Sharqshunos tarixchi dan repost
Bizningcha, bosib olingan hududlarda O‘rdaning yumshoq soliq rejimining shakllanishiga ikkita asosiy omil sabab bo‘lgan.
Birinchidan, aholisi Oltin O'rdaning sonidan ancha ko'p bo'lgan ulkan hudud, natijada davlat birligini saqlab qolish va O'rda hukmronligiga qarshi qo'zg'olonlar sonini kamaytirish uchun mahalliy hukmdorlarni qiziqtirish kerak edi.
Aynan shu maqsadda O'rda o'lpon va soliqlarni (jumladan, bojxona to'lovlarini) yig'ishni mahalliy hukmdorlarga (mintaqaviy elita) aniq topshirdi, chunki ular bunday huquqdan o'z hokimiyatini mustahkamlash (shu jumladan, ko'proq armiyani saqlab qolish imkoniyati orqali) va o'z kuchini oshirish uchun foydalanishlarini tushundilar.
Ikkinchidan, Oltin O'rda Osmon Imperiyasida (Xitoy) boshqaruvning ilg'or amaliyotlarini qo'llash zarurligini ular yaxshi bilishgan, chunki mo‘g‘ullar bundan ko'p asrlar oldin Xitoyning ta'siri ostida bo'lgan. Natijada, Xitoyga qaramlik davrida orttirilgan tajribalarning ko'pchiligi keyinchalik Oltin O'rda davlat boshqaruvida joriy etildi va byurokratik hamda soliq tizimini yaratishda keng qo'llanildi.
Shu munosabat bilan, Oltin O'rda "1257-1259 va 1273 yillarda o'z fuqarolariga soliq to'lash maqsadida soliq to'lovchi aholini ro'yxatga olish ishlarini olib borganini" eslashimiz mumkin.
Binobarin, bu shuni anglatadiki, bunday holatlar uchun "ko'chmanchi qaroqchilar" ning an'anaviy ko'rinishi o'rniga, muntazam reydlar paytida bosib olingan hududlar imkon qadar talon-taroj qilinganda, O'rda "o'tirgan bandit" amaliyotini joriy qildi: soliqlar, lekin istisnosiz butun aholi uchun joriy etilgan. Aynan shu yerda biz Xitoy davlatchiligining ta'sirini ko'ramiz.
Bundan tashqari, Oltin O'rda asosiy Yevropa va Yevroosiyo savdo yo'llarining muhim qismini "egarlagan"ligi sababli, davlat daromadining muhim qismi savdo bojlari, xon xazinasi foydasiga "imperator savdosi" (comercium imperiale), shu jumladan, "qadimgi Don shossesi bo'ylab" tushar edi.
Italiyaning Genuya va Venetsiya shtatlari O'rdaning portlardan foydalanish huquqiga, hisob-kitob qilish va savdo qilish imkoniyatiga (shu jumladan Rossiya bilan) juda bog'liq bo'lganligi sababli va uning hajmi juda katta bo'lganligi sababli, bunday katta daromadni yo'qotish xavfli edi. Natijada, soliqlarni juda yuqori qilish mantiqiy emas edi.
Keyinchalik, O'rda boshqaruv amaliyotining bir qismi muqarrar ravishda Moskva tomonidan qarzga olingan va qarz olishning yangi bosqichiga qadar ishlatilgan, endi Usmonli imperiyasining amaliyoti, o'z navbatida, asosan Vizantiya huquqiy me'yorlariga asoslanadi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Birinchidan, aholisi Oltin O'rdaning sonidan ancha ko'p bo'lgan ulkan hudud, natijada davlat birligini saqlab qolish va O'rda hukmronligiga qarshi qo'zg'olonlar sonini kamaytirish uchun mahalliy hukmdorlarni qiziqtirish kerak edi.
Aynan shu maqsadda O'rda o'lpon va soliqlarni (jumladan, bojxona to'lovlarini) yig'ishni mahalliy hukmdorlarga (mintaqaviy elita) aniq topshirdi, chunki ular bunday huquqdan o'z hokimiyatini mustahkamlash (shu jumladan, ko'proq armiyani saqlab qolish imkoniyati orqali) va o'z kuchini oshirish uchun foydalanishlarini tushundilar.
Ikkinchidan, Oltin O'rda Osmon Imperiyasida (Xitoy) boshqaruvning ilg'or amaliyotlarini qo'llash zarurligini ular yaxshi bilishgan, chunki mo‘g‘ullar bundan ko'p asrlar oldin Xitoyning ta'siri ostida bo'lgan. Natijada, Xitoyga qaramlik davrida orttirilgan tajribalarning ko'pchiligi keyinchalik Oltin O'rda davlat boshqaruvida joriy etildi va byurokratik hamda soliq tizimini yaratishda keng qo'llanildi.
Shu munosabat bilan, Oltin O'rda "1257-1259 va 1273 yillarda o'z fuqarolariga soliq to'lash maqsadida soliq to'lovchi aholini ro'yxatga olish ishlarini olib borganini" eslashimiz mumkin.
Binobarin, bu shuni anglatadiki, bunday holatlar uchun "ko'chmanchi qaroqchilar" ning an'anaviy ko'rinishi o'rniga, muntazam reydlar paytida bosib olingan hududlar imkon qadar talon-taroj qilinganda, O'rda "o'tirgan bandit" amaliyotini joriy qildi: soliqlar, lekin istisnosiz butun aholi uchun joriy etilgan. Aynan shu yerda biz Xitoy davlatchiligining ta'sirini ko'ramiz.
Bundan tashqari, Oltin O'rda asosiy Yevropa va Yevroosiyo savdo yo'llarining muhim qismini "egarlagan"ligi sababli, davlat daromadining muhim qismi savdo bojlari, xon xazinasi foydasiga "imperator savdosi" (comercium imperiale), shu jumladan, "qadimgi Don shossesi bo'ylab" tushar edi.
Italiyaning Genuya va Venetsiya shtatlari O'rdaning portlardan foydalanish huquqiga, hisob-kitob qilish va savdo qilish imkoniyatiga (shu jumladan Rossiya bilan) juda bog'liq bo'lganligi sababli va uning hajmi juda katta bo'lganligi sababli, bunday katta daromadni yo'qotish xavfli edi. Natijada, soliqlarni juda yuqori qilish mantiqiy emas edi.
Keyinchalik, O'rda boshqaruv amaliyotining bir qismi muqarrar ravishda Moskva tomonidan qarzga olingan va qarz olishning yangi bosqichiga qadar ishlatilgan, endi Usmonli imperiyasining amaliyoti, o'z navbatida, asosan Vizantiya huquqiy me'yorlariga asoslanadi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi