✅ Ishemiyaning rivojlanishiga olib keluvchi asosiy sabablar quyidagilardan iborat:

✓ Qon tomirlarining torayishi yoki to‘silishi – aterosklerotik blyashkalar, tromboz yoki emboliya sababli qon oqimining buzilishi.

✓ Qon bosimining keskin pasayishi – yurak yetishmovchiligi, shok yoki gemorragik holatlar natijasida organlarga qon yetkazib berilishining kamayishi.

✓ Qon tomirlarining spazmi – stress, neyrovegetativ buzilishlar yoki farmakologik omillar ta’sirida arteriyalarning qisqarishi.

✓ Mexanik bosim – o‘simta, gematoma yoki tashqi siqilish natijasida qon tomirlarning ezilishi va qon oqimining cheklanishi.

✓ Qon reologiyasining buzilishi – qovushqoqlikning oshishi, polisitemiya yoki trombositlar agregatsiyasining ortishi natijasida mikrosirkulyatsiya buzilishi.

✅ Patogenetik jarayon quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:

1. Qon oqimining kamayishi – kislorod yetishmovchiligi hujayralarning normal metabolizmini buzadi.

2. Anaerob metabolizm faollashishi – hujayralar energiyani kislorodsiz ishlab chiqarishga majbur bo‘lib, natijada laktat to‘planib, metabolik atsidoz rivojlanadi.

3. Ion balansining buzilishi – hujayra membranalarida natriy-kaliy nasosi disfunksiyasi sodir bo‘ladi, bu esa hujayralarning shishishi va membrana o‘tkazuvchanligining o‘zgarishiga olib keladi.

4. Apoptoz va nekroz jarayonlari – uzoq davom etgan ishemiya hujayralarning qaytarilmas shikastlanishiga sabab bo‘lib, natijada hujayra o‘limi sodir bo‘ladi.

Ishemik shikastlanishning og‘irligi va qaytarilishi qon oqimi tiklangan vaqtga bog‘liq. Qon aylanishining tiklanishi kechiksa, reperfuziya jarayoni ortidan oksidlovchi stress va yallig‘lanish rivojlanib, to‘qima shikastlanishining kuchayishiga sabab bo‘lishi mumkin.

✅ Ishemiya rivojlanish sur’ati va patogenetik mexanizmlariga ko‘ra quyidagi shakllarga bo‘linadi:

> O‘tkir ishemiya – to‘satdan yuzaga kelib, organ yoki to‘qimalarning qon ta’minoti keskin buzilishi bilan kechadi. Bu holat odatda tromboz, emboliya yoki o‘tkir arterial spazm natijasida rivojlanadi. Klinik misollari – miokard infarkti, o‘tkir serebrovaskulyar insult.

> Surunkali ishemiya – asta-sekin rivojlanib, uzoq vaqt davomida qon ta’minotining bosqichma-bosqich pasayishi bilan xarakterlanadi. Bu holat ko‘pincha aterosklerotik jarayonlar, diabetik angiopatiyalar yoki surunkali yurak yetishmovchiligi fonida yuzaga keladi. Misol tariqasida yurak ishemik kasalligi yoki pastki ekstremitalar obliteratsiyalovchi aterosklerozi keltirilishi mumkin.

✅ Ishemiyaning simptomlari uning joylashuvi va og‘irligiga bog‘liq:

Miokard ishemiyasida – ko‘krak ortida og‘riq, nafas qisilishi, yurak ritmining buzilishi.

Serebral ishemiyada – bosh aylanishi, es-hush buzilishi, parez va falajlar.

Ichki organlar ishemiyasida – qorin og‘rig‘i, meteorizm, ichak peristaltikasining pasayishi.

Ekstremitalar ishemiyasida – terining oqarishi, sovuqlik, pulsatsiyaning susayishi, og‘riq sindromi.

✅ Ishemiya diagnostikasi quyidagi tekshiruv usullariga asoslanadi:

1. Elektrokardiografiya (EKG) – yurak ishemik o‘zgarishlarini aniqlash.

2. Doppler ultratovush tekshiruvi – qon oqimining buzilishini baholash.

3. Angiografiya – tomirlarning torayish yoki to‘silish darajasini aniqlash.

4. Biokimyoviy tekshiruvlar – yurak ishemiyasida troponin, kreatin kinaza va laktat degidrogenaza miqdorini baholash.