Charlz Darvin "Odam maymundan kelib chiqqan" deganmidi?
Charlz Darvin hayotini o'rganar ekansiz, u haqida eshitganlaringiz ichida haqiqatga to'g'ri kelmaydigan ma'lumotlar anchagina ekanligini anglaysiz. Keling bugun ana o'sha Darvinning odamning kelib chiqishi borasida nima deganligi haqidagi mavzuga qisqacha to'xtalib o'tamiz.
Bizda tarqalgan eng katta miflardan biri bu Darvinni "Turlarning paydo bo'lishi" asari chop etilguncha uni hech kim tanimas edi degan qarash. Aslida bu mutlaqo xato. Chunki Darvin degan familya (ha bu familya, ism emas) o'sha darvda ancha mashhur edi. Darvinning bobosi, otasi va boshqa qarindoshlari, shu bilan birga ona tomondan bo'lgan ajdodlari ham Angliyadagi mashhur va boy odamlar bo'lgan. Yaqin-yaqingacha fan, ilm, adabiyot bilan faqatgina puli bor odamlargina shug'ullangan, kambag'aldan chiqqan odamning fan bilan shug'ullangani odatda vaqti bo'lmagan. Darvinning oilasi boy edi, u yoshligidan tabiatga qiziqqan, turli tajribalar o'tkazgan. Talabalik davrida ham qo'ng'izlar yig'ishga mukkasidan ketgan, do'stlari Darvinning bu hobbisini hattoki karikatura qilib chiqarishgan. Darvin o'zining tog'avachchasi Emma Darvinga uylangan, u Darvinga 10 ta bola tug'ib bergan. Qator-qator xizmatkorlari bo'lgani uchun, Darvin kun bo'yi faqatgina fan bilan shug'ullagan.
Bigl kemasidagi ekspeditsiyasidan keyin Darvin 20 yildan ortiq o'zining asari ustida ishlaydi. Vanihoyat 1859-yil 24-noyabrda "Tabiiy tanlanish yo'li bilan turlarning kelib chiqishi" asarining birinchi nashri (1250 nusxada) chop etiladi. Oradan 10 yildan ko'proq vaqt o'tib u o'zining evolutsiya haqidagi ikkinchi kitobi "Odamning kelib chiqishi va jinsiy tanlanish" (1871) asarini chop etadi. Mana endi eng boshidagi savolga qaytamiz. Darvin o'zining evolutsiyaga bag'ishlangan mana shu asarlarida odamning kelib chiqishi haqida aynan nimalar degan edi?
Uch qismdan iborat ushbu ikkinchi kitobining birinchi qismida u aynan ilk marotaba "evolutsiya" degan terminni ishlatadi. U dastlab odam va boshqa organizmlarning o'zaro fiziologik o'xshashliklari haqida izlanishlari natijasini bayon qiladi, keyinchalik esa mental tahlil va undan so'ng tabiiy tanlanish borasidagi fikrlarini bayon qiladi. Shunday bo'lsa-da, u o'z asarida quyidagi fikrni aytadi: "Analogiya (o'zaro o'xshashlik) meni bir qadam oldinga siljishimga olib keladi, ya'ni barcha hayvonlar va o'simliklar bir prototipdan, bir boshlang'ich nuqtadan kelib chiqqan deb ishonishimga olib keladi. Ammo o'xshashlik aldamchi bo'lishi ham mumkin. Shunga qaramay, barcha tirik mavjudotlar kimyoviy tarkibi, hujayraviy tuzilishi, o'sish va ko'payish qonuniyatlari jihatidan juda o'xshashdir."
Tushunish mumkinki, Darvin barcha tirik organizmlar, jumladan, odam va maymunlar ham qandaydir umumiy bir ajdoddan kelib chiqqan deb xulosa qiladi. Bundan tashqari Darvin odam va maymunlarni umumiy bir ajdoddan kelib chiqqanligini qayd etar ekan, hozirgi mavjud maymunlar odamlarga ota-bola yo'nalishidagi emas, aksincha yonma-yon (amakivachchaga o'xshash) qarindosh ekanligini ta'kidlaydi.
Darvin odamning kelib chiqishi haqida odamni fiziologik, anatomik va embriologik xususiyatlarini boshqa yuksak tuzilgan hayvonlar, jumladan hozirgi maymunlarga solishtirgan holda fikr bildirgan. Hozirga kelib esa odam evolutsiyasi Darvin aytgan fikrlardan ko'ra 100 marta kuchliroq rivojlangan. Darvindan keyin odam (Homo) urug'iga mansub boshqa ko'pgina turlarning qoldiqlari topildi, qolaversa genetika degan fan tug'ildi, DNK kashf etildi. Hozir biz odam evolutsiya haqida Darvin aytgandan ko'ra ming marta ko'proq ma'lumotga egamiz. Darvin tashqi tuzilishdagi belgilarga qarab odam va maymun bir ajdoddan kelib chiqqan degan bo'lsa, hozirgi fan maymunlar va odamning genetik jihatdan qay darajada o'xshashligi, ularning qachon, qanday qilib divergensiya qilganligi haqida nisbatan aniq dalillarga ega.
