#Сиз_сүйген_қосықлар_тәрийпи
СҮЙГЕНИҢ МИГРАНТ ПА, ТУРИСТ ПЕ?
Қарақалпақ қосықшылық өнери кейинги ўақларда әдеўир толысып қалды. Д. Қайыпов, Б. Мәтжанов, Т. Дошумова, Д. Мәмбетмуратов, З. Хожаназарова, Г. Айымбетова, М. Сапаева, Г. Мунтеевалар салған жолдан М. Өтемуратов, Б. Темирбаев, Б. Жуматаев, К. Хитжанов, С. Қәллибеков, Б. Разымбетов, Б. Пердебаев, Г. Өтепова, С. Аннақулова сыяқлы хошҳаўазлар жүрип киятыр.
Олардың қатарына кейинги ўақларда Ә. Айтжанов, Ж. Реймов, П. Жолдасбаев, Ә. Байныязов қусаған жаслар да қосылмақта. Әлбетте, қосықшылардың көп болғаны жақсы. Ақыры, сапа да саннан шығады. Жақсы қосықты, қосықшыны таныў ушын жаманын да тыңлаўға туўра келеди.
Өз халқының гейбир шеннен тыс ерсирек дәстүрлеринен күйинген халық шайыры Ибрайым Юсупов «Билимсизлеў жақларыңды,
Мен айтпасам ким айтады» деген еди. Бүгин биз айырым эстрадалық қосықларға (қосықшыларға емес!) аз да болса сын нәзер менен қараўымыз керектей. Буны анық қәниге айтсын деп сол қәнигениң аўзын бақлап отыра берсек, «Қазақстан, Россиялардан» бир шығайын деп турмыз.
Алдыннан және ескертейин, мақалада қосықшы(лар) емес, айтылған қосық(лар) талқыланады.
Белгили шайыр, үлкетаныўшы, Бердақ атындағы Қарақалпақ әдебияты тарийхы мәмлекетлик музейи директоры Ш. Пайзуллаева бир мақаласында «ер қосықшыларымызға не болған, гилең бийопа яр, мени таслап кеттиң, кыянет еттиң деп изинен жыламсырап қосық айтып жүр. Ерлик намыс-ар қайда? Бир бийопа ушын сонша сөз зая» деген еди. Сиз сүйип (яки күйип) еситип жүрген «Күнде ойлайман» қосығы болса сол бийопа ярлардың гимнине айланса тәжип емес. «Қосық» текстин ким жазғанын билмедим. Атқарыўшылар Казбек Мырза ҳәм Әлийшер Байныязов. Қосықтың ҳәмме қатарына тоқталмаймыз. Тек ондағы
Қазақстан, Россияға кетип қалды,
Мени таслап шет еллерге кетип қалды,
Жасымыз да бираз жерге жетип қалды,
Аҳ, мениң ярым, аҳ мениң жаным»,
-деген шуўмағын талқылайық.
Жасырарлығы жоқ, бүгин мәмлекетимизде көпшилик сырт еллерге барып мигрант сыпатында жумыс ислейди. Олардың ишинде Қазақстан менен Россия жетекшилик етеди. Соның арқасында хожалық бағып, үйли, дәўлетли болып атырғанлар қанша. Сонда еле турмысқа шықпаған бул жас қыз усы еки елге жумыс ислеўге кетип қалған ба? Солай болса қосықшылар ашшы ҳақыйқатлықты ортаға алып шыққан. Тәғдирдиң жазыўы менен еле турмысқа шықпай атырып-ақ турмыс машқаласын көрип атырған, шет еллерге барып жумыс ислеп жүрген қызларымыздың образын бере алған. Бирақ қосықта буған күйиниў, қайғырыў онша сезилмейди. Және күн көрис ушын сыртқа шығып кеткен сүйиклисиниң изинен ер жигиттиң булай «мени таслап кеттиң» деп шырлаўы да, жырлаўы да ғәлет.
Я турист болып кеткен бе екен? Бизде көпшилик Дубай, Париж қусаған қалаларға қыдырғысы келеди. Қоңсы Қазақстанға да бирли-ярым зыярат туризми демесең, саяхат ушын баратырман дегенди қулақ есите бермейди.
Ҳә, онда бул жақта есаптан шығып, ушты-күйди жоқ болып көшип кеткен шығар. Бирақ қаяққа? Қазақстанға ма, Россияға ма? Р. Хожасовқа уқсап
Бир аўылда туўылдық,
Өтти балалығымыз,
Аўылдан көшип кеттиң,
Айра түсти арамыз,
десе ҳеш гәп дә. Шамасы, биринши қосықшыныкы Қазақстанға, екиншисиники Россияға кетип қалған қусайды-аў. Бирақ не ушын әйне усы еки ел? Мүмкин, усы қосық арқалы адамлар бул мәмлекетлерде тек жумыс ислеўге емес, саяхат етиўге, ҳәтте (сүйген ярын таслап) жасаўға да болады дегенди аңлап жететуғын шығар? Мүмкин, «қосық»ты жазған адам биз билмеген улыўма басқа нәрсени ойлаған шығар.
Не де болса қосықшыларымыз, қосықларымыз көбейе берсин, Ибрайым аға жазған «халықтың қабақ тәрезиси» бәрин өлшеп отырады дейин десек, жаңа өсип киятырған әўладта еле бул тәрези онша қалиплеспеген.
Сонлықтан, олар жүрек пенен тыңланатуғын қосық пенен жай ғана қулақ арқалы еситилетуғын қосықтың парқын билмей буўыны қатып кетпесе болар деп қорқамыз.
Аллаяр Дарменов,
Өзбекстан хәм Қарақалпақстан Жазыўшылар аўқамы ағзасы, жас шайыр.
