the electrotechnical sector" - биринчи 2007 йилги инглизча таҳрир. Амалдагиси 3-таҳрир 2023 йилги очиқ манбаалардан топа олмадим. Демо нотўлиқ версиялар мавжуд.

6. Озиқ-овқатнинг микробиологик синовларида ўлчашлар ноаниқлигини баҳолаш - ISO 19036-2023 "Микробиология пищевой цепи. Оценка неопределенности измерений при количественных определениях" стандарти. Русча норасмий версия (Қозоғистондаги лойиҳа вариант). Сув микробиологияси учун ISO 29201:2012

7. Шовқинни ўлчашдаги ноаниқликни баҳолаш - ISO 9612:2009 "Акустика. ИЗМЕРЕНИЯ ШУМА ДЛЯ ОЦЕНКИ ЕГО ВОЗДЕЙСТВИЯ НА ЧЕЛОВЕКА. Метод измерений на рабочих местах" стандарти. Русча норасмий версия

8. Намуналарни танлашда ноаниқликни баҳолаш:
- EURACHEM/EUROLAB/CITAC/Nordtest/AMC Руководство (2019) Неопределенность измерений, возникающая в результате отбора проб: Руководство по методам и подходам. қўлланмаси. Русча версия

9. Ядровий материаллар ҳисоби ва назоратида намуна танлаш ноаниқлигини баҳолаш - ГОСТ Р 8.878 - 2014 УЧЕТ И КОНТРОЛЬ ЯДЕРНЫХ МАТЕРИАЛОВ. Система измерений. Оценивание неопределенности пробоотбора. стандарти. Русча норасмий версия

10. Эмпирик ёндашув - Синов усулида берилган маълумотлар (R, r, d - валидация маълумотлари) га асосланиб ноаниқликни баҳолаш - ISO 21748:2017 "Guidance for the use of repeatability, reproducibility and trueness estimates in measurement uncertainty evaluation" стандарти. Русча норасмий версия

ва бошқа яна бир қанча адабиётлар мавжуд...

Ҳар хил соҳа вакиллари, ўлчашлар ноаниқлигини баҳолашда ўз соҳаларидан келиб чиқиб адабиёт танлашлари орқали турли саволларга жавоб топишларидан ҳурсанд бўламиз...

@mahmud_xayrullayev

2025 йил учун Бутунжаҳон метрология куни "Ҳамиша ва ҳамма учун ўлчашлар" шиори остида ўтказилади...

Системный недостаток

Tizimli kamchilik...