Yig'loqi tarixE degan bir yigit bor edi. Bitta tarix kursiga borardik. Rosa sersavol edi. Men o'zim ham tarixga qiziqaman. Chunki tarixdan hayotiy saboqlar olish mumkin. Ammo tarix o'ta jumboqli. Odam qachon paydo bo'lgan, qachon qaysi urush bo'lgan, bu urushga kim sababchi bo'lgan va unda aniq qancha inson halok bo'lgan bari abstrakt. Hammasi qiyosiy, arxeologik qazishmalar va kitob-qo'lyozmalardan bizgacha yetib kelgan. Men sizga yillarning ko'pi nega bizgacha xato yetib kelganligini isbotlab beraman. Qarang, bizgacha bir necha o'nlab, balki undan ham ko'p kalendarlar bo'lgan. Hamma har xil yil, sana, kunni yozadi. Buni hech qachon aniq to'g'irlab bo'lmaydi. Hatto o'sha milodiyni hijriyga, hijriyni milodiyga aylantirgan paytda ham, orada necha yuz yilda bir qanaqadir tafavvut hosil bo'ladi. 7-sinf O'zbekiston tarixi darsligida shunday deyilgan, so'zma-so'z keltiraman: "Mo'g'uliston xoni Tug'luq Temur 1360-1361-yillarda Movarounnahrga birin-ketin ikki marta bostirib kirdi. Amir Temurning amakisi – Kesh viloyatining hukmdori Amir Hoji Barlos Xuroson tomonga qochadi. 24 yoshli Amir Temur esa boshqacha yo'l tutadi". Bu yerda esa Santugara esa bizga boshqacha ma'lumotlarni kitobdan
keltiryaptilar (bitta pastki postni ham o'qing). Yil-ku mayli, tarixiy voqealik ham bir-biriga to'g'ri kelmayapti. Hatto "Temur tuzuklari"ni ham Amir Temur yozmagan degan fikrlar ham bor, chunki o'sha davrda mavjud bo'lmagan Afg'oniston atamasini ishlatilgani uchun. Lekin buni ba'zi tarixchilar, Boburiylar davrida tahrirlangan deyishadi. Kimga ishonasiz shunda? Tarixni g'oliblar yozadi deyishadi, yo'q, tarixni agar g'oliblar yozganda tarix bir xil bo'lishi kerak edi. Tarixni hamma yozadi. Qachongadir kelib esa unisi ham, bunisi ham ro'yoga chiqadi. Ammo tarixni g'oliblar talqin qiladi. Yana misol keltiraman, O'zbekiston teng ikkiga bo'lingan, yarmi SSSR davrini yoqlasa, yarmi ko'rishga ko'zi yo'q. Shunda haqiqat kim tarafda? Agar siz SSSR davrida tug'ilganingizda hech ikkilanmay SSSRni qo'llab-quvvatlagan bo'lardingiz. Biz tarixda omi xalq bo'lganmiz, Rossiya kelib bizga, bilim bergan, degan bo'lardingiz. Lekin biz mustaqillik davrida tug'ildik va biz mustaqillik mafkurasi bilan ulg'aydik. Bizni otamiz Stalin emas, Islom Karimov bo'ldi. Gap tarixdamas, mana Germaniyani hamma unutdi, Yaponiyani ham, Amerika ikki Jahon urushida ham foyda bilan chiqdi. Hamma buni unutdi. Hamma hozirni o'ylayapdi. Lekin biz yana o'sha-o'sha tarix bilan yashayapmiz. Jadidlar, Amir Temur, Jaloliddin Manguberdi bilan maqtanamiz. Izohlarda "Turkiston" deb baqirganimiz bilan Turkiston qayta tuzilib qolmaydi. Hozir bilan yashash kerak. Biz o'zimiz kimmiz? Bo'ldi ota-bobolarimizni qiynashgan, lekin biz faqat yig'lab o'tirishimiz kerakmas-ku. Tarixni kovlashtiraversak ko'p gap chiqadi. Tarix ustozim aytardi-da: "O'zi biz nimamizga maqtanamiz? Arablar keldi - bosib oldi, mo'g'ullar keldi - bosib oldi, ruslar keldi - bosib oldi". Bu yarim hazil, yarim chin bo'lsa-da, haq gaplar. Biz tarixda o'zimiz xato qildik, endi u xatolardan xulosa qilib, yo'lda davom etish kerak. Tarix qiziq bo'lsa, o'zingiz o'qib-o'rganing. Birinchidan, bitta o'qituvchi (domla, professor, PhD, fanlar doktori, akademik) fikri bilan tarix hal bo'lib qolmaydi. Ikkinchidan, boshqalarni asosiy mavzudan chalg'itasiz va vaqtini olasiz.
Oxirigacha o'qiganingiz uchun tashakkur.
@sirli_kitobxon