Nozimjon Odilov

Bugun bir xabarda bevaqt o'lim degan jumlani o'qib, o'ylanib qoldim. Hammamiz ham bevaqt o'limdan O'zi asrashini so'raymiz, bevaqt o'limdan qo'rqamiz, qilolmagan ishlarimiz, qilgan gunohlarimiz ko'pligi uchun. Lekin bilamiz, o'lim bevaqt kelmaydi, har kimniki o'z vaqti soatida keladi, lekin ko'proq umr umididamiz. Undanda umidlisi chiroyli holatda, chiroyli xotima topish. Ikkinchisi qiyinroq. Chunki bugunni o'zida ikki kishini vafoti yuzasidan bildirilgan fikrlar juda qarama-qarshi. Bir insonni go'zal xotiralar bilan eslashmoqda, ikkinchi inson haqida esa samimiy fikrlar kam, afsuski. Har ikki kishi ham yashab o'tdi, normal yoshdan ko'ra yoshroq olamdan o'tishdi, lekin xotiralarchi. Insondan xotiralar va amallar qoladi. Insonlar ularni xotiralarida eslab, uning bu hayotiga baho beradilar o'zlari bilmagan holda, amallarini esa O'zi baholaydi. Demak, inson shu uchun harakat qiladi, ulgurmagan bevaqt ketdi,deyiladi. Shudir hayot ma'nosi bo'lgan ikki dunyo saodati yoki boshqachami?

Sovuq miyyaga o'ylab ko'rsak.
Ikki xil standartlar zeriktirmadimi. Ahvolimizdan xabarimiz bormi. Nega olimpiadachilarimiz oltin olsa 200 ming AQSh dollari, uy, mashina beramiz, lekin xalqaro fan olimpiadalarida yutib kelsa, 10 ming AQSh dollari ham berilishi belgilanmagan. Shundan keyin ham yoshlarda ta'limga rag'bat kuchayadi deb o'ylaysizmi yoki sportga. Qaysi biri bizni kelajakda yaxshi hayotga ko'proq yaqinlashtiradi. Hamma ta'limga ergashganimi yoki hamma ilmga. Har ikki ham kerak, faqat e'tibor bunchalik farq qilmasligi kerak. Shu beriladigan pullarni 20-30 ming AQSh dollarinigina berib, qolgan ajratilgan pullarni maktablar moddiy-texnik bazasiga berilsa qanday bo'ladi. 1 ta odam yaxshi yashagandan 5 ta maktabda 2000 ta bola yaxshi sharoitda o'qigani yaxshi emasmi. To'g'ri, sportchilar ham shuncha umrlarini bag'ishlagandan keyin bunga munosib. Faqat iqtisodimiz AQSh nikidek emasligi shu pullarni sarflashda ko'pdek ko'rinadi va aslida ham ko'p. Pul katta emas, bizni iqtisodiy holatimiz sal kichikroq. Sportchilar esa homiylar tomonidan, rekalamalardan, professional faoliyatidan va trenerlik kabilardan ham yaxshi foyda ko'ra oladi. Ko'p pullar homiylar tomonidan beriladi deydiganlar, nega homiylar maktablarga shunday masshtabda homiylik qilmasa, o'z mahsulotlarini ilmga bag'ishlangan turnirlarda reklama qilmasa, xalq ham sportga ko'proq e'tibor beradida ko'proq keyin. Bitta olim 10 yilda topadigan maoshni bitta sportchi 1 yilda topsa, bitta ilm tanlovida o'rin olgan bolaga sportchilardek e'tibor berilmasa, yana qanday natija kutasiz. Xullas, o'ylab ko'rish kerak, balki xatodir fikrlarim...

HAS BEEN SELECTED
TO STAY IN JONAJON VATAN
bo‘lgan vatandoshlarimizni ham, Greencard yutgan insonlarni ham tabriklayman. Ketadiganlarga ham, qoladiganlarga ham bir gap: "Future ahead." Hammasi yaxshilikka, siqilmaymiz.