Канал: @Allayar_Darmenov
СҮЙГЕНИҢ МИГРАНТ ПА, ТУРИСТ ПЕ?
Қарақалпақ қосықшылық өнери кейинги ўақларда әдеўир толысып қалды. Д. Қайыпов, Б. Мәтжанов, Т. Дошумова, Д. Мәмбетмуратов, З. Хожаназарова, Г. Айымбетова, М. Сапаева, Г. Мунтеевалар салған жолдан М. Өтемуратов, Б. Темирбаев, Б. Жуматаев, К. Хитжанов, С. Қәллибеков, Б. Разымбетов, Б. Пердебаев, Г. Өтепова, С. Аннақулова сыяқлы хошҳаўазлар жүрип киятыр.
Олардың қатарына кейинги ўақларда Ә. Айтжанов, Ж. Реймов, П. Жолдасбаев, Ә. Байныязов қусаған жаслар да қосылмақта. Әлбетте, қосықшылардың көп болғаны жақсы. Ақыры, сапа да саннан шығады. Жақсы қосықты, қосықшыны таныў ушын жаманын да тыңлаўға туўра келеди.
Өз халқының гейбир шеннен тыс ерсирек дәстүрлеринен күйинген халық шайыры Ибрайым Юсупов «Билимсизлеў жақларыңды,
Мен айтпасам ким айтады» деген еди. Бүгин биз айырым эстрадалық қосықларға (қосықшыларға емес!) аз да болса сын нәзер менен қараўымыз керектей. Буны анық қәниге айтсын деп сол қәнигениң аўзын бақлап отыра берсек, «Қазақстан, Россиялардан» бир шығайын деп турмыз.
Алдыннан және ескертейин, мақалада қосықшы(лар) емес, айтылған қосық(лар) талқыланады.
Белгили шайыр, үлкетаныўшы, Бердақ атындағы Қарақалпақ әдебияты тарийхы мәмлекетлик музейи директоры Ш. Пайзуллаева бир мақаласында «ер қосықшыларымызға не болған, гилең бийопа яр, мени таслап кеттиң, кыянет еттиң деп изинен жыламсырап қосық айтып жүр. Ерлик намыс-ар қайда? Бир бийопа ушын сонша сөз зая» деген еди. Сиз сүйип (яки күйип) еситип жүрген «Күнде ойлайман» қосығы болса сол бийопа ярлардың гимнине айланса тәжип емес. «Қосық» текстин ким жазғанын билмедим. Атқарыўшылар Казбек Мырза ҳәм Әлийшер Байныязов. Қосықтың ҳәмме қатарына тоқталмаймыз. Тек ондағы
Қазақстан, Россияға кетип қалды,
Мени таслап шет еллерге кетип қалды,
Жасымыз да бираз жерге жетип қалды,
Аҳ, мениң ярым, аҳ мениң жаным»,
-деген шуўмағын талқылайық.
Жасырарлығы жоқ, бүгин мәмлекетимизде көпшилик сырт еллерге барып мигрант сыпатында жумыс ислейди. Олардың ишинде Қазақстан менен Россия жетекшилик етеди. Соның арқасында хожалық бағып, үйли, дәўлетли болып атырғанлар қанша. Сонда еле турмысқа шықпаған бул жас қыз усы еки елге жумыс ислеўге кетип қалған ба? Солай болса қосықшылар ашшы ҳақыйқатлықты ортаға алып шыққан. Тәғдирдиң жазыўы менен еле турмысқа шықпай атырып-ақ турмыс машқаласын көрип атырған, шет еллерге барып жумыс ислеп жүрген қызларымыздың образын бере алған. Бирақ қосықта буған күйиниў, қайғырыў онша сезилмейди. Және күн көрис ушын сыртқа шығып кеткен сүйиклисиниң изинен ер жигиттиң булай «мени таслап кеттиң» деп шырлаўы да, жырлаўы да ғәлет.
Я турист болып кеткен бе екен? Бизде көпшилик Дубай, Париж қусаған қалаларға қыдырғысы келеди. Қоңсы Қазақстанға да бирли-ярым зыярат туризми демесең, саяхат ушын баратырман дегенди қулақ есите бермейди.
Ҳә, онда бул жақта есаптан шығып, ушты-күйди жоқ болып көшип кеткен шығар. Бирақ қаяққа? Қазақстанға ма, Россияға ма? Р. Хожасовқа уқсап
Бир аўылда туўылдық,
Өтти балалығымыз,
Аўылдан көшип кеттиң,
Айра түсти арамыз,
десе ҳеш гәп дә. Шамасы, биринши қосықшыныкы Қазақстанға, екиншисиники Россияға кетип қалған қусайды-аў. Бирақ не ушын әйне усы еки ел? Мүмкин, усы қосық арқалы адамлар бул мәмлекетлерде тек жумыс ислеўге емес, саяхат етиўге, ҳәтте (сүйген ярын таслап) жасаўға да болады дегенди аңлап жететуғын шығар? Мүмкин, «қосық»ты жазған адам биз билмеген улыўма басқа нәрсени ойлаған шығар.
Не де болса қосықшыларымыз, қосықларымыз көбейе берсин, Ибрайым аға жазған «халықтың қабақ тәрезиси» бәрин өлшеп отырады дейин десек, жаңа өсип киятырған әўладта еле бул тәрези онша қалиплеспеген.
Сонлықтан, олар жүрек пенен тыңланатуғын қосық пенен жай ғана қулақ арқалы еситилетуғын қосықтың парқын билмей буўыны қатып кетпесе болар деп қорқамыз.
Аллаяр Дарменов,
Өзбекстан хәм Қарақалпақстан Жазыўшылар аўқамы ағзасы, жас шайыр.
Канал: @Allayar_Darmenov