Зуҳодан сўнг салом билан намоздан чиққач, Денгизни ҳам уйқу элтди. Муаззиннинг пешинга айтган азони уни уйғотди. Пешиндан сўнг ҳам бироз мизғиб олди. Асрдан намозидан сўнг зикр билан машғул бўлди. Шом азонидан сўнг хурмо билан ифторлик қилинди. Одамлар масжид кўчаларини ғала-ғовур билан тўлдирди. Намоз бошлангач, олам сув қуйгандек тинчиди. Фақат Фотиҳа ва зам сура саслари қандил ва гумбазлар ичра кезмоқда эди.
Денгизнинг эътикофи бошланди. У бутун Рамазон эътикофга ният қилди.
Унинг бутун ойдаги кунлари шу тариқа ўтди. Ҳар куни Қуръонни бир марта тўлиқ хатм қилди.
Биринчи кун чўзилган таровеҳ иккинчи кун бироз қисқа бўлди. Таровеҳдан сўнг бироз ухлаб тургач, таҳажжуд ўқиди. Таҳажжуддан сўнг битта хурмо ва бир қултум сув билан оғиз ёпди...
Рамазоннинг биринчи ўн куни тугаши билан Денгиз Аллоҳнинг иноятини сезди. Аср намозидан кейинги зикр, шом намози, сўнг олти ракатлик аввобийн, жамоат билан хуфтон ва таровеҳ, уйқу, сўнг таҳажжуд, таҳажжудда бир пора Қуръонни ёддан ўқиш, саҳарлик, яна Қуръон тиловати, бомдод, яна зикр, шуруқ, Қуръон, зуҳо, уйқу, пешин, сўнг яна қайлула, тўрт ракатлик мандуб суннат, аср намози, Қуръон ва зикр, яна шом намози – шу тариқа кечаётган кун унинг учун кашфлар эшикларини очиб бермоқда эди. Айниқса, ҳар бир оят замиридаги маънодан қалби титроққа тушди.
Рамазоннинг илк ўн куни сўнгида таҳажжудга уйғонган Денгиз бутун вужудини эгаллаган титроқдан ерга йиқилди. Ғужанак бўлиб қолди. У шу қадар чуқур қўрқув ичида эдики, сабабини идрок қилишга ожиз эди. Ҳали бирор марта бу каби қўрқувни у туймаган эди. Аслида, бу қўрқувми, ҳадикми, даҳшатми, ваҳшатми – қандай номлаш лозим? Йўқ, у билмасди.
Юраги кўкрак қафасидан чиқиб кетгудек тепди. Бу тепишдан тўхтамади. Кўзларини очишга мадори етмасди.
“Ёрдам... Ёрдам беринг!..” – дерди у пичирлаб чап кўксини чангаллаган кўйи. Гўё ча кўкси ичига жуда майда бир нарса санчилган, эҳтимол, ўша майда нарса думалоқдир, тинимсиз визиллаб юрагини тешиб чиқмоқчи ҳам, эҳтимол.
“Аллоҳим... Аллоҳим...” – Денгиз қора терга ботди. У ҳужрасига киргани учун ёлғиз эди. Ҳолидан хабар оладиган бирор одам йўқ эди ҳозир. Вужуди ўзига итоат қилмасди.
“Ҳазратим... – деди беихтиёр Бистомийни кўз олдига келтириб. – Ўлиб қоламан!.. Ўлиб қоламан! Ўлишни истамайман!.. Менга ёрдам беринг! Ҳазратим!”
Шу пайт бирдан ҳужра эшиги очилди. Шу қадар шиддат билан очилдики, ҳужра қандили ва токчаларида ёниб турган шам оловлари ўчиб қолгудек бўлиб эгилди. Ичкарига ридосини боши билан бирга ўраган, бутун вужудидан ҳайбат ёғилиб Боязид Бистомий ҳазратлари кириб келди. Буни Денгиз дарров пайқади. Лекин келган инсонни туриб кутиб олишга заиф эди.
Бистомий ҳазратлари Денгизнинг ёнига тиз чўкиб ўтирди. Унинг бошига кафтини кўйди.
– Аллоҳим, Сен Зул Жалолу вал Икромсан! Сен ал-Қаҳҳорсан! Сен ал-Қобизсан! Сен ар-Раҳмонсан! Сен ар-Раҳиймсан! Сен ас-Саломсан! Бандангга раҳм қил! Ё Роббим, Сенинг раҳматинг ғазабингдан устундир! Бизларга раҳм қил! Қулларингга раҳм қил! – деди овоз чиқариб, сўнг пичирлаб яна дуолар ўқишда давом этди.
Бир муддат ўтди ва Денгиз ўзини қуршаб олган қўрқув чекинганлигини сезди. Кўзини очди. Уни чангалига олган ҳиссиёт ё шамолда қолган тутундек тарқалди, ё вужудига қақроқ ерга сингигани каби сингиб кетди.
Бистомий ҳазратларини кўрдию сапчиб ўрнидан турди ва ҳазратнинг қўлини ўпиб, тик оёқда қўл қовуштирди. Аммо ҳали уни қўрқув юки тўла тарк этмагани учун кузда бир ўзи шохда қолган сариқ япроқ каби қалтираётган эди.
