ΛLTURIST

​​O’ Henri - Yigirma yildan so’ng !

Amerikalik taniqli yozuvchi va qisqa hikoyalar ustasi Henri 1862-yil 11-sentabrda Grinsboroda (shimoliy Korolina) shifokorlar oilasida dunyoga kelgan. Uning asl ismi Uilyam Sidney Porter, uning hikoyalari o’ziga xoslik, yumor kuchliligi, kinoya, sarkazm, o’xshatish kabi usullarni noodatiy ishlataolgani, kichkina qahromonlarga samimiy muhabbat, insoniylik, oliyjanoblik va sofdillik hislarini samarali qo’shaolgani, Henri o’z istedodini ko’rsataolgani, olamshumul mashhurlik va shuhrat ortirdi. Ko’pchilik adabiyot tanqidchilar uni “Amerika Kiplingi”, “Amerika Mopassani”, “Amerika Gogoli”, “Amerika Chexovi” deb ham atashgan.

Qisqa hikoyalarida ulkan ma’no, chuqur mazmun, kutilmagan yakun va noodatiy yechimlarni ifodalay olishi odamni hayratgan soladi, haqiqiy mahorat desa ham bo’ladi, shu sababli uning hikoyalarini butun dunyo sevib o’qiydi. Meni nazarimda ushbu kitobdagi ayrim hikoyalar nomi noto’g’ri tanlangandek tuyuldi yoki men asl mohiyatini tushuna olmadimi, bilmadim. Kitob mutollasinga yangi kirib kelgan yoki endi boshlamoqchi bo’lganlarga ayni tanlovdir.

***

O’qiydigan bir dunyo kitoblarim bor. Buning ustiga, men istagan paytimda xohlaganimcha mutolaa qilolaman. Bu havoyi va tashlandiq qishlog’ingda na gaplashgulik va na eshitgulik bir qiziq odaming bo’lmasa, boshqa yana qanday vaqtichoq’lik bo’lsin ?!

Bilasizmi, - dedi u ko’ngilchanlik bilan, - biz hech kimga keragi bo’lmagan, o’zimiz istagandek rohat-farog’atni topmaydigan toifalardanmiz.

ΛLTURIST

Subyektivni yangi sonini ko’rib, beixtiyor odamga shunday fikr kelishi tabiiy, ya’ni yurtingda bo’layotgan muammolarni davlat xodimlari, davlat boshlig’i ham, deyarli hamma biladi, ammo muammolarni yechim izlash o’rniga, yana shu muammolar ildiz otishiga va bemalol soqqa qilish uchun yo’l ochib berilayotgani hammaga qiziq va g’alati tuyulishi aniq.

Subyektivchilar doim dolzarb muammolarni olib chiqishadi, bunga gap bo’lishi mumkinmas, lekin yana o’sha pro max muammolar muammoligicha qolib ketaverish yomon. Bu safargi videosi qurulishlar bo’yicha ekan, nafaqat qurulish boshqa barcha sohalarda sifatga emas, songa ishlash rejimiga avtamatik tarzda o’tib qoldik. Xuddi tekinga xizmat ko’rsatayotgandek.

Qurulish nomlari allambalo chet eldagi saroylariga o’xshash, ammo o’sha uylarni holati bizni mol boqishga mo’ljallangan joylardan deyarli farqi yo’q. Bu muammolar doim gapiriladi, lekin yechimidan esa hech darak yo’q. Mayli yechimi bo’lmasa ham bu muammolardan ko’pchilik xabardor bo’lsa, aql bilan ongli ravishda yashash rejimiga o’tsak abaj emas. Subyektiv jamoasi ham bundan ortig’ini qilib beraolmaydi.