P.s: greencard o'ynamaganman, o'ynash niyatim ham hozircha yo'q, lekin hozir tekshirib ko'rdim, chiqmaganidan xafaman baribir)

Bugun o'zbek she'riyatining ustunlaridan biri shoir Muhammad Yusufning tavallud topgan kuni. Men uchun XX asr va undan keyingi o'zbek she'riyatining eng yuqori cho'qqilaridan biri. Nega endi eng yuqori cho'qqisi emas. Chunki bu davr o'zbek she'riyatining eng zo'r shoirlari Ekrin Vohidov, Abdulla Oripov, Rauf Parfilar ham bor-da. Boshqa ijodkorlar ham yo'q emas, lekin bu to'rt shoir ijodi boshqa daraja men uchun. Eng qizig'i hech birini ijodi bir-birinikidan kam emas, falsafasi ham zo'r, yozilish uslubi ham. Bir-birinikiga o'xshamaydi ham. Lekin birini tanla desa doim hayolga birinchi Muhammad Yusuf kelaveradi. Negaligini aniq bilmayman, balki xalq tiliga yaqin, juda ham sodda va bir vaqtning o'zida juda ham chiroyli yozilgani uchundir. Uning qo'shiq bo'lmagan she'rlari bo'lmasa kerak. Iqbol Mirzoning "Yolg'iz" she'ri Muhammad Yusuf ga atalmagan bo'lsa ham, ayni u uchun zo'r ta'rif bo'lib yozilgandek tuyuladi. Undan ham chiroyli yozish uchun esa shoirning ismi Muhammad Yusuf, iste'dodi esa tog'lardek yuksak bo'lishi kerak

Men esa mana bu to'liq ro'yxatga ishonaman. Har holda faqat ikki bloger emas, boshqa blogerlar ham ilova qilingani feyk emas degan fikrga olib keladi. Kimnidir gapi emas, qog'ozdagi ma'lumotlar har holda. Ro'yxatda:
PR kompaniya protokoli
Shartnomaga ilova qilingan blogerlar
Yuqoridagi ikki blogerning imzosi bor shartnomalar

Uzavto buni feyk deyapti, Otabek aka esa tan olmadi va Xudoni oldida javob berasizlar degan ma'noda gapirgan. Bu bir tomonning so'zlari. Ikkinchi tomon fikr bo'yicha esa shartnoma tuzilgan, faqat GM bilan to'g'ridan to'g'ri emas, GM PR kompaniyasi uchun "GRANDPR" MCHJ ga tender orqali 4 mlrd 256 mln so'm o'tkazib bergan, ayni shu MCHJ blogerlar bilan shartnoma imzolagan. Bu fikr taxmin, shartnoma esa feykdir ularning fikricha, lekin "choynakning qopqog'i" va "iwash" blogi adminlari imzolagan shartnomalar to'liq ochiqlangandachi. Kim qaysi biriga ishonadi, bu ularning tanlovi

Instagramda jonli efirda Iwash va Umid Gafurov o'rtasida debatga o'xshagan narsa bo'lyapti. Nima sababdan, hamma avtoblogerlar va boshqa blogerlar GM va ichki boshqa monopolistik ko'rinishdagi korxonalarni yonini olishni boshlashdi. Nima uchun avval o'zlari yomonlab yurgan korxonalarni endi tarafini olishyapti. Shunchaki vijdondan pul ustun kelyapti. Yaxshi tushunmaganlar, hech bo'lmasa Iwash Otabek Jo'rayevni oxirgi 3-4 ta postini ko’rib qo'ying hamma avtoblogerlar, boshqa blogerlar ham ichki ishlar chiqarishni tashqi importni bo'g'ish orqali amalga oshirishni zimdan yoqlashyapti. Nima uchun pul ustunlik qilgan deyilyapti, chunki deyarli hamma blogerlar maqtalish uchun tuzgan shartnomalar qisman ochiqlanyapti. Ular esa shunchaki vijdoni va ularga obuna bo'lgan xalq ishonchini sotib, shu pulga shartnoma tuzishgan. Xullas, pul bilan ko'p narsani sotib olsa bo'ladi, ayniqsa pulga unchalik muxtoj bo'lmaganlarni sotib olish oson. Eng qizig'i qancha pul sarflanganini bilmadimku, lekin juda kam obunachili kanallar egalari ham sotib olingani, 1 mln, 100 minglik kanallarni sotib olishgani yetmaganidek, 30-40 k obunachili kanallar bilan ham shartnoma tuzishgani

