Tahrir.uz📝

#билиб_олинг

Бир шогирд тажрибали мусаҳҳиҳдан сўрабди: "Устоз, сиздек маҳоратли бўлиш учун нима қилиш керак?"

Шунда устоз "Бўтам, бунинг йўли жуда осон: 5-синфдан 11-синфгача бўлган она тили дарсликларини пухта ўқиб чиқиш керак", дебди.

Бу ҳазил, албатта. Аммо шунга ўхшаш воқеа бўлган. Буни айтишдан мақсад сизга бир қоидани эслатишдир.

Она тилида турдош отлар битта нарса ёки тўдани ифодалашига кўра якка ва жамловчи отларга бўлинади.

Бир турдаги предметнинг биттасини билдирадиган отлар якка отлар дейилади. Масалан: ўқувчи, ишчи, гул, уй, одам ва ҳоказо.

Ўзи бирлик шаклида бўлиб, мазмунан кўпликни билдирадиган отлар жамловчи от дейилади. Масалан: халқ, армия, уюр, гуруҳ ва ҳоказо.

Аҳоли сўзи ҳам жамловчи от. Ундан олдин ҳеч қандай саноқ сон қўлланмайди. У фуқаро, одам, шахс, киши сўзларига синоним эмас. Лекин буни айримлар тан олмайди.

2024 йилда 5 миллион аҳолининг бандлигига кўмаклашиш дастури ишлаб чиқилди.

Деҳқончилик қилиб, даромад топиши учун 800 минг аҳолига 260 минг гектар ер ажратилди,

деб ёзади. Ҳолбуки бу тўғри эмас. Аслида қуйидагича бўлиши керак:

2024 йилда 5 миллион фуқаронинг бандлигига кўмаклашиш дастури ишлаб чиқилди.

Деҳқончилик қилиб, даромад топиши учун 800 минг кишига 260 минг гектар ер ажратилди.

@tahrir_uz

ЎЗБЕКЧА “КУБ” ВА ИНГЛИЗЧА “CUP” СЎЗЛАРИ ҲАҚИДА

Дунё тилларига ўзлашиб, сингиб кетган бўлса-да, келиб чиқиши туркийча экани айтилмаган сўзлар ҳам кўп.

Масалан, “куб”, “кубок” сўзларининг тақдири шундай.
Ўзбек тилининг изоҳли луғатига кўра, ”куб” асли юнонча бўлиб, “кубос” – идиш, коса деган ма'ноларни англатади. У шунингдек, юнон тилидан бошқа тилларга ҳам ўтган, жумладан, ўрис тилида катта тоғора, идиш ма'ноларида ишлатилади.

“Кубок”нинг асли ҳам худди шундай, уни инглизлар “cup” (“кап”), испанлар эса “copa” (“копа”) дейди. Ма'носи ўрисча ва юнончадагига яқинроқ, я'ни, ҳам идиш (пиёла), ҳам ғолиб спортчиларга тақдим этиладиган совринни билдиради.
Ўзбек тилида “кува, кувача” деган сўз бор. Айнан кўза эмас, лекин унга ўхшайдиган сопол идиш кува дейилади.

Мен Қошғарий луғатида “куб” (“kϋb”) сўзига дуч келдим. У хум (хумча) маъносида ишлатилган экан. Мисол: Kϋb čïwïladï (Куб чивилади) – Хум қайнади.
Ма'носи ва талаффузидаги ўхшашлик туфайли “куб” (“kϋb”) билан “кува”нинг илдизи бир эканига шубҳа қилмайман. Лекин, қизиқ, улар Ўрис ўлкаси ва Оврўпага қандай бориб қолди экан?

P.C: батафсил ўқиш учун манба

#амалиёт

Дори нима учун қабулимизга келмайди?

Нега дори воситалари дейишларини ҳеч тушунмайман. Шунингдек, дорини қабул қилиш ҳам мен учун чучмал жумла бўлиб туюлади.

Келинг, дори воситалари эмас, дори-дармон дейлик. Дорини ҳам қабул қилишдан воз кечиб, ичиш билан кифояланайлик. Чунки қанча кутсак ҳам дори қабулимизга келмайди😁. Шундай бўлгач, қандай қилиб дорини қабул қиламиз?

Бир устозимиз бундай деганди: "Душ қабул қилиш учун шунча йилдан бери кутаман, лекин бирор марта ҳам келмади".

Тилдан узоқлашмаслик керак, деб ўйлайман. Таржимада ҳам, таҳрирда ҳам халқ гапираётган жонли тилга хос ифодадан фойдаланиш маъқул.

@tahrir_uz

#кўзгу

Бир нуфузли телеграм каналда берилишича, Солиқ қўмитаси 2024 йил бошидан бери Yandex Uzbekistan бюджетига 125 миллиард сўм (тахминан 10 миллион доллар) маблағ ўтказганини маълум қилди.

