Koʼngil...

"Vanya amaki, endi o'ylab ko'ring-chi, yuqoridagi uchta holatga kulishimiz kerakmi yoki yig'lashimiz? Men shu savolga javob topolmay boshim qotgan. Endi tushundingizmi? Endi ayting-chi, jamiyatidagi millionlab onalar yetarli qadrlanmayotgan, farzandlari ularning o'ligini ko'mishga yaramayotgan yoki tirigini kiprik qoqmay qariyalar uyiga topshirib, yillar davomida borib ulardan hol so'ramayotgan, fohishaxona va bordellarda mayda bolalari ro'parasida ularni zo'ravon erkaklarga xo'rlatayotan gʼarb dunyosi aksariyat erkaklari onalarini boshida ko'tarib yuradigan, qariyalar uyiga topshirishdan nomus qiladigan, ota-onasini tashlab ketmay, ular qazo qilguncha parvarish qiladigan va nihoyat, islovotxonalarda hayvondan farqi yo'q g'arb erkaklari kabi bola ko'z o'ngida onasiga ko'plashib teginmaydigan sharq dunyosiga aql o'rgatmoqchi bo'layotgani, o'zi islohga muhtoj bo'la turib, sharqni isloh qilmoqchi bo'layotgani komediyami yoki tragediya?!"

Sherzod Ortiqov, "Feminizm haqida tragikomediya"

#esse
#endita

"Shtab-kvartirasi muhtasham Londonda joylashgan taniqli davriy nashrda jurnalist sifatida ishlaydigan Viktoriya Tribule g'arbdagi Markaziy qo'mitaning buyrug'iga binoan gazetaning har bir yangi sahifasini ayollar huquqi va gender tengligiga bag'ishlangan pafosli maqolalarga ko'mib tashlaydi. Xuddi u kabi ularning buyruqlarini so'zsiz bajaradigan Sharqdagi Tribulelarga "ayol bo'lib tug'ilma Sharqda", "Sharq ayollari zulmat ichida", "Sharq ayollari bokiralik yukini ko'tarib yurishdan charchadi", "hijob va burqa Sharq ayollarining dushmani" qabilidagi she'r, esse, video rolik, radio eshittirishlar yaratishlariga ko'maklashib va ko'rsatmalar berib, bu loyihalarni va yuqoridagi yugurdaklar ichidan tanlab olingan kaslarni g'arb davlatlarida feministik mafkura doirasida stajirovka o'tashini moliyalashtirishda jonbozlik ko'rsatadi."

Sherzod Ortiqov, "Feminizm haqida tragikomediya"

#esse
#endita

"Feminizmning kamalakrang qalpog'ini boshlariga qo'ndirib, nazdilarida Makedonskiy qo'shini kabi sharqqa buyuk missiya bilan tashrif buyurgan va uning ostonasida qirchang'i otdek depsinib turgan G'arb Tribulelarini, shuningdek, ularga mehr qo'ygan, hurmat-e'tiborini baralla hayqirib bildirayotgan, ularning cho'ntagidan yeb-ichib, kayfu safo qilib, kvartira ijarasi pulini to'lab, feminizmni sharaflab o'zi yozgan yoki Virjiniya Vulf, Fransuaza Sagan, Simona de Bovuar kabi G'arbning radikal, fohishasifat feministkalari tomonidan yozilgan, sahifalarida uning ichi po'kak mohiyati ulug'langan tarjima kitoblarni ona tiliga o'girib hamda jamiyat didiga tupurib qo'ygan savdogar nashriyotlarda chop ettirib, ongsiz ommani ketidan ergashtirib yurgan shallaqi sharq Tribulelarini kuzatarkanman, ilkis yuragimda g'arb Tribulelarining asl qiyofasi va tarjimaiy holini o'rgangishga kuchli ishtiyoq uyg'onganini his qilaman."

Sherzod Ortiqov, "Feminizm haqida tragikomediya"

#esse
#endita

Men ishlaydigan kompaniya Tatariston Musulmonlari Jumhuriyatidan "Halol" standart belgisi oldi. Endi kompaniyamiz Islom tamoyillariga zid boʼlgan har qanday koʼrinishdagi buyurtmalarni qabul qilmaydi va bu hujjat ularga har xil koʼngilsiz xodisalarning oldini olishga yordam beradi.