Rossiyadan qaraganda MO Tojikiston bilan tugaydi, uni qisman aybdor qilish esa butun MO ni qisman ushlab turishga olib keladi. Aslida jinoyatchida millat bo'lmaydi, lekin bir necha shaxsning harakati uchun butun boshli MO migrantlariga bosim o'tkazilishi mumkin. Ular uylariga ketishi esa iqtisodiy qiyinchilik va keyinchalik noroziliklarga olib kelishi mumkin. Mana sizga iqtisod va siyosat bog'liqligi. Aslida yuqoridagi fikrlar shunchaki shaxsiy fikr va farazlarim, har kim fikr bildirishga haqli, mening fikrim xato bo'lishi ham mumkin bu shunchaki subyektiv fikr. Ustozlarim aytganidek, qozonga yaqin yurish bilan qozon ichida bo'lishni farqi bor. Men shunchaki "qaynoq qozonga qo'limni" tekkizib olgan bo'lishim mumkin, kimlardir esa uni ichiga tushib, qovurilayotgan bo'lishi mumkin. Siyosat menimcha shunday narsa, men siyosatshunos emasman. Huquqshunos sifatida esa xalq jamoatchilik nazoratini yaxshiroq anglashi va amalga oshirishi uchun byudjet, qarzlar, pul mablag'lari sarflanishi, ijro hujjatlari bilan bog'liq ma'lumotlar ochiq va deyarli hamma sohani (harbiy, siyosiy, tashqi ishlar kabilan istisno) qamrab olgan bo'lishi kerak deb o'ylayman, Biz esa qarz olishda o'ylab ko'rishimiz kerak, uni qaytarish masalasi ham bor, qaytara olmaslik oqibatlari ham. O'sha qarzsiz ham sekin rivojlanishimiz mumkin bo'lgan shunday holatda davlat qarzi kamayish o'rniga yildan yilga faqat o'sib borishi, yangi qarzlar olinishi jiddiy e'tiborga molik masala.

Iqtisodiyot siyosatdan ustun. Juda to'g'ri fikr. Ayni damda siyosat bilan chambarchas bog'liq. Ko'plab siyosiy qarorlar, kelishuvlar ostida iqtisodiy maqsadlar yotadi, qarorlar, qonunlar ijrosi ham ayni shu iqtisodiy masalalr bilan uzviy bog'langan. Hozir bir-biriga bog'liq bo'lmagan keyslarda siyosat va iqtisod bog'liqiligi, har ikkisinining ochiq ma'lumotlari qanchalik kerakligi haqida ozgina fikr yuritmoqchiman. Birinchi masala, "Davlat byudjeti to'g'risidagi" qonun qabul qilinadi har yili keyingi yil uchun. Unda iqtisodiy tahlillarga asoslangan prognozlar asosida kelasi yil uchun daromad va harajatlar taxminiy summalari tasdiqlanadi. Xo'p, davlat byudjeti tasdiqlandi ham deylik, lekin uning ijrosi xalqqa statistik ma'lumotlarda ko'rsatilmasa, undan qanday qilib pul o'zlashtirilmaganini bila olamiz. Misol uchun, 2023 yil uchun "Davlat byudjeti to'g'risidagi" qonun 30.12.2022 yilda (salkam 2023 yil) tasdiqlangan bo'lib, sog'liqni saqlash sohasida 1000 ta okklyuder xarid qilish xarajatlari sifatida 23 000,0 mln so'm ko'rsatilgan, yil oxirida shuncha okklyuder xarid qilindimi yoki yo'qmi, qilingan bo'lsa qancha mlrd so'm sarflandi, bu bo'yicha ochiq ma'lumotlarni na stat.uz saytida, na openbudget.uz saytida, na boshqa sayt yoki OAV da topa olasiz. Boshqa xarajatlar degan qismga kirib ketgan katta ehtimol. Shu ma'lumotlar ochiqlanishi kerak, ma'lumotlar tayyorlanadi degan yaxshi gumondamiz, faqat yopiq emas, endi ochiq bo'lsa jamoatchilik nazorati kuchayadi. Chunki bu byudjet shu xalqning soliq vayi'g'imlaridan, ularga tegishli tabiiy boyliklardan yi'g'iladi. Uni o'zlashtirib olmaslik uchun ular ham nazoratda ishtirok etishi kerak, menimcha. Ikkinchi masala, davlat qarzlari masalasi. Ichki qarz mayli, jami davlat qarzining 85 foizini tashkil qiladigan tashqi qarz haqida ko'proq o'ylash lozim. Davlat qarzi statistikaga ko'ra (https://www.imv.uz/static/davlat-qarzi-muddatlari) 34.9 mlrd dollar bo'lib, tashqi qarzimiz 29.7 mlrd AQSh dollariga teng va qaytarish muddati 1 yildan 5 yilgacha bo'lgan qarzdan boshlanib, 20 yildan ko'p bo'lgan muddatli qarzgacha. Lekin bu muddatlar bugungi kun hisobidan emas, ya'ni boshlanganiga bir necha yillar bo'lib ulgulrganlari ham anchagina. Xo'p, davlat qarzlari olindi, hukumat shuncha qarzni qayerga qanchadan sarflaganini har yil oxirida hisobot berishi kerak emasmi xalq uchun ochiq ma'lumotlarda. To'g'r,i 2017-yildan keyin olgan qarzlarimiz ko'p qismi maqsadli sarflangan bo'lsa kerak, chunki so'nggi yillardagi rivojlanish ancha jadallashgan. Lekin biz faqat tahmin qila olyapmiz xolos, chunki bizda ma'lumotlar yo'q. Shuning uchun ham davlat qarzlari qayerga qanchadan sarflangani ochiqlanishi kerak, u puldan qaysidir mas'ul qayerdadir yaxshi uy-joy qilmasligi kerak. Vaholanki, davlat u qarzlar foizi bilan qaytarilishi kerak, qaytarilmasa qanday iqtisodiy oqibatlar keltirib chiqarishi esa bizga qorong'u. Bu ma'lumotlarni ochiqlab bo'lmaydi, lekin baribir siyosatda iqtisod ko'zlanadi, qaytara olmasa qaysidir davlatga qaysidir joyidan yoki tabiiy resurslaridan foydalanishga ma'lum muddatga berilishini mumkinligini Qozog'iston, Xitoy, Rossiya bilan bog'liq ba'zi real holatlarda ko'rdik. Biz qarzni nima vajlar bilan, qanday shartlar asosida olganimiz qorong'u, lekin hech bo'lmasa uni nimaga ishlatganimiz ochiq bo'lishi kerak. Chunki hamma kuchli iqtisodga ega davlatlar hozir Markaziy Osiyoni iqtisodiy qaram qilib qo'yishni xohlaydi, iqtisodiy qaramlik esa og'ir shartlar asosida vujudga keladi, bu esa siyosiy qaramlikka yetaklaydi. Hozirda hamma rivojlangan davlatlar e'tibori Markaziy Osiyoga qaratilgan, yaqin besh yillikda bu juda ham sezila boshlaydi. Chunki ko'p tabiiy resurslarga ega, hali iqtisodiy jihatdan qaysidir kuchli mamlakatga qaram bo'lmagan eng katta hudud. Aslida hozirdan sezilishni boshlagan, Rossiyada terroristik harakatlarda Tojikiston fuqarolari bo'lishi, AQSh oldindan ogohlantirsa ham ishonmasligi, Rossiyaning mashhur agentliklari yaxshi ishlamasligi menga tasodifdek tuyulmadi.