Шу ўринда савол туғилади: хўш, бунча маблағни ким қаерга ўтказган? Матнни ўқиш асносида Yandex Uzbekistan ҳисобига 10 миллион долларни қўмита ўтказгандек фикр пайдо бўлади.

Лекин мантиқан ўйлаганда Yandex Uzbekistan бу пулни давлат бюджетига солиқ сифатида тўлаган бўлиши керак.

Солиқ қўмитаси шуни маълум қилган, холос. Чунки вазифасига кўра, қўмита пул ундирувчи ташкилот, пул инъом қилувчи эмас.

@tahrir_uz

#билиб_олинг

Кеча ёзганимдек ҳар бир янгиликдан, хусусан, сиёсатдаги ўзгаришлардан хабардорлик муҳаррир учун муҳим.

Муҳаррирлар кўп, аммо сиёсат, иқтисодиёт ёки бошқа тор ихтисосликка доир билим ва тушунчаларни эгаллаганлари жуда кам.

Қуйидаги маълумот сизнинг кам сонли муҳаррирлар қаторига қўшилишингиз учун бир қадам бўлса, ажаб эмас.

Сенат қўмиталари раислари:

➖Эркин Файзиевич Гадоев — Бюджет ва иқтисодий масалалар қўмитаси раиси;

➖Абдулхаким Хушбокович Эшмуратов — Суд-ҳуқуқ ва коррупцияга қарши курашиш масалалари қўмитаси раиси

➖Қутбидин Нуритдинович Бурханов — Мудофаа ва хавфсизлик масалалари қўмитаси раиси

➖Бахром Исмоилович Абдуллаев — Фан, таълим ва соғлиқни сақлаш масалалари қўмитаси раиси

➖Орзигул Мўйдиновна Қозихонова — Ёшлар, маданият ва спорт масалалари қўмитаси раиси

➖Анвар Мирзаахмедович Туйчиев — Аграр, сув хўжалиги масалалари ва экология қўмитаси раиси;

➖Халқаро муносабатлар, ташқи иқтисодий алоқалар, инвестициялар ва туризм масалалари қўмитаси (вакант)

@tahrir_uz

#билиб_олинг

Муҳаррирликда ҳамма нарсадан хабардор бўлиш керак. Ҳеч қандай янгилик эътибордан четда қолмаслиги лозим. Чунки эртага сизга қандай топшириқ берилишини билмайсиз.

Шу ишнинг ортидан нон топгандан кейин энг билимли, маҳоратли муҳаррир мақомини сақлаб қолиш жуда муҳим.

Масалан, ўзим ҳар бир ўзгаришга ҳушёр қарайман. Куни кеча Қонунчилик палатаси қўмиталари раислари тасдиқланди. Шуни ҳам ўзим учун олиб қўйдим.

Мабодо сизга ҳам зарур бўлса, қуйида келтираман.

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси қўмиталари раислари:

➖Равшан Мамутов — Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитаси раиси;

➖Шарофиддин Назаров — Бюджет ва иқтисодий масалалар қўмитаси раиси;

➖Гулрух Агзамова — Демократик институтлар ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш масалалари қўмитаси раиси;

➖Илҳом Абдуллаев — Инновацион ривожланиш ва ахборот технологиялари масалалари қўмитаси раиси;

➖Жаҳонгир Ширинов — Коррупцияга қарши курашиш ва суд-ҳуқуқ масалалари қўмитаси раиси;

➖Бобур Бекмуродов — Тадбиркорлик, рақобатни ривожлантириш ва саноат масалалари қўмитаси раиси;

➖Нодир Жумаев — Фан, таълим, маданият, спорт ва ёшлар масалалари қўмитаси раиси;

➖Улуғбек Шерматов — Халқаро ишлар, мудофаа ва хавфсизлик масалалари қўмитаси раиси;

➖Хайрулло Ғаффоров — Экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш масалалари қўмитаси раиси;

➖Меҳнат, соғлиқни сақлаш ва ижтимоий масалалар қўмитаси раиси (вакант).

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Илиқ ва иссиқ

Биз “илиқ” билан “иссиқ”ни ҳам фарқламай қўйдик. Об-ҳаво маълумотида ҳаво салқинроқ бўлса, “илиқ” сўзи ишлатилади. Ёзги иссиқларга нисбатан “иссиқ” қўлланади.

Аслида иссиқлик – физикага оид тушунча бўлиб, даражада айтилганда, унга изоҳ бериш шарт эмас. “Иссиқ” бир даража ҳам, миллион даража ҳам бўлиши мумкин. “Илиқ” эса ўта нисбий тушунча.

Шимолда яшовчилар учун илиқ бўлган даража жанубдагилар учун совуқ бўлади ва аксинча. Қатъий гап шуки, илиқлик ҳеч қандай даража билан ўлчанмайди ё белгиланмайди.

Яна ҳаммамиз озми-кўпми биладиган рус тилига қиёс қилсак, улар “столько-то градусов прохлады” ё “пятьсот градусов жары” демайди.

