JAFAR KHOLMUMINOV

"عرفان پژوهی تطبیقی"
(تصوف شناسی قیاسی)
تأليف:
جعفر خالمؤمن اف (جعفر محمد ترمذى)
دکتور علوم فلسفه (DSc)
به زبان اوزبکی.ازبکستان - تاشکند:انتشارات "دانشگاه دولتی خاورشناسی تاشکند" و انتشارات "یاش اولاد مطبعه" - سال 2021 و 2022
266 صفحه – تیراژ: 1000 نسخه                                                                        
      بحث و مناظره های علمی پیرامون تعالیم دینی و فلسفی ای که به عنوان سرچشمه و یا منابع اصلی تعلیمات تصوف در روند پیدایش، تحول و تطور این پدیده ی درخشان تمدن بشری و این پدیدآورنده ی میراث ماندگار دینی، فلسفی و ادبی که در طول تقریبآ ۱۳۰۰ سال در قلمرو جهان اسلام و حتی، خارج از آن رشدو گسترش نظررسی داشته و در تآریخ تمدن بشری از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است، حضور فعال داشته و یا تأثيرگزار بوده اند، تا حال ادامه دارد.
     نظر محققان شرق و غرب در این مورد متفاوت و متناقض است. برخی از مستشرقین غربی ریشه های اصلی تعلیمات تصوف و عرفان اسلامی را از تمدن غرب - فلسفه ی یونان باستان و دین مسیحی جستجو می کنند. برخی هم از محققان کوشش می کنند سرچشمه های آن را از تمدن شرق باستان - ادیان و تعالیم فلسفی هند قدیم – آیین های ویدایی و بودایی و همچنان از ادیان ایران باستان چون آیین های مزدایسنایی، زردشتی و مانویه جستجو کنند. گروه دیگری از محققان شرقی و مستشرقان غربی بر این عقیده اند که سرچشمه ی اصلی تصوف و عرفان دین اسلام است.
این مونوگرافی محقق فلسفه ی تصوف و عرفان اسلامی، دکتر علوم فلسفه (DSc)
جعفر خالمؤمن اف ( جعفر محمد ترمذى) اختصاص به بررسی و تحليل و تحقيق تطبيقى مباحث ریشه شناسی تصوف و عرفان اسلامی و بحث تأثيرپذیری و تآثیرگزاری آن دارد.
       مؤلف کتاب مبانى تعليمات تصوف وعرفان اسلامى را با مبانى اديان و تعاليم فلسفى شرق و غرب قديم مورد مقايسه و بررسی قرار داده و با روشهايي از قبيل تقابل طرفین، اصول سیستماتیک، قیاسی- فرضی، افزایش از انتزاع به دقت، هرمنوتیک، توضیح عمده ای- تلئولوژیک و روش های تعمیم، به تحلیل و بررسی تطبیقی بحث مورد نظر پرداخته و سعی کرده است با تکیه به منابع عرفانی و آیات قرآن کریم و احادیث نبوی ثابت کند که سرچشمه ی اصلی تصوف و عرفان دین مبین اسلام بوده است. مؤلف در روند تحقیق این بحث در کنار پژوهش های خاورشناسان و اسلام شناسان اروپایی به تحقیقات ارزشمند محققان برجسته ی ایرانی چون سعید نفیسی و عبدالحسین زرین کوب و قاسم غنی و منوچهر مرتضایی و محسین جهانگیری و دیگران مراجعه کرده است.
       مؤلف کتلب بر اين باور است كه جستجوى سرچشمه و ريشه ها ى اصلى تصوف و عرفان اسلامی از تعالیم و مکتب های غیراسلامی امری است خارج از معایر منطق. زیرا در ترکیب هر گونه دین و آیین و مکتب فلسفی رویکردهایی شبیه تصوف و عرفان اسلامی وجود داشته اند و به این دلیل، بحث تآثیرپزیری تصوف از اندیشه و آرای بیگانه پایه ی علمی ندارد. ولی تحقیق تطبیقی مبانی تصوف و عرفان اسلامی با بخشی از مبانی ادیان و تعالیم مختلف فلسفی می تواند نقشی کلیدی را در شناخت هرچه عمیق تر ادیان و مکتب های فکری جهان – از جمله اسلام و سایر ادیان ایفا نماید.
       کتاب مزبور از سوی شورای علمی دانشگاه دولتی خاورشناسی تاشکند به چاپ پیشنهاد شده و مورد اسقبال استادان و محققان و متخصصان اوزبکستان قرار گرفته است.

@Jafar_Muhammad_Termizi

Ҷомест даруни мо ҷаҳонбин,
К-он ҷост ҳақиқати дилу дин.

Беруннигарӣ чи дод моро?
Ҷуз он ки диҳад ба бод моро!

Қарнест, ки дар буруни динем,
Бегонапарасту сахткинем.

Ислом саъодат аст, аммо,
Аз чист, шақоват аст дар мо?!

Пурсӣ, ки киям ва аз куҷоям?
Бегона ва ё ки ошноям?

Инҷо чу убур шуд зи ҳаддам,
Пурсӣ, ки кӣ будааст ҷаддам?

Ман фахр ба ҷадди худ накардам,
Дунболи нисоб ҳам нагардам.

Аммо ба суолҳоят алҳол,
Гӯям сухане, вале ба иҷмол.

Ман ҳам ба ривояте сайидам,
Аммо ба насаб шараф надидам.

Сад шукр, ки хоҷа нестам боз,
То дар бикунам ба кадхудо боз.

Дар назди Худо насаб на авлост,
Зеро назараш ба аҳли тақвост.

Тақво, ки ба сидқу ишқ бояд,
Гар ҳаст ба сурате, нашояд...

Тоҷикаму порсигӯ, дон,
Як форс, расида з-аҳли Салмон.

Як муслим аз уммати Муҳаммад (с),
Муҳтоҷи шафоъати Муҳаммад (с).

Дил бар раҳи Бӯҳанифа бастам,
Дар мазҳаби дигаре на ҳастам.

Бо маърифате, ки дода Мавло,
Шукрона кунам, ки бошад авло.

Аз шурби “Аласту Раббикум” маст,
Дил бар сафи ошиқон-ш пайваст.

Кӣ будаам андар ин дудар дайр,
Султони шарор ё шаҳи хайр?

Кӣ будаам, оҳ, ман ба Тӯрон,
Аз дудаи Тӯр рӯзгорон?

З-ақвоми наҷиби ориёӣ,
Як мард зи дудаи сакоӣ.

Кӣ будаму кӣ шудам дар ин сайр,
Гаҳ дар бари шарру гоҳ бо хайр?

Суғдӣ будаам, ба дини Зардушт,
Дину ҳикаму ҳунар даҳ ангушт.

Озин шуда парчами ниёям,
Бо шери жаёну шеди роям.

Кӣ будаам? Оби дар хурӯше,
Як чомасарои ҷомапӯше.

Як номанигори номдоре,
Як шаҳрнишини комгоре.

Кӣ будаам? Оббози ҳикмат,
Дилдодаи рамзу рози ҳикмат.

Деҳгони хирад, шубони дониш,
Мифтоҳи ҳунар, забони дониш...

Ҳоло, ки гузаштаҳо гузаштанд,
Таърих шуданду хок гаштанд.

Ҳар фахри зи ҳад бурун зиён аст,
Сарчашмаи инқирози ҷон аст.

Ман фахр ба фақри худ намоям,
Бо биниши худ раҳе кушоям.

То кай шавам аз гузаштаҳо маст?
Имрӯз кӣ ҳастам, ин муҳим аст!

Ин фикр ба сар ҳамеша бор аст:
Оянда маро чи интизор аст?

Тошканд, июн-сентябри соли 2024
-----------------------
@Jafar_Muhammad_Termizi

Ҷаъфар Муҳаммади Тирмизӣ

СОҚИНОМАИ НАСАБНОМА

I

Соқӣ, майи ноби арғувонӣ
Даррез, қадаҳ кунад ҷавонӣ.

Аз қалби хуми муғона даррез,
Бо савти найу чағона даррез!

Даррез, ки ҳуши мастам, эй ёр,
Гардад зи майи муғона ҳушёр.

Сад бор ба ман суол додӣ,
Аз баҳси қадим лаб кушодӣ:

“Саййид” кадому “хоҷа”-аш кист?
Ё фарқ миёни ҳар ду дар чист?

Аз беҳунаре ҳунар чӣ пурсӣ?
Аз бехабаре хабар чӣ пурсӣ?

Ин баҳс куҷову ман куҷоям?
То бар ту ҳақиқаташ намоям.

Ҳоло ки ба ман суол додӣ,
Бо бодаи шавқ ҳол додӣ,

Бо қуввати зеҳну қудрати ақл
Аз аҷз кашида по, кунам нақл:

Як идда ба асли худ бинозанд,
Аз пашшаи хеш пил созанд.

Дар ҷомеъа то мақом ёбанд,
Бо номи бузург ком ёбанд.

Аснод биёваранд дарҳол,
То шарҳ диҳанд бар ту аҳвол:

“Ман ибни фалону беҳмадонам,
З-авлоди шариф хонадонам.

Бояд, ки ба ҳурматам бикӯшӣ,
Аз нуқсу хато-м чашм пӯшӣ!”

Онон, ки ба нақл “хоҷа” ҳастанд,
В-аз бодаи кибр сахт мастанд.

Гоҳе зи балои кибру мастӣ,
Пӯянд раҳе ба худпарастӣ.

Банданд ба номи хеш “Саййид”,
Аз халқ талаб кунанд таъйид.

Посух ба чунин насабгадоён,
Ин гуна бувад дар асл шоён:

Бигзор канор содагиро,
Даъвои сайидзодагиро!

Саййид куҷову хоҷазода?!
Фарзанд куҷову боҷазода?!