Biroq, men tushunishimcha muammolarga qo’shimcha takliflar berib uni yana to’ldirish mumkin, ammo ularga yechim berish mumkinmasdek subyektivchilar nazarida. Albatta videoni ko’rib qo’yish zarar qilmaydi.

https://youtu.be/yQYcQ4HvdJE?si=B5UKdFdJICv9IvLB

ΛLTURIST

​​​​Kitoblarni zavqlanish yoki shunchaki vaqtini samarali o’tkazish uchun o’qiganliklari bilan kamdan-kam odam maqtana olsa kerak. Ko’pchilik kitob o’qishni aniq bir sabab, ish yoki o’qishda berilgan majburiy topshiriqlar sababli majburan o’qishganini aytishadi.

Oramizda kitob o’qish vaqtni behuda sarflash deb hisoblaydiganlar ham mavjud. Yana ayrimlar kitob o’qigandan ko’ra kitob asosida ishlangan kino yoki serial tomosha qilish yaxshiroq deb o’ylaydiganlar bor. Bu albatta noto’g’ri yondashuv. Kitob bergan hissiyot va emotsiyalarni, hech bir kino/seriallar bera olmaydi.

Men hayotimda 100 ga yaqin kitob o’qiganman va yana o’qishni davom etirmoqchiman. O‘z tajribamdan kelib chiqib shuni aytishim mumkin, kitob bilan kino yoki seriallar bir-birini to’ldiruvchi sifatida ishlaydi. Hech biri, bir-birini o’rnini bosa olmaydi. Kitob bergan zavqni, kino/serial bera olmaydi. Jorj Martin shu joyga mos gap aytgan:

“Kitobxon o’lishidan oldin mingta hayotda yashaydi. Hech qachon kitob o’qimagan odam esa bitta hayotda, balki umuman hech qanday hayotda yashamasligi ham mumkin.”

ΛLTURIST

​​​​#tavsiya

Mutolaa vaqtida o’zimni yo’qotib qo’yaman, baʼzida esa topib olaman.

***
Qalbimiz yozilmagan maktublarga to’la..

***
Sizni o’qiyotgan yoki tinglayotgan kishi ushbu so’zlardagi his-tuyg’ularni siz kabi his qilishi uchun, hissiyotlarni qog’ozga yozib yoki aytib yetkazish qanday qiyin vazifa.

***
Men sizning uyingizdagi kabi sof havodan nafas olishni istardim, hamma yoq kitoblar, suratlar va har turli chiroyli buyumlar bilan to’lishini, odamlarning sokin va ohista gapirishini, ozoda kiyinishini, niyatlari ham pok bo’lishini istardim.

***
Inson doim nimaga ko’proq qiziqsa, uning asosiy mashg’uloti nima bo’lsa, o’z hayotini nimaga bag’ishlagan bo’lsa, nimani o’ylasa va hattoki kechayu-kunduzi nimani orzu qilsa, u ana shu sohada hammadan kuchli bo’ladi.

***
Agar menga biror narsa yoqmasa, demak, menga u shunchaki yoqmaydi. Nima uchun men ko’pchilikka yoqadigan yoki ular buni yoqadi deb o’ylagani uchungina menga shu narsa yoqadiganday ko’rsatishim kerak o’zimni? Men bu narsa hozir urf bo’lgani uchungina sevishim yoki seva olmasligim mumkin emas.

***
Agar kimdir yuqori lavozimlarni egallab, chiroyli uylarda yashasa, maʼlumot va bank hisobiga ega bo’lsa, demak, bu odam shunga munosib odam deb o’ylagan paytlarim qanchalik ahmoq bo’lgan ekanman.

Yuqoridagi jumlalar qaysi asarga tegishli ekanligini ko’pchilik bilgan bo’lishi tabiiy. Chunki bu asarni o’qiganlar juda yaxshi fikrdaligi aniq. Asarni o’qib turib, hayotda bizga juda kerakli, muhim va as qotadigan narsalarni olish hammaga ma’lum. Xatto hayotga qiziqishi o’lgan insonga ham katta motivatsiya bera oladi.

