Just Us & Our World

​Shu kunlarda Jorj Oruellning "Molxona" asari mutolaasida edim. Asar 1943-yil noyabridan 1944-yil fevraligacha bo'lgan davrda yozilgan. U kommunizm, propaganda bilan omma "miyasini yuvish" (ing. "Brainwashing") va diktatorlikdan hikoya qiladi va hayvonlardan iborat shunday jamiyatni tasvirlash orqali ularni tanqid ostiga oladi.

Yozuvchining o'zi asarga quyidagicha ta'rif beradi: "Bu asar yaralish jarayonida ham siyosiy, ham ijodiy maqsadlarimni uyg'unlashtirishga butun diqqatimni qaratgan, nima yozayotganimni to'la his qila olgan ilk asarimdir"¹.

Asarning voqealari 1917-yil Rossiyadagi inqilob, so'ngra Stalinizm davrlarining timsoli sifatida ko'rilib, bosh qahramon — Napoleon laqabli cho'chqa Stalin obrazini tasvirlaydi.

Brainwashing. Odamlarga yolg'onni shunday ishonch bilan aytginki, ular uni haqiqat deb qabul qilishsin. Ularni o'z erkinliklari, hayoti avvalgidan yaxshiligi haqida shunday illyuziyaga ishontirginki, ular kun-u tun senga xizmat qilishsin. Kuchlaridan qolgancha ishlashsin.

Bizni faqat bilim qutqaradi. Men uchun eng ta'sirli joyi Bokserni Villingdonga olib ketishayotgani bo'ldi. Umid uchquni paydo bo'lgandi: hozir hammasi o'zgaradi deb o'ylagandim. Afsuski, ferma a'zolarining onggi zaharlanib bo'lgandi. Ular haqiqatning ko'ziga boqishganida juda kech bo'lgandi, ulgurisholmadi. Ertasiga esa, yana hammasi tushdek: kechagi haqiqat ishonarli, shirin yolg'onlarga almashildi. Yana.

Asar ideologiyaning yaralishi, hokimiyatdagilar undan o'z foydalari uchun qanday foydalanishi mumkinligi ochiq ko'rsatib beradi. Hayvonlar qaramlikka qarshi inqilob ko'tarishgandi. Erkinlikni istashgandi. Ha, ular insonlarga bo'lgan qaramlikdan qutulishdi, o'z "mustaqilliklari"ni o'rnatishdi. Endi ular o'zlariga o'xshagan bir hayvonlar guruhiga qaram edilar. Hech narsa o'zgarmadi, o'sha-o'sha qaramlik. Shunchaki egasi boshqa: "Barcha hayvonlar tengdir, ammo ba'zi hayvonlar boshqalariga qaraganda tengroq".

Xulosa qilsam, sal kam 100 betlik asarda necha yillar, jamiyatlar tarixi yashiringan. Har bir bobni o'qib mulohaza qilar ekansiz, kun, balki hafta uchun yetarli fikrlar ozuqasiga ega bo'lasiz.

*1. Muallifning 1946-yil chop etilgan "Why I write" essesidan.

​Nabokov va sinesteziya

Rus-ingliz yozuvchisi Vladimir Nabokov ham o'zida grapheme-color synesthesia(harf, raqamlarni turli xil ranglarda ko'ra bilish) borligini sezgan ekan. "Chamasi 7 yoshligimda ustiga harflar yozilgan rangli kubiklar bilan o'ynar ekanman, bir kuni onamga harflarning ranggi "noto'g'ri" ekanligini aytib qoldim", – deb o'zidagi noyob qobiliyatga ta'rif beradi Nabokov. Uning onasi o'g'li nimani nazarda tutayotganini darrov tushundi, chunki uning o'zida ham sinesteziya bor edi.

1962-yilda BBCga bergan intervyusida Nabokovdan ism-sharifining bosh harflarini qanday rangda ko'rishini so'rashganda u shunday degan ekan: " V harfi och, shaffof pushti rangda. Texnik atama bilan aytganda "quartz pink", men ko'radigan rangga eng yaqini shu bo'lsa kerak. N esa, aksincha, kulrang-sarg'ish suli bo'tqasi rangiga o'xshash".