– Ўтир, болам, – деди ҳазрат. Денгиз тиз чўккан кўйи ўтирди. Бистомий ҳазратлари бир муддат жим қолди. Кўзларини юмди. Ҳужрада фақат Денгизнинг энтикиб олган нафаси эшитилмоқда эди.
Денгизнинг эътикофи бошланди. У бутун Рамазон эътикофга ният қилди.
Унинг бутун ойдаги кунлари шу тариқа ўтди. Ҳар куни Қуръонни бир марта тўлиқ хатм қилди.
Биринчи кун чўзилган таровеҳ иккинчи кун бироз қисқа бўлди. Таровеҳдан сўнг бироз ухлаб тургач, таҳажжуд ўқиди. Таҳажжуддан сўнг битта хурмо ва бир қултум сув билан оғиз ёпди...
Рамазоннинг биринчи ўн куни тугаши билан Денгиз Аллоҳнинг иноятини сезди. Аср намозидан кейинги зикр, шом намози, сўнг олти ракатлик аввобийн, жамоат билан хуфтон ва таровеҳ, уйқу, сўнг таҳажжуд, таҳажжудда бир пора Қуръонни ёддан ўқиш, саҳарлик, яна Қуръон тиловати, бомдод, яна зикр, шуруқ, Қуръон, зуҳо, уйқу, пешин, сўнг яна қайлула, тўрт ракатлик мандуб суннат, аср намози, Қуръон ва зикр, яна шом намози – шу тариқа кечаётган кун унинг учун кашфлар эшикларини очиб бермоқда эди. Айниқса, ҳар бир оят замиридаги маънодан қалби титроққа тушди.
Рамазоннинг илк ўн куни сўнгида таҳажжудга уйғонган Денгиз бутун вужудини эгаллаган титроқдан ерга йиқилди. Ғужанак бўлиб қолди. У шу қадар чуқур қўрқув ичида эдики, сабабини идрок қилишга ожиз эди. Ҳали бирор марта бу каби қўрқувни у туймаган эди. Аслида, бу қўрқувми, ҳадикми, даҳшатми, ваҳшатми – қандай номлаш лозим? Йўқ, у билмасди.
Юраги кўкрак қафасидан чиқиб кетгудек тепди. Бу тепишдан тўхтамади. Кўзларини очишга мадори етмасди.
“Ёрдам... Ёрдам беринг!..” – дерди у пичирлаб чап кўксини чангаллаган кўйи. Гўё ча кўкси ичига жуда майда бир нарса санчилган, эҳтимол, ўша майда нарса думалоқдир, тинимсиз визиллаб юрагини тешиб чиқмоқчи ҳам, эҳтимол.
“Аллоҳим... Аллоҳим...” – Денгиз қора терга ботди. У ҳужрасига киргани учун ёлғиз эди. Ҳолидан хабар оладиган бирор одам йўқ эди ҳозир. Вужуди ўзига итоат қилмасди.
“Ҳазратим... – деди беихтиёр Бистомийни кўз олдига келтириб. – Ўлиб қоламан!.. Ўлиб қоламан! Ўлишни истамайман!.. Менга ёрдам беринг! Ҳазратим!”
Шу пайт бирдан ҳужра эшиги очилди. Шу қадар шиддат билан очилдики, ҳужра қандили ва токчаларида ёниб турган шам оловлари ўчиб қолгудек бўлиб эгилди. Ичкарига ридосини боши билан бирга ўраган, бутун вужудидан ҳайбат ёғилиб Боязид Бистомий ҳазратлари кириб келди. Буни Денгиз дарров пайқади. Лекин келган инсонни туриб кутиб олишга заиф эди.
Бистомий ҳазратлари Денгизнинг ёнига тиз чўкиб ўтирди. Унинг бошига кафтини кўйди.
– Аллоҳим, Сен Зул Жалолу вал Икромсан! Сен ал-Қаҳҳорсан! Сен ал-Қобизсан! Сен ар-Раҳмонсан! Сен ар-Раҳиймсан! Сен ас-Саломсан! Бандангга раҳм қил! Ё Роббим, Сенинг раҳматинг ғазабингдан устундир! Бизларга раҳм қил! Қулларингга раҳм қил! – деди овоз чиқариб, сўнг пичирлаб яна дуолар ўқишда давом этди.
Бир муддат ўтди ва Денгиз ўзини қуршаб олган қўрқув чекинганлигини сезди. Кўзини очди. Уни чангалига олган ҳиссиёт ё шамолда қолган тутундек тарқалди, ё вужудига қақроқ ерга сингигани каби сингиб кетди.
Бистомий ҳазратларини кўрдию сапчиб ўрнидан турди ва ҳазратнинг қўлини ўпиб, тик оёқда қўл қовуштирди. Аммо ҳали уни қўрқув юки тўла тарк этмагани учун кузда бир ўзи шохда қолган сариқ япроқ каби қалтираётган эди.
– Ўтир, болам, – деди ҳазрат. Денгиз тиз чўккан кўйи ўтирди. Бистомий ҳазратлари бир муддат жим қолди. Кўзларини юмди. Ҳужрада фақат Денгизнинг энтикиб олган нафаси эшитилмоқда эди.