Sankt-Peterburgdagi Yevroʼpa universiteti tarixchisi Ivan Kurillaning "O'tmish uchun kurash, siyosat tarixni qanday o'zgartiradi" nomli kitobini oʼqib mazza qildim. Oʼzim tarixchi boʼlmasam ham yozilganlarini bemalol tushuna oldim. Muallif kitobida AQSH va Rossiyaning tarixga boʼlgan qarashlarini, uni oʼzgartirayotganini tahlil qiladi. Masalan Amerikaning otalaridan deb bilingan insonlarning yodgorliklari soʼnggi yillarda amerikaliklar tomonidan qarshilikka uchrayotgani, ular quldorlikda, aparteidda ayblshayotganini yozadi. Hatta Linkoln bilan ham muammolar kelib chiqqani, janub va shimol oʼrtasida keskin baxs borligini aytadi. Aytilishicha endi afroamerikaliklar tarixga boshqacha qarashni boshlashganini, endi umumiy amerikalik tarixini yaratish qiyinlashganini koʼrsatadi. Bir vaqtda Rossiyani ham tahlil qilar ekan, 2000-yillardsn boshlab oʼrtaga Buyuk Vatan Urushi (ruslar ikkinchi Jahon urushini shunday deb biladi, yaʼni 1941-yil 22-iyundan boshlangan urushni) chiqqanini, urushni ramzi oʼlaroq Georgiy lentasi kiritilgani, (Dostoyevsiykiy qahramon yozuvchi oʼlaroq olib chiqilgani ham qistirib oʼtilgan) bu bilan janob Putin oʼzini Ivan Yovuzga, Petr I ga qiyoshlagan deyiladi. Undan tashqari Tomsklik jurnalistlar tomonidan asos solingan "Oʼlmas poʼlk" (Бессмертный полк) avvaliga kichik yurish, ammo keyinchalik hukumat uni yoʼq qila olmasligini bilib unga rahbarlik qilishga oʼtganini, yurishlarga begona shaxslar tanlab olinayotganini keltiradi. Muallifga koʼra, Georgiy lentasi va Oʼlmas polk Rossiyaning nafaqat siyosiy, balki geosiyosiy jihatdan ham kuchiga aylanganini taʼkidlamoqda. U ikki davlatni solishtirar ekan Amerika umumqabul qilingan chegaralarni hurmat qilishi va na Meksikaga, na Kanadaga tarixni kavlab hududiy daʼvo qilmasligini yozadi. Rossiya esa undan farqli oʼlaroq umum qabul qilingan chegaralarni hurmatlamasligi, Qrimni anneksiya qilishini esa Qrimda "Rus choʼqintirlgani va yana birisi bilan muhim voqea sodir boʼlganini" iddao qilib noqonuniyligini "asoslashga" harakat qiladi, deydi. Asar juda yaxshi yozilgan, uni tarixga, siyosatga, sotsiologiyaga qiziqqan kishilarga tavsiya qilishim mumkin. Soʼngsoʼz oxirida asardagi menga katta taʼsir qilgan bir iqtibosni keltirmoqchiman:

"Bugungi olmonlar, ruslar, polyaklar, italiyaliklar 70 yil oldin ekspluatatsiya yoki jinoyat sodir etgan odamlar emas."

#kitob
#kurilla

Endi Tatariston kutubxonasining elektron kutubxonasida quyidagi kitoblar ham mavjud:

1. Dr.Boymirza Hayit, "Turkiston Rossiya va Xitoy oraligʼida",
2. Erix Mariya Remark, "Uch ogʼayni",
3. Baxtiyor Abdugʼofur, "Madaminbek, qonli gullar vodiysi",
4. Ismoil Gasprali, "Dorur-rohat musulmonlari",
5. Ahmad Muhammad Tursun, "Siz qanday yashamoqchisiz"

#kitob
#kutubxona

O'zbekni rossiyaparast siyosiy elita boshqarar ekan, milliylik mavzusidagi har qanday baxs-munozara finjondagi to'fondan boshqa narsa emas. Bu birinchidan.

Ikkinchidan esa, o'zbek millati deb nom olmish jamoa hozirda shunchalik abgor ahvolda-ki, ozgina aqli bor odam uni tezroq tark etishga, boshqa, durustroq jamoalarga qo'shilib ketishga urinadi.

Bu istak "bir o‘lkani yondirib, o‘z qozonin qaynatg‘uchi xoqonlar"imizni ham, 90-yillarda millat uchun jonbozlik ko'rsatgan, lekin hozirda farzandlari London, New Yorklarda yashayotgan ziyolilarimizni ham birdek qamrab olgan.

Ya'ni, o'zbek millati degan loyihaga na hukmron elita, na ziyolilar, na oddiy odamlar ishonmay qolgan, kelajagini bu millat bilan bog'lamaslikka harakat qilyapti. O'zimizning hafsalamiz pir bo'lgan loyihaga qanday qilib rusiyzabon, tojikzabon va hkz vatandoshlarimizni ishontirmochimiz? O'zbekni o'zi "surish" uchun ommaviy ravishda IELTSga topshirayotgan bir paytda, rusyizabonlarga o'zbek tilini o'rganish nega kerak?