O'zining "So'yla, xotira" ("Speak, memory" ,1951) avtobiografik asarida u turli tillar alifbo harflarini eshitganida, turlicha ranglarni ko'ra olishini ham aytib o'tgan.

Qiziqarlisi, uning rafiqasi Verada ham sinesteziya bo'lgan va bu ularning o'g'li Dmitriyga ham o'tgan. Ular buni quyidagicha tasvirlashadi: "Mening rafiqam ham harflarni ranglarda ko'ra olish qobiliyatiga ega, lekin u ko'radigan ranglar menikidan butunlay farq qiladi. Ehtimol, 2-3 harflarni bir xil ko'rarmiz. O'g'lim 10-11 yoshligida unda ham bu qobiliyat borligi, u ham harflarni ranglarda ko'ra olishini bilib qoldik. So'ngra u bilan birga ranglarimizni solishtira boshladik. Ajablanarlisi, o'g'limga siyohrang bo'lib ko'ringan harf menga pushti, rafiqamga ko'k bo'lib ko'rinardi. Rafiqam ikkalamiz ko'radigan ranglar birgalikda siyohrangni hosil qiladi. Bu xuddiki genlar akvarel bilan chizayotganga o'xshaydi-ya!"



• original manba

• Harflar va Nabokov ko'radigan ranglar haqida batafsil: ingliz tilida;

•МГУ talabasining shu mavzuda yozgan kurs ishi.

​Yana bir ajoyib hodisa haqida o'qib qoldim. Harflar, raqamlarni "ta'tib ko'rish", "hidlash" yoki musiqani "ko'ra olish"ni orzu qilganmisiz? Atrofimizda shunday qobiliyatga ega odamlar bor ekan.

Sinesteziya (synesthesia) - sezgi a'zolarining biriga berilgan stimulga boshqa sezgi organi ham javob berishi. Masalan, "7" raqamini ko'rganingizda, bir vaqtning o'zida tilingizda nordonlikni sezishingiz.

Betterhelp.com saytida aytilishicha, hozirgacha sinesteziyaning 80 ga yaqin kombinatsiyalari aniqlangan ekan. Ularning ichidan eng ko'p tarqalganlari:

•Grapheme-color synathesia — sinesteziyaning eng ko'p tarqalgan turi bo'lib, raqamlar/ harflarni muayyan ranglar bilan bog'lash (quyidagi rasmlarning o'ng tomondagisi sinesteziklar raqamlarni qanday ko'rishini tasvirlagan).

•Ordinal Linguistic Personification — raqam, harf, hafta kunlari, oylarni insonlardagi hislatlarga bog'lash. Masalan, N harfi tortinchoq, R va B ikkalasi do'st v.b

•Chromesthesia — musiqiy ohang va ranglar uyg'unligi. Bunday odamlar musiqiy ohanglarni "ko'ra oladilar".

Sinesteziya haqida hozirgacha ma'lum bo'lgan bilimlarga tayangan holda, olimlar uni psixologik nuqson yoki kasallik deb atashdan yiroqlar. Aksincha, u o'zgacha qobiliyat. Sinesteziya faqat gen orqali o'tadi, aksar sinesteziklar noyob qobiliyatga ega ekanliklarini sezmaydilar ham, ular uchun bu odatiy hol (bu haqida sevimli TV seriyalim Big Bang Theoryda ajoyib episodi ham bor).

Shunday noyob qobiliyatga ega tanishlaringiz bormi? Bu mavzu sizga qiziqmi?

Ertaga bir yozuvchi bilan bo'lib o'tgan shu mavzuga doir suhbatni ulashaman🤩

​​“Alloh taolo koinotda 3 olamni yaratdi. U olamlarning birida faqat xursandchilik va shodlik bo’ladi. U yerda qayg’u-mashaqqatning hidi bo’lmaydi. Bu Jannat olamidir.
Ikkinchisi qayg’u-mashaqqat va g’amga to’ladir. Unda na xursandchilik, na orom bo’ladi. Bu do’zah olamidir.
Uchinchi olamda xursandchilik ham, g’am ham, rohat ham, mashaqqat ham bor bo’lib, bu biz yashayotgan dunyodir”.

