Ақлий ва нақлий илмлар

İYMON VA AMAL MASALASİ

İymon uch narsaning majmuidan iboratdir:
1. Haq taologa e’tiqod qilish qalb bilan.
2. Unga iqror bo’lish [til bilan]
3. Taqozosiga amal qilish.
Bu Muhaddislar, Mo’tazila va Xavorijlardan iborat ko’pchilikning ra’yida.
Keyin:
1. E’tiqodni o’ziga xalal yetkazgan odam munofiq bo’ladi.
2. İqrorga xalal yetkazgan odam kofir bo’ladi.
3. Amalga xalal yetkazgan fosiq bo’ladi (bu muhaddislar bilan boshqa Ahli sunna ulamolari orasida ittifoq qilingan)
Ammo Xavorijlarda amalni tashlagan odam kofir.
Mo’tazilalarda esa imondan chiqadi, kufrga kirmaydi (ikki martaba o’rtasidagi martabaga tushadi المنزلة بين المنزلتين)

Muhaddislardan boshqa ahli sunna ulamolari nazdida imon tasdiqdan iiboratdir, amal kirmaydi. Lekin amal qilmasa mumkin deyishmaydi, balki amal lozim, qattiq va’iydlar kelgani bois uni tark etgan odam xatarda, kufrg tushib qolish ehtimoli ham bor deydilar. İqror ham rukn, maxsus holatda soqit bo’lishi mumkin.

Xavorij va Mo’tazilalar bilan Ahli sunnatning ixtlofi haqiqiy ixtilof, lafzda emas.
Ammo Muhaddislar bilan boshqa Ahli sunna ulamolarining ixtlofi haqiqiy emas balki lafzda, ma’noda esa bir.
Muhaddislar amalni kiradi deganlari bilan amalni tark etib qo’ysa kofir bo’ldi demaydilar, balki fosiq deydilar. [Amal imon bo’lganda imonni tark etdi degani bo’lib qolardi, imonni tark etish undan chiqish bo’lib Xavorij-Mo’tazilalar ra’yiga o’xhab qoladi].
Boshqa Ahli sunna ulamolar amal kirmaydi desalar ham amal qilmasa mumkin demaydilar va amalni lozim deydilar ular ham. İmonning taqozosi deydilar.

Demak ahli ilmlarning vazifasi ahli sunnat orasida bu borada aqida ikki xil deydiganlarni to’xtatish, islohni, musulmonlarni o’ylash va ixtilof qilinmaydigan masalalarda sunnat-bid’atlashib ahillik-totuvlikka bolta uruvchi da’vatlarni oldini olishdir.
Vallohu a’lam!

(Bayzoviy va boshqa manbalardan)

R. Hanafiy.
02.02.2025.
@avan_ilmlar