Mening eng sevib, qayta va qayta o’qiydigan kitob “Martin Iden” asaridir. Uni o’qigan har bir odam albatta unga o’xshagisi keladi. Bu asarni o’qimagan va bilmaganlar uchun qisqacha ta’rif berib o’taman:

Martinni sevgisi, uning qalbida inqilob yaratib, uni bilimga jalb etgan tuyg’u edi. Sevgi to’pori dengizchini kitoblarga qiziqtirdi va oqibatda uni buyuk yozuvchi qila oldi. U Rufni juda sevadi, unga juda yoqqisi kelardi.. Martinni uyqu, ovqat, kiyim, umuman hech narsa tashvishlantirmasdi. Rufga yoqish uchun tinimsiz harakat qildi, o’sadi va odam bo’ladi. Aql-idrokda ustun bo’lgan aqlli odam, u ilgari o’zi daho deb bilganlarni ham ortda qoldirib ketadi. Uning hamma narsasi: puli, obro‘yi, mashhurligi va kuchli aqli bor edi. Lekin u baxtni pulga sotib ola olmagan baxtsiz insonlar qatoridan edi…

ΛLTURIST

​​Fyodor Dostoyevskiy - Ayrilmas er !

Makon, zamon va uslub nuqtayi nazaridan Dostoyevskiy asarlari doim qiymatga ega. Demak, ushbu qissa ham yozuvchi, ham tarjimon mahorati bilan muxlislarga ajoyib sovg'a desa bo’ladi. Dostoyevskiyning mazkur asari avvaliga hikoya sifatida yozilgan, keyin hajmi ko’payib qissaga aylantirilgan ekan. Mazkur asari 1869-yilda yozilgan bo’lib, 1870-yilda ilk bor “Заря” jurnaliga chiqarilgan.

Asardagi qahramon xotinining o’limidan so’ng uning bisotidagi xushtorlari bilan yozishgan xatlarini topib oladi va xotinining xushtorlaridan o’ch olish maqsadida yo’lga chiqadi. Voqealar rivoji ana o’shadan keyin boshlanadi.

Xuddi xotinini ma’budadek ko’radigan, ochiq yolg’onlari va xiyonatini ham payqamaydigan, xotini vafot etishi bilan boshqasiga uylanishga shoshadigan “ayrilmas” erdek ko’rsatishi, badavlat erkaklar bilan osonlikcha munosabat qura oladigan va bu munosabatlar jiddiylashishi bilan undan qutulishga harakat qiladigan ayol timsolini gavdalantiradi.

Asarda inson fojealari qayta va qayta kulgi ostiga olingan fojealar, er-xotin, jazman munosabatlari yoritilgan. Rashk, g’azab, ehtiros, sevgi va hasad kabi hislar qahramonlar xarakterida batafsil yoritib berilgan. Kitob mutolaa davomida sizni kuldirishi, yig’latishi ham, g’ashingizga tegishi yoki nafratlantirishi, xullas har kimga har xil ta’sir qilishi mumkin.

Asarni o’qish davomida o’quvchiga psixologik tamondan ta’sir qilmay qolmaydi. Insonning ichki olami bilan bog’liq muammolari, azobu-iztiroblari, nafsini.. bularning barchasini chegarasi yoki oxiri bormi degan savolni o’rtaga tashlaydi.

Bu asrning eng og’ir tamoni, kimni hurmat qilishni va kimni qoralashni bilmaslikdir. Mohiyatan inson tabiati o’zgarmasligi, oldin qilgan xatolarini imkon berilsa takror va takror qilaverishini anglatadi. Umuman olganda, Dostoyevskiyni asarlari mutolaa uchun tanlaganlar hech qachon adashmagan bo’ladi.

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, nosog’lom, ruhiy jihatdan zaif, ko’p bema’ni va ma’nosiz hayollarga beriladigan odamlar, sog’lom odamlarni hayotini ham izdan chiqara olishga yana bir bor amin bo’ldim. Aynan siz ham o’qib, o’zingiz uchun kerakli xulosalar olish uchun yaxshi tanlov.

ΛLTURIST