Саййид куҷову ту куҷоӣ?
Вақте ки ба қайди “чун-чаро”-ӣ?

Ҳатто ҳам агар сайид будӣ,
З-ин беш на табъу дид будӣ.

Гар маърифату ибодате нест,
Саййидии ту саъодате нест.

Бо кибру ғуруру худситоӣ,
Саййидӣ куҷову ту куҷоӣ?

Сад ҷилва диҳӣ канори минбар,
Бо кибру нифоқу фисқ аксар

Гандум бинамуда ҷав фурӯшӣ,
Бар тафриқа байни халқ кӯшӣ.

Саййидӣ агар ба ту фитода-ст,
Пас, нисфи ҷаҳон сайидзода-ст.

Саййид зи насли Мустафояст,
Авлоди шарифи Муртазояст.

Саййид касест, к-аҳли фардост,
Вораста зи қайди моли дунёст.

Саййид наҷӯяд имтиёзе,
Аз халқ, ки набвадаш ниёзе.

Саййид касест бас фурӯтан,
Дил нарм, вале ирода оҳан.

Саййид касест ходими Ҳақ,
Дар хидмати халқу одами ҳақ...

Вақте ки чунин сифоти тоҳир
Аз ботини ту нагашт зоҳир,

Ботил бувад иддаъо, ки дорӣ,
Шарманда машав чунин ба хорӣ.

Беҳтар, ки ба гӯши хеш маҳкам
Дорӣ сухани Расули акрам:

“Ҳар фард, ки хешро ба ғайрат
Бар ғайри падар бидод нисбат

Бешубҳа бувад, ки куфр варзад,
(В-ин гуна халаф ҷаве наарзад).

Ҳар кас, ки ба қавми ғайр бидҳад
Гар нисбати худ, басо бувад бад.

Омода кунад ба нор худро”.
(Созад ба бало дучор худро).

Дар вожаи “хоҷа” бас тараддуд,
Дар ҳар луғате шавад таваллуд.

Ин “хоҷа”, ки форсии “соҳиб”,
Будаст ба ҳар луғат муносиб,

Бар молики мулку мол хонданд,
Бар соҳиби некҳол хонданд.

Яъне, ба Ҳирот ё Бухоро,
Шуд “хоҷа” насиби шахси доро.

Ҳам шарҳи дигар зи “хоҷа” хонӣ:
“Хоҷа”-ст бузурги хонадоне.

Гар суғдзабон “худоча” мегуфт,
Тоҷик ба садр “хоҷа” мегуфт.

Шарҳи дигаре, ки ҳаст машҳур
Аз “хоҷа”-ву гашта сахт маншур,

Ин буда, ки бар бузурги мактаб
Аз аҳли тариқати мусавваб

Бар муршиду пир “Хоҷа” гуфтанд,
Аз хоҷа насиҳате шунуфтанд.

Шарҳе ба маворидест маншур:
Авлоди Умар ба “хоҷа” машҳур.

Баъзе зи луғот гӯяд ин ҳарф,
Борида чунон ки фасли гул барф:

Масъули ҳарамсарост хоҷа,
Дар хидмати кадхудост хоҷа.

З-он қабл, ки бар ҳарам гузоранд,
Бар хидмати тифлу зан гуморанд,

Он мард ба рӯи тахта карданд,
Бо теғ гирифта ахта карданд.

Бисёр ба ӯ иқоб карданд,
Пас, “хоҷа” ба ӯ хитоб карданд.

Таърифи дигар, ки сахт маҷҳул
Буда-ст мавориде, на маъмул.

Ин буда, ки “хоҷа” шуд саодат,
Бар тифли канизаки сиёдат...

Эй дӯст, сайидзода будан,
Ё хоҷаи хонавода будан

Ҳаргиз нахурад ба ҳеҷ дардат,
Ҳангоми нишот ё набардат.

Кай з-оташи дӯзахат раҳонад,
Ё бурда ба ҷаннатат нишонад?

Саййид мабошу одаме бош,
Аз хоҷа гурезу ходиме бош!

Ходим ба сарои ҳазрати Ҳақ,
Будан чи саодатест барҳақ.

Аз ин ки ба хоҷа банда бошӣ,
Тарсанда ва ё раманда бошӣ,

Дарвеши ҳақир буданат беҳ,
Қонеъу фақир буданат беҳ.

Зеро ки ба хеш хоҷа будан,
Беҳтар зи ғуломи боҷа будан.

II
Соқӣ, ба карам ба ҷоми заррин,
Май рез, раҳо шавад дилу дин.

Бо дину диле, ки хушку холист,
Аҳволи ману ту аҷзнолист.

Аз дину диле, ки ғарқи дунёст ,
Кай манфиъате ба рӯзи фардост?

Соғар ба муроди дил бигардон,
То баҳра баранд некмардон.

Зеро, ки ҷаҳон ба коми мо нест,
Гар ҳаст, ба ғайри ҷоми мо нест.