Kimgadir foydasi tegayotgan amalingizni yanada ko’proq qilgingiz keladi. Bugungi review yaqin insonimning taklifiga binoan “Yengil amallar” kitobi haqida bo’ladi.

Islom— keng va mukammal din, unda shunday amallar borki, juda oddiy bir harakatimiz bilan ham dunyo, ham oxirat saodatiga yaqinlashishimiz mumkin. Shunchaki, har bir soniyamizdan oqilona foydalanishimiz va, albatta, shunday amallar haqida ma’lumotga ega bo’lishimiz kerak. Aytaylik, behosdan turtilib ketganda insonlarga yumshoq fe’lli bo’lish, yo’l so’ragan odamga yordam berish kabilar nafaqat ikki tomonni xursand qiladi, balki Alloh kutilmagan joydan sizga xursandchilik bo’lishini yoki kutayotgan maqsadingizga erishishni nasib qilishi mumkin. Aslida atrofimiz to’la savobli amallar, ularni anglab, fursat borida foydalanib qolishimiz kerak.

Ko’p kitoblar o’qiymiz va anchaginasi bizga yoqishi mumkin. Lekin hayotimizni o’zgartiradiganlari juda kam. “Yengil amallar” kitobi men uchun aynan o’sha noyoblaridan biri bo’ldi. Sizda undan ham yaxshi taassurot qoldiradi va ajoyib natija beradi deb umid qilaman.

Hurmat bilan dangasalikdan qutula boshlagan your M🍀

​​“HALOL LUQMA”

Birining oilasi Toshkentda, yana biriniki esa qishloqda yashaydigan 2 qarindosh o’quvchilarim bor edi. Qishloqdagisi darslarni sezilarli darajada yaxshiroq o’zlashtirardi. Bir kuni onalari bilan gaplashganimda shunday degandilar: “Qishloqda deyarli barcha narsa tabiiy, insonlar asosan dehqonchilik bilan, harom aralashtirmay pul topadi. Og’izdan harom luqma kirmasa, xotira va ilmiy salohiyat ham shuncha yuqori bo’ladi”. “Halol luqma”ning boshini o’qishim bilan shu gaplarni esladim.

Islomning asl mohiyati va “zamonaviy musulmonlar” o’rtasidagi farq, globallashuvdan olishimiz mumkin bo’lgan ijobiy va salbiy tomonlar kabi mavzular haqidagi ajoyib badiiy kitob. Umuman, turli insonlarning hidoyatga erishishlari haqidagi hikoyalar bor asarlar juda yoqadi. “Halol luqma” dagi qahramonlarim: Yusuf—ideal ota obrazi, Abdulkarim va Maryam… ularga juda ko’p ta’riflar topish mumkin. Yaxshisi, roman orqali o’zinggiz ularni kashf eting

Ba’zida bir ishni qilmoqchi bo’lamiz, u kimdir uchun yaxshi natijaga ega bo’lsa ham, boshqa biriga zarar berishi mumkin. Odamni ko’p o’ylantiradigan holat. Inglizlarning maqolida aytilganidek, tuxumni sindirmasdan omlet pishirib bo’lmaydi. Bilmadim bu maqol qanchalik to’g’ri keladi, lekin Yusuf ham og’ir tanlov qarshisida qoladi. Uning qarori bir insonni yoki hidoyatga, yoki zalolatga chuqur olib kirishi mumkin edi. Asar esa o’sha tanlov va uning oqibati asosiga qurilgan desak ham bo’ladi.

Necha oylar va fasllardan keyin review yozishga majburlagan kitob. Boshqa yozolmayman deb o’ylagandim, lekin sizlarga ham bunday ajoyib hayotiy asarni ilindim.

​Spotifydagi men yoqtirgan podkastlar:

•The Naked Scientists Podcast (Kembrij universiteti)

•Curiosity daily - qisqa, qiziqarli ma'lumotlar.

•You are not so smart - siz bilgan, bilmagan mavzularda suhbatlar.

•Her STEM* story - IT, ilm-fan sohasidagi ayollar bilan suhbatlar

Kitobxonlar uchun:

•Книжный базар - Bulgakov, Remark, Markes - hamma- hammasi haqida.