Odam doimo muvaffaqiyatliroq jamoaga mansub bo'lishni istaydi. Demak, yechim, jumladan til borasidagi muammolarimizga yechim ham, durust jamoaga aylanishda. Bu esa avvalo hozirda bizni qamrab olgan anomiya, fisqu-fasodni to'xtatishni talab etadi. Ya'ni, siyosatda ishtirok etishni, va afsus, qurbonliklarni taqozo etadi.

Shunga tayyormizmi? Tayyor bo'lmasak, birinchi punktga qarang.

Sardor Salim

#endita

Bugun, 15-fevral, buyuk tatar shoiri, opera va balet asoschilaridan biri Musa Jalil tavallud topgan kun. (Yoshligimda uni oʼzbek deb bilarkanman). U biz oʼzbek kitobxonalariga ham juda tanish, uning sheʼrlarini maktab darsliklarida ham oʼqiganmiz. U bir necha yillar Qozon shahrida oʼqigan, ishlagan, u yerdan frontga ketgan. U asirlikka tushib qoladi v Sovet Ittifoqida xoin deb eʼlon qilinadi. Taassuflar boʼlsin-ki, uning 5 ta qoʼlyozma daftaridan ikkitasi Vataniga keladi va u oqlanadi. Birini eski tatar tilida (arab imlosida), ikkinchisini yanalifda (umumturk tilida) bayon qiladi. U saqlangan qamoqxona Maobit deb atalgani bois, uni kitob qilib chiqarishganda unga "Maobit kundaligi" deb nom berishgan.

Quyida ziyouz.uz saytidan olingan Musa Jalil sheʼrlari bilan tanishamiz.

ЭРК

Ўзим хоҳлаб юра олмагач,
Йўқ оёғим, демак, йўқ қўлим.
Қандайин фарқ, эрким бўлмагач,
Бор бўлганим ёки йўқлигим.

Отам, онам йўқдир юртимда,
Айтингиз, мен етим эдимми?
Мен йўқотдим «д»(ушман) ерида
Отамдан ҳам яқин элимни.

Қулман бунда юртсиз ва эрксиз,
Эрксиз ҳамда элсиз—мен ўксиз:
Ота-онам гарчи бўлса-да,
Жойим бўлар эди бўсаға.

Бўлар эдим ҳамон мен етим,
Ва таланган итлар билан тенг.
Олтин эрким, озод турмушим,
Қайга учдинг учар қуш бўлиб?
Сўнгги дамим нега учмади
Сенинг билан бирга қўшилиб?

Билармидим эркнинг қимматин
Тотган чоғда эркнинг баҳрини;
Оғир қуллик жабрини тортиб,
Энди билдим эркнинг қадрини!

Қувонтирса тақдир кўнглимни,
Етиштириб эркка — йўлдошга,
Бағишлардим қолган умримни
Эрк учун бу эзгу курашга.

1942

*
ҚОТИЛГА

Тиз чўкмайман, қотил, қаршингда,
Тутқун қилсанг, қулдек эзсанг ҳам.
Улсам тикка туриб ўламан,
Болта билан бошим кессанг ҳам.

Сендайларнинг мингтанг ўрнига
Афсус, отдим юзтангни — бу кам.
Қайтиб боргач узр сўрайман
Мен халқимдан шунинг учун ҳам.

1943

*

ИШОНМА

Сенга мендан хабар берсалар,
«У йиқилди чарчаб»,— десалар,
Йўқ, ишонма, бағрим!
Бу сўзни —
Дўстлар айтмас, яқин кўрсалар.

Байроғимга қон билан ёзган
Онтим ундар олға боришга!
Ҳаққим борми ҳеч қоқилишга,
Ҳаққим борми чарчаб-ҳоришга?

Сенга мендан хабар берсалар,
«У Ватанин сотди»,— десалар,
Йўқ, ишонма, бағрим!
Бу сўзни —
Дўстлар айтмас, мени севсалар.

Юртдан кетдим юртни, сени деб,
Мен курашдим қонли ҳар дамда.
Юртни, сени қўлимдан берсам,
Нима қолар менга оламда?

Сенга мендан хабар берсалар,
«Муса ўлди энди»,— десалар,
Йўқ, ишонма, бағрим!
Бу сўзни —
Дўстлар айтмас, мени севсалар.

Тупроқ кўмар танни, кўмолмас
Ўтли қўшиқ тўлган кўнглимни,
«Ўлим» дейиш мумкинми ахир,
Енгиб ўлган бундай ўлимни?
1943

М. Бобоев таржималари

#tatarlar
#musajalil