Savol: Psixosomatika: barcha kasalliklar asabdan kelib chiqadimi va bu haqda Islom nima deydi?
Assalomu alaykum! Men tez-tez kasal bo‘lib qolaman. Do‘stim buni ehtimol psixosomatika deb o‘ylayapti, ya’ni men hayotimdagi biror voqeani qabul qila olmayapman yoki biror xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lishim mumkinligini aytdi. Umuman olganda, psixosomatika degan tushuncha bormi? Va bu holatda nima qilish kerak?
Javob:
Hamd Allohga, mehribon va rahmli Zotga bo‘lsin! Muhammad payg‘ambar (s.a.v.), u zotning ahli baytlari, sahobalari va izdoshlariga Allohning salomi va barakoti bo‘lsin! Omin.
Islomda moddiy va ruhiy, jismoniy va psixologik tushunchalar bir-biridan farqlanadi. Islomiy ilmlarda inson psixologiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan ilm “ilm an-nafsiyat” deb ataladi. Bu ilm “nafs” tushunchasini o‘rganadi. Arab tilida “nafs” atamasi ko‘plab ma’nolarga ega. Ammo bu kontekstda eng mos keladiganlari “ruh”, “psixika”, “ichki men” va “ego”dir.
Bu soha islom dunyosida hozirgi zamonaviy psixologiya, psixiatriya va nevrologiya fanlarining asosini tashkil etgan. Ayniqsa, “nafs” bilan bog‘liq masalalar tasavvufda chuqur o‘rganilgan bo‘lib, ular ruhiy takomillashuv amaliyoti bilan chambarchas bog‘langan.
Musulmon olimlari inson psixologiyasini batafsil o‘rganishgan. Ularning asarlarida “nafs” inson shaxsiyati, “fitra” esa inson tabiatini ifodalash uchun ishlatilgan.
Islomiy psixologiya ilmida “nafs” atamasi keng tushunchalarni o‘z ichiga olgan. Unda “qalb” (yurak), “ruh” (ruhiyat), “aql” (intellekt) va “irada” (iroda) kabi tushunchalar mujassam bo‘lgan. O‘rta asrlardagi islom tibbiyotida maxsus “ruhiy kasalliklarni davolash” sohasi mavjud bo‘lgan. Bu tibbiyot sohasi “iloj an-nafs” (“ruhni davolash”), “tibb ar-ruhiy” (“ruhiyatni davolash”) va “tibb al-qalb” (“yurakni davolash”) deb atalgan.
Ko‘pgina islomdan tashqari qadimgi jamiyatlarda psixik kasalliklar sababi jinlar ta’siri yoki ilohiy jazoga yo‘liqish deb hisoblangan. Bu esa bunday kasalliklarga va bemorlarga nisbatan salbiy munosabatni keltirib chiqargan. Ruhiy kasallarga nisbatan jismoniy va ruhiy zo‘ravonlik qilinar yoki ular jamiyatdan butunlay chetlatilgan.
Ammo Islom bunday bemorlarga insonparvarlik bilan munosabatda bo‘lishni buyuradi. Qur’oni Karimda shunday deyiladi:
Alloh (hayotingizni) turģizish (vositasi) qilgan mollaringizni esi pastlarga bermang. Ularni o'sha mollardan rizqlantiring, kiyintiring va ularga yaxshi so'zlar ayting. (Niso surasi, 5-oyat).
Bu oyat ruhiy kasallarga nisbatan Islomning munosabatini aniq belgilaydi. Alloh bu insonlar nochor bo‘lsa ham, ularga rahm-shafqat ko‘rsatib, ularga g‘amxo‘rlik qilishimizni buyuradi.
Bu insonparvarlik tamoyillari VIII asrdan boshlab ilk ruhiy shifoxonalarning ochilishiga sabab bo‘lgan. Shuningdek, musulmon olimlarini psixologiya, psixiatriya va nevrologiya sohalarida tadqiqotlar olib borishga undagan. Quyida bu sohada mashhur bo‘lgan ba’zi olimlar va ularning asarlari keltiriladi:
1. Ibn Sino (Avitsenna) – "Tib qonuni".
2. Abu Bakr Muhammad ibn Sirin – "Ta’bir al-Ruya", "Muntahab al-Kalom fi Ta’bir al-Ahlom".
3. Al-Kindiy – "Uyqu va tushlar haqida". Depressiyaga qarshi kurashishning kognitiv usullarini rivojlantirgan va aqliy faoliyatni rag‘batlantirgan.
4. Al-Farobiy – "Tushlarning sababiyati haqida".
5. Al-G‘azoliy – Ichki va tashqi hislarni ajratish hamda tasvirlashni batafsil ishlab chiqqan.
6. An-Naysoburiy – "Kitob al-Uqul al-Majnunin" ("Telbalar aqli haqida").
7. Ibn Miskavayh – "Tahzib al-Axloq", "Al-Fauz al-Asg‘ar".
8. Ibn Bajja – Inson aqli va uning qobiliyatlarini rivojlantirish haqida yozgan.
9. Abu Zayd Ahmad ibn Sahl al-Balxiy – "Masolih al-Abdon va al-Anfus"
Al-Balxiyning hissasi
Al-Balxiy tan va ruh bilan bog‘liq kasalliklarni tasvirlab, ruhiy va psixologik salomatlikni tavsiflash uchun “tibb ar-ruhiy” atamasini, ruhiyatni davolash uchun esa “tibb al-qalb” atamasini ishlatgan. U, insonning tanasi va ruhi birgalikda sog‘lom bo‘lishi lozimligini ta’kidlagan.
https://t.me/DrGavharDarvish
Assalomu alaykum! Men tez-tez kasal bo‘lib qolaman. Do‘stim buni ehtimol psixosomatika deb o‘ylayapti, ya’ni men hayotimdagi biror voqeani qabul qila olmayapman yoki biror xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lishim mumkinligini aytdi. Umuman olganda, psixosomatika degan tushuncha bormi? Va bu holatda nima qilish kerak?
