Asqar Usmonov
Репост из: Strategic Focus: Central Asia
Markaziy Osiyo Ilhom Aliyevdan ilhomlana oladimi?
Bobur Said, mustaqil ekspert
Rossiya 2022 yil fevralidan boshlab barcha jabhada ta’sirini yo’qotishni boshladi. Ukraina botqog‘i Putinga juda qimmatga tushmoqda: Rossiya ta’sirining susayishidan eng birinchi foydalangan davlat Ozarbayjon bo‘ldi, Qorabog‘ning katta qismini qisqa fursatda qaytarib oldi, so‘ngra vaziyatdan foydalangan Armaniston va Moldova ham YIga a’zo bo‘lish uchun otni qamchiladi, Turkiya esa Rossiyani Suriyada deyarli nokdaun holatiga tushirdi.
Kavkazdagi bo‘shliqni Ozarbayjon to‘ldirdi, Yaqin Sharqdagi muhim nuqtalar Turkiya nazoratiga o‘tdi, Boltiq bo‘yi Rossiya ta’siridan chiqqaniga ancha bo‘ldi, demak Rossiya ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan yagona nuqta – Markaziy Osiyo.
Xo‘sh, Markaziy Osiyo ham Turkiya va Ozarbayjondan ilhomlanib, chalajon uyoqdan buyoqqa boshini urib bir KXDRga bir Eronga osilib gandiraklab qolgan Rossiyaning nokdaun holatidan foydalanib alohida subyektlik ta’sirini oshirishga harakat qiladimi? Afsuski, istaymizmi yo‘qmi MO Rossiya eng kuchli ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan mintaqa bo‘lib qolmoqda.
Ozarbayjonning Naxichevan bilan bog‘laydigan Zangezur koridorini ishga tushurishi imkoniyati paydo bo‘lishi, aslida, MO uchun otni qamchilash payti keldi degani. Markaziy Osiyo mintaqasining Ozarbayjon bilan bog‘lanishi bu Yevropa va dunyo bozoriga chiqishga bir qadam degani.
MOning beshta davlatlari birgalikda hamjihat bo‘lib Ozarbayjon Kavkazda qilganidek o‘z subyektlik mavqeini kuchaytira oladimi? Fikrimcha, bu juda qiyin chunki Rossiyaning Qirg‘iziston va Tojikistonga ta’sir richaglari juda kuchli, Turkmaniston esa har doimgidek neytralligini bahona qiladi. Demak, gap mintaqaning ikkita gigantlarida qolmoqda: Qozog‘iston va O‘zbekiston. Qolganlar bu ikki davlatga qarab rang oladi va ergashadi. Gapning idallosiga o‘tsak, xo‘sh bu ikki davlatning qaysi biri Ozarbayjondek jasorat ko‘rsatib o‘z menligini namoyon qila oladi? (Aliyev hattoki Putinga uzr so‘rattirgan)
Qozog‘istonning a) Rossiya bilan to‘gridan to‘gri juda katta chegaralarga egaligi va b) shimoliy viloyatlarida ko‘plab rusiyzabon aholi istiqomat qilishi uning keskin tashqi siyosat olib borish qobiliyatini cheklaydi va aynan shu sababli qo‘shnimizning xavotirlarini to‘gri tushunishimiz lozim. Shunday ekan asosiy gap bizda qolmoqda.
Bu borada Rossiya ham buni juda yaxshi tushunib turipti va so‘ngi vaqatlarda O‘zbekistonga nisbatan barcha jabhada ayniqsa mediada har xil xurujlar, shantajlar bilan bosim qilmoqda (kim nima demasin, aslida Rossiyaning MOdagi eng ta’siri kam davlat O‘zbekiston, shuning uchun shunday bosimlar bo‘lmoqda).
O‘z navbatida, O‘zbekiston 1) mintaqadagi barcha qo‘shnilar bilan chegaradosh, 2) barcha qo‘shnilar bilan ijobiy aloqalarga ega (ayniqsa chegara va boshqa muammolarni hal qilganini e’tiborga olsak), 3) eng aholisi ko‘p (asosiysi, juda katta qismi bir xil etnik kelib chiqishga ega). Bundan tashqari aholining tez o‘sishi, iqtisodiy rentabellik, harbiy salohiyat va qisqasi ko‘plab jabhada mintaqadagi yetakchilik Toshkentga tegishlidir va aynan shu sabab bizda qolganlarni ortimizdan ergashtirish imkoni qozoqlardan ko‘ra ancha yuqori.
Buning ustiga yaqinda Ozarbayjon bilan Ittifoqchilik shartnomasini ham imzoladik. Aslida Ozarbayjonning Kavkazda alohida vektor bo‘lib siyosat yuritayotgani MO tomon bir qo’lini cho‘zib u tarafning javobini kutish degani. Markaziy Osiyoda Ozarbayjon bilan eng ijobiy aloqaga ega bo‘lgan davlat bizniki: Qorabog‘da hukumatimiz tomonidan maktab qurilishi juda katta siyosiy mesej bo’lgan aslida. Shunday ekan Yaqin Sharqda Turkiya, Kavkazda Ozarbayjon qilgan ishni ya’ni liderlik roliga o’tishni mintaqada O‘zbekiston bajarishiga siyosiy irodadan boshqa hech qanday to‘siq yo‘q. Rossiyaning zaiflashishi biz uchun tarixiy imkoniyat va Moskvaning degradatsiyasi hali yana davom etadi.