"Qarilikda odam ko‘proq xotiralari bilan yashaydi. Kеlajak
yo‘q. Ba’zan yolg‘iz xotiralar bilan qolasan. Bordi-yu xotirala ring ham arzigulik bo‘lmasa-chi! Bordi-yu o‘tgan damlaringni
eslashga nomus qilsang-chi – bu juda og‘ir, bolam, bu kеksalik
emas, bu zim-ziyo, zulmat! Mеning yorug‘ xotiralarim ko‘p,
lеkin bеarmon odam emasman"

Asqad Muxtor "Chinor" romanidan.

Haqiqatdan ham qarilikda odamlar kelajak haqida emas, o'tmish haqida o'ylashadi, endi ularga qiziq emas kelajak. O'sha o'y vaqtida yaqinlariga. ba'zan o'ziga xotiralari bilan bo'lishadi yana. Bobo-buvilarimiz, bizdan katta avlod juda ko'p narsani eslashadi. BIz va bizdan keyingi avlodda texnologiya rivojlangani uchun bunday xotiralar kamroq bo'lsa kerak. To'g'ri, videolar, rasmlar ko'proq bo'ladi, lekin o'sha qiziq voqealarning o'zi, muloqotlar kamayib borsa kerak. Eslashga arzigulik xotirada vijdon va nomus alohida masala. Vijdon yo'l qo'ymagan xatolar xotirada aylanishi juda yoqimsiz. Yaqinlar bilan ko'proq vaqt o'tkazish kerak, yaxshi xotiralarni ko'paytirish kerak derdimku, vaziyatlar turlichada-da, xalq moliyaviy holati, yana boshqa sabablar, ha mayli...