Sal avval nimadir sabab bo‘ldi-yu, Google’ga “taniqli shoir” deya qidiruv berdim. Buni qarangki, o‘zbek tilidagi shu ikki so‘z bilan bog‘liq deyarli barcha xabar qaysidir shoirning vafot etgani haqida yangilik yoki nekrolog bo‘lib chiqaverdi: “Azim Suyun vafot edi”, “Jamol Kamol vafot etdi”, “Oshiq Erkin olamdan olamdan o‘tdi”, AQSH elchixonasi Abdulla Oripov vafoti munosabati bilan hamdardlik bildirdi”... Xullas, internetda taniqli o‘zbek ijodkorlari bilan bog‘liq ijobiy xabar juda kam. Achinarli va kamida qiziq holat, a?
Keyin o‘ylab qoldim, nega bizning internet nashrlar adabiyot ahli, shoir, ijodkorlar va ularning ijodi haqida yozmay qo‘ydi? OAV har holda jamiyatni, jamiyatning qarashlarini ifoda qilarkan, bugun unda adabiyotga, ijodkorlarga oid ijobiy xabarlarga o‘rin yo‘qmi? Bugun nega biz shoirlar va umuman, adabiyot kishilari haqida faqat ular vafot etgandagina eslaydigan bo‘lib qoldik? Yoki o‘zbek adabiyotida ijobiy yangiliklarning o‘zi kamayib ketganmi?
Shu o‘ylarni bekor o‘yladim-da. Mana endi ishdan chiqib, uyga ketishim kerak bo‘lganda savollarimga xayolan javob izlab o‘tiribman.
Xo‘sh, madaniyatga ixtisoslashgan bir necha saytlardan tashqari yirik nashrlar ijodkorlarni faqat vafot etgandagina eslayotgan ekan, bunga ijodkorlarning o‘zi aybdormi yoki millat darajasi shunchalik quyilashdimi? (Odamlar she’riyatga, adabiyotga ehtiyoj sezmay qo‘yishi hech bo‘lmasa, ma’nan pastlash emasmi?)
Albatta, yuqoridagi savollarga ayni bir sababni ko‘rsatib javob berish mushkul. Ammo fikrimcha, OAVda adabiyotga “joy topilmayotgani” va hech bo‘lmasa, ijodkorlar yozgan yangi asar, olgan biror mukofot haqida yozilmayotgani ko‘proq ijodkorlarning o‘zi, ular qilayotgan ijodning salmog‘i bilan bog‘liq muammo bo‘lsa kerak. Aytmoqchimanki, bugun axborot zamonida o‘quvchi ongi, diqqatini egallash oson emas. O‘quvchi hamma narsa qo‘lidagi qurilmada muhayyo bo‘lgan sharoitda ming ramzga o‘ralgan she’r, asarni o‘qib, uning mag‘zini chaqib, undan o‘z dardini qidirishga vaqt topishi qiyin, bunga intilmaydi. Shunday ekan, balki, zamonning o‘zi adabiyot kishisi oldiga uslublarni o‘zgartirib, jamiyat, muammolar haqida har doimgidan boshqacharoq, balki, “yalang‘ochroq”, qattiqroq, ta’sirliroq yozish talabini qo‘yayotgandir. O‘zbek adabiyot oldida o‘zgarish vazifasi turgandir.
Fikrimni bir misolda tushuntiraman. Yaqinda taniqli yozuvchilarimizdan biri “falon nashrda yaxshi maqolam chiqdi, o‘qing, rahbarlarni rosa savaladim”, – deb qoldi. Uning aytishicha, maqolada “rahbarlarda salohiyat pasayib ketayotgandek” degan jumla kulminatsiya, savalash uchun ishlatilgan. Endi e’tibor bering, yozuvchimiz bu maqolani jamiyatda katta o‘zgarish qilgandek, mana, men vazifamni zo‘r uddalayapman, degandek ohangda gapirdi. Lekin sizningcha, u e’lon qilgan maqola bugun jamiyatni titrata oladimi, biror yangiligi bormi? Axir, OAV rahbarlarning salohiyati, shu salohiyatning pastligi bilan bog‘liq, uning sababidan kelib chiqayotgan muammolar haqida yozib charchamadimi, hamma gapirib bo‘lmadimi? Barcha muammolarimizning bosh sabablaridan biri shu emasmi? Shu maqola endi rahbarlarda fikr o‘zgarishi yasay oladimi, sizningcha? Meni masalan, qiziqtirolmadi, yangi fikr ko‘rmadim chunki.