Strategic Focus: Central Asia
Bobur Said, mustaqil ekspert
Rossiya 2022 yil fevralidan boshlab barcha jabhada ta’sirini yo’qotishni boshladi. Ukraina botqog‘i Putinga juda qimmatga tushmoqda: Rossiya ta’sirining susayishidan eng birinchi foydalangan davlat Ozarbayjon bo‘ldi, Qorabog‘ning katta qismini qisqa fursatda qaytarib oldi, so‘ngra vaziyatdan foydalangan Armaniston va Moldova ham YIga a’zo bo‘lish uchun otni qamchiladi, Turkiya esa Rossiyani Suriyada deyarli nokdaun holatiga tushirdi.
Kavkazdagi bo‘shliqni Ozarbayjon to‘ldirdi, Yaqin Sharqdagi muhim nuqtalar Turkiya nazoratiga o‘tdi, Boltiq bo‘yi Rossiya ta’siridan chiqqaniga ancha bo‘ldi, demak Rossiya ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan yagona nuqta – Markaziy Osiyo.
Xo‘sh, Markaziy Osiyo ham Turkiya va Ozarbayjondan ilhomlanib, chalajon uyoqdan buyoqqa boshini urib bir KXDRga bir Eronga osilib gandiraklab qolgan Rossiyaning nokdaun holatidan foydalanib alohida subyektlik ta’sirini oshirishga harakat qiladimi? Afsuski, istaymizmi yo‘qmi MO Rossiya eng kuchli ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan mintaqa bo‘lib qolmoqda.
Ozarbayjonning Naxichevan bilan bog‘laydigan Zangezur koridorini ishga tushurishi imkoniyati paydo bo‘lishi, aslida, MO uchun otni qamchilash payti keldi degani. Markaziy Osiyo mintaqasining Ozarbayjon bilan bog‘lanishi bu Yevropa va dunyo bozoriga chiqishga bir qadam degani.
MOning beshta davlatlari birgalikda hamjihat bo‘lib Ozarbayjon Kavkazda qilganidek o‘z subyektlik mavqeini kuchaytira oladimi? Fikrimcha, bu juda qiyin chunki Rossiyaning Qirg‘iziston va Tojikistonga ta’sir richaglari juda kuchli, Turkmaniston esa har doimgidek neytralligini bahona qiladi. Demak, gap mintaqaning ikkita gigantlarida qolmoqda: Qozog‘iston va O‘zbekiston. Qolganlar bu ikki davlatga qarab rang oladi va ergashadi. Gapning idallosiga o‘tsak, xo‘sh bu ikki davlatning qaysi biri Ozarbayjondek jasorat ko‘rsatib o‘z menligini namoyon qila oladi? (Aliyev hattoki Putinga uzr so‘rattirgan)
Qozog‘istonning a) Rossiya bilan to‘gridan to‘gri juda katta chegaralarga egaligi va b) shimoliy viloyatlarida ko‘plab rusiyzabon aholi istiqomat qilishi uning keskin tashqi siyosat olib borish qobiliyatini cheklaydi va aynan shu sababli qo‘shnimizning xavotirlarini to‘gri tushunishimiz lozim. Shunday ekan asosiy gap bizda qolmoqda.
Bu borada Rossiya ham buni juda yaxshi tushunib turipti va so‘ngi vaqatlarda O‘zbekistonga nisbatan barcha jabhada ayniqsa mediada har xil xurujlar, shantajlar bilan bosim qilmoqda (kim nima demasin, aslida Rossiyaning MOdagi eng ta’siri kam davlat O‘zbekiston, shuning uchun shunday bosimlar bo‘lmoqda).
O‘z navbatida, O‘zbekiston 1) mintaqadagi barcha qo‘shnilar bilan chegaradosh, 2) barcha qo‘shnilar bilan ijobiy aloqalarga ega (ayniqsa chegara va boshqa muammolarni hal qilganini e’tiborga olsak), 3) eng aholisi ko‘p (asosiysi, juda katta qismi bir xil etnik kelib chiqishga ega). Bundan tashqari aholining tez o‘sishi, iqtisodiy rentabellik, harbiy salohiyat va qisqasi ko‘plab jabhada mintaqadagi yetakchilik Toshkentga tegishlidir va aynan shu sabab bizda qolganlarni ortimizdan ergashtirish imkoni qozoqlardan ko‘ra ancha yuqori.
Buning ustiga yaqinda Ozarbayjon bilan Ittifoqchilik shartnomasini ham imzoladik. Aslida Ozarbayjonning Kavkazda alohida vektor bo‘lib siyosat yuritayotgani MO tomon bir qo’lini cho‘zib u tarafning javobini kutish degani. Markaziy Osiyoda Ozarbayjon bilan eng ijobiy aloqaga ega bo‘lgan davlat bizniki: Qorabog‘da hukumatimiz tomonidan maktab qurilishi juda katta siyosiy mesej bo’lgan aslida. Shunday ekan Yaqin Sharqda Turkiya, Kavkazda Ozarbayjon qilgan ishni ya’ni liderlik roliga o’tishni mintaqada O‘zbekiston bajarishiga siyosiy irodadan boshqa hech qanday to‘siq yo‘q. Rossiyaning zaiflashishi biz uchun tarixiy imkoniyat va Moskvaning degradatsiyasi hali yana davom etadi.
Strategic Focus: Central Asia