Tanishlaringizga ham ulashing. 🔵
Charliz Darvin hayoti va ilmiy faoliyatiga oid boshqa siz bilmagan qiziqarli ma'lumotlar tashlanayotgan kanalga quyidagi havola orqali qo‘shiling:👇
https://t.me/joinchat/AAAAAFB2edochnczM96XJw
Charlz Darvin hayotini o'rganar ekansiz, u haqida eshitganlaringiz ichida haqiqatga to'g'ri kelmaydigan ma'lumotlar anchagina ekanligini anglaysiz. Keling bugun ana o'sha Darvinning odamning kelib chiqishi borasida nima deganligi haqidagi mavzuga qisqacha to'xtalib o'tamiz.
Bizda tarqalgan eng katta miflardan biri bu Darvinni "Turlarning paydo bo'lishi" asari chop etilguncha uni hech kim tanimas edi degan qarash. Aslida bu mutlaqo xato. Chunki Darvin degan familya (ha bu familya, ism emas) o'sha darvda ancha mashhur edi. Darvinning bobosi, otasi va boshqa qarindoshlari, shu bilan birga ona tomondan bo'lgan ajdodlari ham Angliyadagi mashhur va boy odamlar bo'lgan. Yaqin-yaqingacha fan, ilm, adabiyot bilan faqatgina puli bor odamlargina shug'ullangan, kambag'aldan chiqqan odamning fan bilan shug'ullangani odatda vaqti bo'lmagan. Darvinning oilasi boy edi, u yoshligidan tabiatga qiziqqan, turli tajribalar o'tkazgan. Talabalik davrida ham qo'ng'izlar yig'ishga mukkasidan ketgan, do'stlari Darvinning bu hobbisini hattoki karikatura qilib chiqarishgan. Darvin o'zining tog'avachchasi Emma Darvinga uylangan, u Darvinga 10 ta bola tug'ib bergan. Qator-qator xizmatkorlari bo'lgani uchun, Darvin kun bo'yi faqatgina fan bilan shug'ullagan.
Bigl kemasidagi ekspeditsiyasidan keyin Darvin 20 yildan ortiq o'zining asari ustida ishlaydi. Vanihoyat 1859-yil 24-noyabrda "Tabiiy tanlanish yo'li bilan turlarning kelib chiqishi" asarining birinchi nashri (1250 nusxada) chop etiladi. Oradan 10 yildan ko'proq vaqt o'tib u o'zining evolutsiya haqidagi ikkinchi kitobi "Odamning kelib chiqishi va jinsiy tanlanish" (1871) asarini chop etadi. Mana endi eng boshidagi savolga qaytamiz. Darvin o'zining evolutsiyaga bag'ishlangan mana shu asarlarida odamning kelib chiqishi haqida aynan nimalar degan edi?
Uch qismdan iborat ushbu ikkinchi kitobining birinchi qismida u aynan ilk marotaba "evolutsiya" degan terminni ishlatadi. U dastlab odam va boshqa organizmlarning o'zaro fiziologik o'xshashliklari haqida izlanishlari natijasini bayon qiladi, keyinchalik esa mental tahlil va undan so'ng tabiiy tanlanish borasidagi fikrlarini bayon qiladi. Shunday bo'lsa-da, u o'z asarida quyidagi fikrni aytadi: "Analogiya (o'zaro o'xshashlik) meni bir qadam oldinga siljishimga olib keladi, ya'ni barcha hayvonlar va o'simliklar bir prototipdan, bir boshlang'ich nuqtadan kelib chiqqan deb ishonishimga olib keladi. Ammo o'xshashlik aldamchi bo'lishi ham mumkin. Shunga qaramay, barcha tirik mavjudotlar kimyoviy tarkibi, hujayraviy tuzilishi, o'sish va ko'payish qonuniyatlari jihatidan juda o'xshashdir."
Tushunish mumkinki, Darvin barcha tirik organizmlar, jumladan, odam va maymunlar ham qandaydir umumiy bir ajdoddan kelib chiqqan deb xulosa qiladi. Bundan tashqari Darvin odam va maymunlarni umumiy bir ajdoddan kelib chiqqanligini qayd etar ekan, hozirgi mavjud maymunlar odamlarga ota-bola yo'nalishidagi emas, aksincha yonma-yon (amakivachchaga o'xshash) qarindosh ekanligini ta'kidlaydi.
Darvin odamning kelib chiqishi haqida odamni fiziologik, anatomik va embriologik xususiyatlarini boshqa yuksak tuzilgan hayvonlar, jumladan hozirgi maymunlarga solishtirgan holda fikr bildirgan. Hozirga kelib esa odam evolutsiyasi Darvin aytgan fikrlardan ko'ra 100 marta kuchliroq rivojlangan. Darvindan keyin odam (Homo) urug'iga mansub boshqa ko'pgina turlarning qoldiqlari topildi, qolaversa genetika degan fan tug'ildi, DNK kashf etildi. Hozir biz odam evolutsiya haqida Darvin aytgandan ko'ra ming marta ko'proq ma'lumotga egamiz. Darvin tashqi tuzilishdagi belgilarga qarab odam va maymun bir ajdoddan kelib chiqqan degan bo'lsa, hozirgi fan maymunlar va odamning genetik jihatdan qay darajada o'xshashligi, ularning qachon, qanday qilib divergensiya qilganligi haqida nisbatan aniq dalillarga ega.
Tanishlaringizga ham ulashing. 🔵
Charliz Darvin hayoti va ilmiy faoliyatiga oid boshqa siz bilmagan qiziqarli ma'lumotlar tashlanayotgan kanalga quyidagi havola orqali qo‘shiling:👇
https://t.me/joinchat/AAAAAFB2edochnczM96XJw