Javob:
Hamd Allohga, mehribon va rahmli Zotga bo‘lsin! Muhammad payg‘ambar (s.a.v.), u zotning ahli baytlari, sahobalari va izdoshlariga Allohning salomi va barakoti bo‘lsin! Omin.
Islomda moddiy va ruhiy, jismoniy va psixologik tushunchalar bir-biridan farqlanadi. Islomiy ilmlarda inson psixologiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan ilm “ilm an-nafsiyat” deb ataladi. Bu ilm “nafs” tushunchasini o‘rganadi. Arab tilida “nafs” atamasi ko‘plab ma’nolarga ega. Ammo bu kontekstda eng mos keladiganlari “ruh”, “psixika”, “ichki men” va “ego”dir.
Bu soha islom dunyosida hozirgi zamonaviy psixologiya, psixiatriya va nevrologiya fanlarining asosini tashkil etgan. Ayniqsa, “nafs” bilan bog‘liq masalalar tasavvufda chuqur o‘rganilgan bo‘lib, ular ruhiy takomillashuv amaliyoti bilan chambarchas bog‘langan.
Musulmon olimlari inson psixologiyasini batafsil o‘rganishgan. Ularning asarlarida “nafs” inson shaxsiyati, “fitra” esa inson tabiatini ifodalash uchun ishlatilgan.
Islomiy psixologiya ilmida “nafs” atamasi keng tushunchalarni o‘z ichiga olgan. Unda “qalb” (yurak), “ruh” (ruhiyat), “aql” (intellekt) va “irada” (iroda) kabi tushunchalar mujassam bo‘lgan. O‘rta asrlardagi islom tibbiyotida maxsus “ruhiy kasalliklarni davolash” sohasi mavjud bo‘lgan. Bu tibbiyot sohasi “iloj an-nafs” (“ruhni davolash”), “tibb ar-ruhiy” (“ruhiyatni davolash”) va “tibb al-qalb” (“yurakni davolash”) deb atalgan.
Ko‘pgina islomdan tashqari qadimgi jamiyatlarda psixik kasalliklar sababi jinlar ta’siri yoki ilohiy jazoga yo‘liqish deb hisoblangan. Bu esa bunday kasalliklarga va bemorlarga nisbatan salbiy munosabatni keltirib chiqargan. Ruhiy kasallarga nisbatan jismoniy va ruhiy zo‘ravonlik qilinar yoki ular jamiyatdan butunlay chetlatilgan.
Ammo Islom bunday bemorlarga insonparvarlik bilan munosabatda bo‘lishni buyuradi. Qur’oni Karimda shunday deyiladi:
Alloh (hayotingizni) turģizish (vositasi) qilgan mollaringizni esi pastlarga bermang. Ularni o'sha mollardan rizqlantiring, kiyintiring va ularga yaxshi so'zlar ayting. (Niso surasi, 5-oyat).
Bu oyat ruhiy kasallarga nisbatan Islomning munosabatini aniq belgilaydi. Alloh bu insonlar nochor bo‘lsa ham, ularga rahm-shafqat ko‘rsatib, ularga g‘amxo‘rlik qilishimizni buyuradi.
Bu insonparvarlik tamoyillari VIII asrdan boshlab ilk ruhiy shifoxonalarning ochilishiga sabab bo‘lgan. Shuningdek, musulmon olimlarini psixologiya, psixiatriya va nevrologiya sohalarida tadqiqotlar olib borishga undagan. Quyida bu sohada mashhur bo‘lgan ba’zi olimlar va ularning asarlari keltiriladi:
1. Ibn Sino (Avitsenna) – "Tib qonuni".
2. Abu Bakr Muhammad ibn Sirin – "Ta’bir al-Ruya", "Muntahab al-Kalom fi Ta’bir al-Ahlom".
3. Al-Kindiy – "Uyqu va tushlar haqida". Depressiyaga qarshi kurashishning kognitiv usullarini rivojlantirgan va aqliy faoliyatni rag‘batlantirgan.
4. Al-Farobiy – "Tushlarning sababiyati haqida".
5. Al-G‘azoliy – Ichki va tashqi hislarni ajratish hamda tasvirlashni batafsil ishlab chiqqan.
6. An-Naysoburiy – "Kitob al-Uqul al-Majnunin" ("Telbalar aqli haqida").
7. Ibn Miskavayh – "Tahzib al-Axloq", "Al-Fauz al-Asg‘ar".
8. Ibn Bajja – Inson aqli va uning qobiliyatlarini rivojlantirish haqida yozgan.
9. Abu Zayd Ahmad ibn Sahl al-Balxiy – "Masolih al-Abdon va al-Anfus"
Al-Balxiyning hissasi
Al-Balxiy tan va ruh bilan bog‘liq kasalliklarni tasvirlab, ruhiy va psixologik salomatlikni tavsiflash uchun “tibb ar-ruhiy” atamasini, ruhiyatni davolash uchun esa “tibb al-qalb” atamasini ishlatgan. U, insonning tanasi va ruhi birgalikda sog‘lom bo‘lishi lozimligini ta’kidlagan.
https://t.me/DrGavharDarvish