•The Guardian Books podcast

Ingliz tilini o'rganish, yangi so'zlar:

•The English We Speak - 3 daqiqa ichida inglizlar kundalik hayotda ishlatadigan so'z/iborani o'rganing.

•6 minute English

•O'zbek tilida faqat Uzbekonomicsni bilar ekanman.

*STEM - Science, Technology, Engineering, Maths


Siz qaysi podkastlarni eshitasiz?

2014-yil BBC Radio 4 o'zining "Dangerous Visions" nomli distopia seriyalarida yuqoridagi asarning 2 qismli adaptatsiyasini eshittirib borishgan ekan.

Havola (ingliz tilida)

​"Androidlar ham elektrik qo'ylar haqida orzu qilishadimi?"

Filip Dikning 1968-yilda yozilgan bu asari Yerdagi post-apokaliptik hayot haqida hikoya qiladi. Asar voqealari 1992-yil (keyingi nashrlarida 2021-yil)da bo'lib o'tadi. Terminus Jahon Urushidan so'ng Yer yashash uchun o'ta yaroqsiz bo'lib borardi. Ko'pgina hayvonlar qirilib ketganidan, insonlar uylarida elektrik hayvonlar "parvarishlashardi". (Bosh qahramonning elektrik qo'yi bor edi. Nom ana shundan kelib chiqqan).Xalqaro tashkilotlar Yer aholisini boshqa sayyoralarga ko'chib o'tishga chorlardi. Biroq bizning qahramoniz - Rik Dekard ko'chib keta olmasdi. U Yerda kerak edi. Ko'chib ketayotgan har bir oilaga tekinga "xizmatkor" robot berilardi. Kunlarning birida ana shunday robotlarning eng oxirgi Nexus-6 modellarining bir guruhi Marsdagi "xo'jayin"larini o'ldirib ozodlik ilinjida Yerga qochishadi. San-Fransisko politsiya bo'limida ishlovchi qahramonimizga esa, ularni yo'q qilish topshiriladi. Asar ana shu bir kunlik missiya haqida.

Robotlar zehni insonniki bilan tenglasha oladigan zamon yetib kelganida, empatiya va hissiyotlarning o'rni juda oshdi. Robotlarni aniqlashning yagona yo'li ham hissiyot testlari orqaligina muvaffaqiyatli amalga oshirilardi.

Nima deb o'ylaysiz: qahramonning o'rnida bo'lganingizda robotlarni yo'q qila olarmidingiz? Xuddi insondek tuzilgan, insondan-da zehni o'tkir, san'at, adabiyot haqida mulohaza yurita oladigan, sun'iy xotiralar bilan "dasturlangan" bo'lsa, ana shu xotiralaridan kelib chiqib hissiyotlarni ko'rsata oladigan robotni yo'q qilayotib nimalarni his etardingiz? Robotlarni birma-bir "o'ldirib" borar ekan, qahramonimiz o'ziga shu savolni bera boshlaydi. Shunday payt bo'ladiki, u o'zining robot emasligi, uning xotiralari ham shunchaki soxta dastur emasligiga shubha qila boshlaydi. Asar insonning ichki kurashi, nima real-noreal ekanligini aniqlay olmay qolish haqida. Robotlar shu darajada rivojlanib ketgandi...

Asar unchalik ham katta hajmli emas. Voqealar rivoji ham shunday shakllanganki, davomida nima bo'lishini bilgingiz kelib, kitobni tugatib qo'yganingizni sezmay qolasiz. Fantastika janri havaskorlari "Blade runner" filmini ko'rib ulgurishgandir. Film aynan shu asarga asoslanib olingan ekan. Filmning boshidagi yarim soatidan tushundimki, bu ikki asar boshqa-boshqa. Ha, film kitobning ayrim qismlarini olgan. Lekin ikkisining hikoya qilish uslubi ikki olam. Negadir kitobni o'qiganimda robotlar haqida positiv taassurot qolgandi. Filmdagi zulmat tufayli yarmini ko'rishga ham botina olmadim😐. Xullas, bu ikkisi boshqa-boshqa asar sifatida qaralgani to'g'riroq, menimcha.

Aynan robotlar bilan bog'liq science-fiction asarlarni hali o'qiyolmay yurgandim. Men uchun yoqimli bir kashfiyot bo'ldi deb ayta olaman. O'qishga arzirli asar🪐

​Shaxmat jinnisi bo'ldim, qoldim😁. O'rganishni boshlaganimga 2 oy bo'ldi. Avvaliga "eeeey shaxmat qiyin juda" deb har safar o'rganishni ortga surib yurardim. Yo'q, bola yurishni o'rganishni oddiy qadam tashlashdan boshlaganidek, shaxmatning ham ayrim qoidalarini bilib olib o'yinga kirishish mumkin ekan. Ha, boshida u-yoqdan buyoqqa lapanglab yurgan boladek bo'ladi o'yinlaringiz. Lekin birozdan keyin qarabsizki, yugurishni boshlaysiz.

Siz ham shaxmat o'ynashni boshlay olmay yurgan bo'lsangiz, menga qo'shiling. Birga o'rganamiz. Chess.com saytidan foydalanaman. Darslari ham bor. Ularning ham alohida hamjamiyati, bloggerlari bor ekan)

Har qanday usulda bilim olishdan charchamang♟🦋

​​

​​Alloh erkaklarga ochiq, ayollarga esa yashirin kuch bergan. Erkaklar hukumat bo'lsa, ayollar sirli davlatdir. Boshqaradigan erkaklar, boshqartiradigan ayollar. Ayol chiroyli yo'naltirish yo'llarini bilmasa, istaklari bajo keltirilmasa, jazolash yo'liga o'tishi mumkin.

​Imkonsizlikdan imkon topib...

1867-yil, Varshava. U paytlari Rossiya imperiyasiga qarashli bo'lgan Polshada xotin-qizlarning OTMlariga qabul qilinishi imkoni deyarli yo'q edi. Chunki qabul tartibiga ko'ra abituriyentlar maktabda rus, lotin va yunon tillarini o'rgangan bo'lishi, bu tillar esa faqat o'g'il bolalar maktablarida o'tilardi.
Ana shunday davrda, ziyoli oilada Maria Sklodovska dunyoga keldi. Ota-onasining genlari va oiladagi muhit uni adabiyotdan tortib fizikagacha bo'lgan sohalardagi bilimlarini sayqallab bordi. U tengdoshlaridan o'zining qobiliyatlari, siyosiy qarashlari bilan ajralib turardi. Mahalliy universitetlarga kirish imkoni yo'qligi uchun dastlab o'zi mustaqil ta'lim oldi. Keyingi faoliyatida rasmiy oliygohda o'qishi kerak bo'lishini hisobga olib, Fransiyaga o'qishga ketdi. Uning fikricha, jamiyatdagi muammolar, siyosiy qaramlikdan qutilishning yagona yo'li ilm edi. Ilm olish uning hayot mazmuniga aylandi...

Maria Sklodovska-Kyurining hayoti haqida o'qir ekanman, bu ayolning nafaqat ilmiy yutuqlari, balki hayotidagi kutilmagan yo'qotishlarga qarshi tura olgan matonati, jamiyatdagi tengsizliklarga qaramay, o'z maqsadiga erishish yo'lidagi qat'iyatliligiga tahsinlar aytdim.

•Nobel mukofotiga sazovor bo'lgan 1-ayol;
•2 xil tabiiy fanlar (kimyo va fizika) bo'yicha Nobel mukofotini olgan yagona olim;
•Sorbonne universitetining ilk ayol professori bo'lmish Maria umrining oxirigacha o'zini ilm-fanga bag'ilshladi

​2020-yilda ayrim davlatlar aholisining necha foizi elektron, necha foizi qog'oz kitob sotib olgani:

​​Yaaay🥳 Coursera 9 yoshga to'lishi munosabati bilan 40-50$ turadigan 9 ta kursini tekin qilib qo'yibdi. Kursni vaqtida tamomlasangiz, sertifikat ham berishadi. Ro'yxat ichida Amazon, Duke University, Google Cloud, University of Michigan taklif etadigan kurslar ham bor.

30.04.2021gacha ro'yxatdan o'tishingiz kerak.

Har bir akkaunt orqali yuqoridagi 9 ta kursdan faqat 1 tasiga a'zo bo'lishingiz mumkin.

Link: https://www.coursera.org/promo/coursera-birthday-2021