Шундай экан, физика атамаларига тўлиқ амал қилиш керак. Ҳаво ҳароратига қараб, даражага илиқ-иссиқ деб баҳо бериб бўлмайди.

Рус тилидан мисол келтирадиган бўлсак, “...градусов тепла” тарзидаги жумла ишлатилади, улар “... градусов жары”, “...градусов прохлады” демайди. Бошқа халқларда ҳам шундай.

Анвар Бобоев,
таниқли журналист

@tahrir_uz

#Тилбилимдан_бир_чимдим

ЁСУМАН

Ҳозир кўп ўзбек оилаларида янгича арабча ёки бошқа тиллардаги исмларни қўйиш удум бўлган. Кўпинча ота-оналар бундай исмларнинг маъноси ёки қайси тилдан эканига эътибор қилмайди, муҳими, яхши жарангласа, қулоққа яхши эшитилса, улар учун бу буюк топилма.

Шундай отлардан бири – Ясмина, Ясмин ёки Жасмин, www.ismlar.com деган бир сайтда бу исмни – “жаннат гули” деб изоҳлашибди, билмадим, бу гапни қаердан олишган.

Мазкур сайтда ёзишларича, ҳозир бу исмнинг Ўзбекистонда “Ясмина, Ясминахон, Ясминабону, Ясминаой, Жасмин” каби шакллари бор экан ёки сайт эгалари ўзбекларга шундай исмларни қўйишни тавсия этишяпти.

Афсуски, ўзбек исмлари билан шуғулланишдай масъулиятли ишни зиммасига олган бу шахслар ясмин “жаннат гули” эмас, минтақамизнинг ҳамма жойида ўсадиган ёсуман гули экани ҳақида ўйлаб ҳам кўрмаган.

Ҳеч бўлмаса, Фурқатнинг “Фасли навбаҳор ўлди” ғазалини, майли, ўқишни қўйинг, қўшиғини диққат билан тинглашганида, балки ўзбек тилида бу гулнинг номи “ясмин” ёки “жасмин” эмас, “ёсуман” бўлишини англашган бўлармиди:
“Настаран ювиб юзни, ёсуман тузиб ўзни,
Наргиз очибон кўзни интизори ёронлар”.

Ёки луғатга мурожаат этишлари ҳам мумкин эди, “Ўзбек тилининг изоҳли луғати”да: “ёсуман (ф-т) – хушбўй, оқ тўп гулли декоратив бута”, деб изоҳланган.

Бу гул номини Бобур ҳам “Бобурнома”да тилга олади: “Яна ёсуман бўладур оқ, муни чампа дейдурлар. Бизнинг ер ёсуманларидин улуғроқ ва иди тундроқ бўладур”.

Бобурнинг далолат беришича, ёсуман гули Ҳинд ерларида ҳам ўсар экан, ҳиндлар уни чампа деб аташаркан, лекин биздаги ёсуманлардан баландроқ, ҳиди ўткирроқ экан.

Навоий асарларида ҳам бу гулнинг номи “ёсуман” ва “ёсмин” шаклларида учрайди ва Навоий луғатида “хуш исли оқ ва сариғ тусли гул” деб изоҳланган.

Аммо адабиётда ҳийлагар, маккор аёл маъносида Ёсуман кампир образи ҳам бор.
“Ёсуман”нинг асли форсча (ياسمن) бўлиб, кейинчалик араб тилига “ясмин” (یاسمین) шаклида ўзлашган, араб тилидан эса оврўпо тилларига “жасмин” (“jasmin”) бўлиб ўтган.

© Абдувоҳид Ҳайит

@tahrir_uz

#маҳорат_мактаби

Бемаврид қўшимчалар

Сценарийми, кўрсатув ё эшиттириш матними, нутқ, маъруза ё мақолами, нима ёзишимиздан қатъи назар, ортиқча сўз ва қўшимчаларни ўйлаб ишлатишимиз керак.

Илм эгаллашга бўлган интилиш, спортга бўлган қизиқиш ва ҳоказо. Бу “бўлган”ларнинг нима кераги бор, тушуниб бўлмайди. Фаросатимиз оқсаши оқибатида “бўлган”ни “бўлмаган”га айлантиряпмиз.

“Бежиз” сўзига -га, “ҳозир” сўзига -да қўшиш расм бўлди. Руслар “в сейчас”, инглизлар “at now” демайди. Бошқа халқлар ҳам “ҳозир”га бундай қўшимча қўшмайди. Биз қачон, қаердан ўргандик, шуни сира англаб бўлмайди.

Қўшимчалар орасида -лик масаласида ҳам иш пачава. Бу қўшимчани бўлар-бўлмас жойларга зўрлаб киритяпмиз. Борганликлари, келганлиги, бошқа шакли – боришлик, келишлик... буни ёзган ҳам қийналади, ўқиган ҳам, эшитганнинг эса энсаси қотади.

Анвар Бобоев,
таниқли журналист

@tahrir_uz