Tushunyapsizmi nima demoqchiman? Yozuvchilar bugun jamiyatning tomir urishini to‘la his qilolmay, shu tomir urishini asarlarida to‘la ifoda qilisholmayotgandek. Shoirlar inchunin. Jamiyatga ta’sir etisholmayaptimi, demak, OAVda ham yo‘q. Balki, zamon shiddatiga moslasha olishmayotgandir…
Keyin o‘ylab qoldim, nega bizning internet nashrlar adabiyot ahli, shoir, ijodkorlar va ularning ijodi haqida yozmay qo‘ydi? OAV har holda jamiyatni, jamiyatning qarashlarini ifoda qilarkan, bugun unda adabiyotga, ijodkorlarga oid ijobiy xabarlarga o‘rin yo‘qmi? Bugun nega biz shoirlar va umuman, adabiyot kishilari haqida faqat ular vafot etgandagina eslaydigan bo‘lib qoldik? Yoki o‘zbek adabiyotida ijobiy yangiliklarning o‘zi kamayib ketganmi?
Shu o‘ylarni bekor o‘yladim-da. Mana endi ishdan chiqib, uyga ketishim kerak bo‘lganda savollarimga xayolan javob izlab o‘tiribman.
Xo‘sh, madaniyatga ixtisoslashgan bir necha saytlardan tashqari yirik nashrlar ijodkorlarni faqat vafot etgandagina eslayotgan ekan, bunga ijodkorlarning o‘zi aybdormi yoki millat darajasi shunchalik quyilashdimi? (Odamlar she’riyatga, adabiyotga ehtiyoj sezmay qo‘yishi hech bo‘lmasa, ma’nan pastlash emasmi?)
Albatta, yuqoridagi savollarga ayni bir sababni ko‘rsatib javob berish mushkul. Ammo fikrimcha, OAVda adabiyotga “joy topilmayotgani” va hech bo‘lmasa, ijodkorlar yozgan yangi asar, olgan biror mukofot haqida yozilmayotgani ko‘proq ijodkorlarning o‘zi, ular qilayotgan ijodning salmog‘i bilan bog‘liq muammo bo‘lsa kerak. Aytmoqchimanki, bugun axborot zamonida o‘quvchi ongi, diqqatini egallash oson emas. O‘quvchi hamma narsa qo‘lidagi qurilmada muhayyo bo‘lgan sharoitda ming ramzga o‘ralgan she’r, asarni o‘qib, uning mag‘zini chaqib, undan o‘z dardini qidirishga vaqt topishi qiyin, bunga intilmaydi. Shunday ekan, balki, zamonning o‘zi adabiyot kishisi oldiga uslublarni o‘zgartirib, jamiyat, muammolar haqida har doimgidan boshqacharoq, balki, “yalang‘ochroq”, qattiqroq, ta’sirliroq yozish talabini qo‘yayotgandir. O‘zbek adabiyot oldida o‘zgarish vazifasi turgandir.
Fikrimni bir misolda tushuntiraman. Yaqinda taniqli yozuvchilarimizdan biri “falon nashrda yaxshi maqolam chiqdi, o‘qing, rahbarlarni rosa savaladim”, – deb qoldi. Uning aytishicha, maqolada “rahbarlarda salohiyat pasayib ketayotgandek” degan jumla kulminatsiya, savalash uchun ishlatilgan. Endi e’tibor bering, yozuvchimiz bu maqolani jamiyatda katta o‘zgarish qilgandek, mana, men vazifamni zo‘r uddalayapman, degandek ohangda gapirdi. Lekin sizningcha, u e’lon qilgan maqola bugun jamiyatni titrata oladimi, biror yangiligi bormi? Axir, OAV rahbarlarning salohiyati, shu salohiyatning pastligi bilan bog‘liq, uning sababidan kelib chiqayotgan muammolar haqida yozib charchamadimi, hamma gapirib bo‘lmadimi? Barcha muammolarimizning bosh sabablaridan biri shu emasmi? Shu maqola endi rahbarlarda fikr o‘zgarishi yasay oladimi, sizningcha? Meni masalan, qiziqtirolmadi, yangi fikr ko‘rmadim chunki.
Tushunyapsizmi nima demoqchiman? Yozuvchilar bugun jamiyatning tomir urishini to‘la his qilolmay, shu tomir urishini asarlarida to‘la ifoda qilisholmayotgandek. Shoirlar inchunin. Jamiyatga ta’sir etisholmayaptimi, demak, OAVda ham yo‘q. Balki, zamon shiddatiga moslasha olishmayotgandir…