🎲Dunning-Kruger effekti
But effektda kognitiv tarafkashlik bo‘lib, odamlar o‘z qobiliyatlari yoki bilimlarini noto‘g‘ri baholashga moyilligini anglatadi. Bu effekt ikki psixolog, Deyvid Danning va Jastin Kruger tomonidan 1999-yilda o‘tkazilgan tadqiqot orqali aniqlangan. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, kam malakali odamlar o‘z malakalarini haddan tashqari yuqori baholaydilar, holbuki yuqori malakali odamlar esa o‘z qobiliyatlarini past baholashga moyildirlar.
🎲Dunning-Kruger effekti asosiy tomonlari:
1. Kam malakali odamlarning o‘ziga ishonchi:
- Kam malaka va tajribaga ega odamlar o‘z bilim va qobiliyatlarini ortiqcha baholashadi. Ular o‘zlarining kamchiliklarini sezmaydilar va shuning uchun noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari yoki noto‘g‘ri xulosa chiqarishlari mumkin.
2. Malaka ortishi bilan o‘ziga ishonchning pasayishi:
- O‘rta darajada bilim va qobiliyatga ega odamlar esa o‘z malakalarini nisbatan aniqroq baholay boshlaydilar. Bu bosqichda ular o‘zlarining kamchiliklarini yaxshiroq tushunadilar va shu bilan birga, yanada ehtiyotkor bo‘ladishga harakat qiladilar.
3. Yuqori malakali odamlarning o‘ziga ishonchi:
- Yuqori malakali odamlar ko‘pincha o‘z qobiliyatlarini past baholaydilar. Ular o‘z bilimlarini va malakalarini boshqalarnikiga nisbatan ko‘proq tekshirishadi va ko‘pincha boshqalarning ham ular kabi bilimdon ekanligiga ishonishadi.
🎲Dunning-Krugger effektining paydo bo’lish sabablari:
1. Metakognitiv qobiliyatlarning yetishmasligi:
Kam malakali odamlar o‘z bilim va qobiliyatlarini baholashda kerakli metakognitiv qobiliyatlar (o‘z fikrlash jarayonlarini kuzatish va tahlil qilish qobiliyati) yetishmasligi sababli xatolarga yo‘l qo‘yadilar.
1.O‘zini anglash va rivojlanish:
Bu effekt o‘z qobiliyatlarini aniq baholash va ulardan kelib chiqib rivojlanish uchun kerakli bo‘lgan tahlil va o‘zini anglash jarayonlariga to‘sqinlik qilishi mumkin.
🎲Effektning inson hayotidagi ahamiyati:
Dunning-Kruger effekti ta’lim, ish joylari, siyosat va kundalik hayotda muhim ahamiyatga ega. Ta’lim sohasida bu effekt o‘quvchilar va talabalarning o‘z qobiliyatlarini qanday baholashlari va rivojlanishlari haqida tushuncha beradi. Ish joylarida esa xodimlarning o‘z malakalarini noto‘g‘ri baholashi samaradorlikka ta’sir qilishi mumkin. Shu sababli, bu effektni tushunish va unga qarshi strategiyalarni ishlab chiqish muhimdir.
✈️ Tanqid va psixologiya
But effektda kognitiv tarafkashlik bo‘lib, odamlar o‘z qobiliyatlari yoki bilimlarini noto‘g‘ri baholashga moyilligini anglatadi. Bu effekt ikki psixolog, Deyvid Danning va Jastin Kruger tomonidan 1999-yilda o‘tkazilgan tadqiqot orqali aniqlangan. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, kam malakali odamlar o‘z malakalarini haddan tashqari yuqori baholaydilar, holbuki yuqori malakali odamlar esa o‘z qobiliyatlarini past baholashga moyildirlar.
🎲Dunning-Kruger effekti asosiy tomonlari:
1. Kam malakali odamlarning o‘ziga ishonchi:
- Kam malaka va tajribaga ega odamlar o‘z bilim va qobiliyatlarini ortiqcha baholashadi. Ular o‘zlarining kamchiliklarini sezmaydilar va shuning uchun noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari yoki noto‘g‘ri xulosa chiqarishlari mumkin.
2. Malaka ortishi bilan o‘ziga ishonchning pasayishi:
- O‘rta darajada bilim va qobiliyatga ega odamlar esa o‘z malakalarini nisbatan aniqroq baholay boshlaydilar. Bu bosqichda ular o‘zlarining kamchiliklarini yaxshiroq tushunadilar va shu bilan birga, yanada ehtiyotkor bo‘ladishga harakat qiladilar.
3. Yuqori malakali odamlarning o‘ziga ishonchi:
- Yuqori malakali odamlar ko‘pincha o‘z qobiliyatlarini past baholaydilar. Ular o‘z bilimlarini va malakalarini boshqalarnikiga nisbatan ko‘proq tekshirishadi va ko‘pincha boshqalarning ham ular kabi bilimdon ekanligiga ishonishadi.
🎲Dunning-Krugger effektining paydo bo’lish sabablari:
1. Metakognitiv qobiliyatlarning yetishmasligi:
Kam malakali odamlar o‘z bilim va qobiliyatlarini baholashda kerakli metakognitiv qobiliyatlar (o‘z fikrlash jarayonlarini kuzatish va tahlil qilish qobiliyati) yetishmasligi sababli xatolarga yo‘l qo‘yadilar.
1.O‘zini anglash va rivojlanish:
Bu effekt o‘z qobiliyatlarini aniq baholash va ulardan kelib chiqib rivojlanish uchun kerakli bo‘lgan tahlil va o‘zini anglash jarayonlariga to‘sqinlik qilishi mumkin.
🎲Effektning inson hayotidagi ahamiyati:
Dunning-Kruger effekti ta’lim, ish joylari, siyosat va kundalik hayotda muhim ahamiyatga ega. Ta’lim sohasida bu effekt o‘quvchilar va talabalarning o‘z qobiliyatlarini qanday baholashlari va rivojlanishlari haqida tushuncha beradi. Ish joylarida esa xodimlarning o‘z malakalarini noto‘g‘ri baholashi samaradorlikka ta’sir qilishi mumkin. Shu sababli, bu effektni tushunish va unga qarshi strategiyalarni ishlab chiqish muhimdir.
✈️ Tanqid va psixologiya