– Сен келган ўлка ҳақида айтиб берсанг, ҳамма ҳайрон қолади, Денгиз, – деди ҳазрат. Денгизнинг кўзлари ҳайратдан чақнаб кетди. Зотан, у ҳали ўз юрти ва ўтмиши ҳақида ҳеч кимга сўз очмаган эди. – Шайтон инсоннинг душманидир. Унинг душманлиги иймон эгаларининг ёдидан чиқмайди. Ер юзида Хористон каби ўлканинг бу қадар зулм остида қолишида Аллоҳнинг ҳикмати бор. Биринчидан, агар дин етиб бормаса, инсонлар Аллоҳ ҳукми билан яшамасалар, албатта, шайтон ҳукми билан яшайдилар. Иккинчидан, мусулмонлар Ер юзининг ҳар қаричида Роббимизнинг дини билан ҳукм берилмагунча тўхтамасликлари лозим. Чунки инсониятни нажотга бошлаш, жаҳонда адолат ўрнатиш, зулмга барҳам бериш, золимнинг бошини кесиш, шайтоннинг пайини қирқиш, нафс устидан ғолиб чиқиш мусулмонлар зиммасидаги ишдир. Аммо саодат асри тугади. Расулимиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам Исломни оёққа қўйдилар, атрофларидаги ҳар бир саҳобани буюк йўлбошчига айлантирдилар, уларнинг ҳар бири бир салтанатни идора қила олажак қадар салоҳиятли, қатъиятли ва эътиқодли эдилар. Чунки улар ўз нафслари ва таналари устидан ҳоким бўлдилар, қалблари ва руҳлари, ақллари ва сирлари покланди. Сўнг Набийимиз алайҳиссалоту вассалом вафот қилдилар...
Шу нуқтага келганда Бистомий ҳазратлари жим қолди. Кўзининг туб-тублари қизарди, балки кўз томирларида қон пайдо бўлди, сўнг кўзёш йилтиллади, аммо у ташқарига томмади.
Инсон атрофидаги улуғ одамлардан ибратланиб тарбияланади. Мусоҳиби бор одам – бахтлидир. Юксак одамлар ўзларининг даражаларидаги кишилар қаршисида порлайдилар, дарё каби тўлқинланадилар, Бистомий ҳазратларининг сукутига сабаб у кишини англайдиган ёхуд қалбларидаги нурларнинг оламга ёйилишига ундайдиган лойиқ бир суҳбатдошнинг ҳамиша ҳам топилмаслигида эди. Айни чоғда ҳазрат Денгизга қараб, йигитга жуда кўп насиҳатлар қилишга қалбининг энг теран нуқталарида алангаланиб келаётган истакни кўрди.
– Рошид халифаларимиз, ҳидоятли имомлар – бизларнинг имомларимизнинг даври бошланди, – бир оз жимликдан сўнг давом этди шайх. – Сўнг бу саодатманд давр ҳам тугади... Тобеинлар, уларга эргашганлар замони ўтди. Ислом чўққига чиқди. Аммо бугун ўзимиз истаб-истамай, билиб-билмай чўққидан пастга қараб энмоқдамиз. Буни ҳатто сезмаяпмиз. Шайтон эса тинимсиз ишлаяпти. Тасаввуф аҳлини дунёни тарк қилган зоҳидлар деб атайдилар, ҳа, дунёни тарк қилмоқдир, аммо бу шариат амрларини бажармоқдан тўсмайди, аксинча, унга қувват беради. Инсон Аллоҳнинг қули эканлигини бутун вужуди билан ҳис этиб, унга тоатда бардавом бўларкан, бутун олам унинг хизматкорига айланади. Аммо мусулмонлар Унинг тоатидан юз ўгириб, оламнинг қули бўлиб қолишлари хавотирлидир. Зоҳиран Ислом қуввати Ер юзининг ҳар бурчига етиб борди, мусулмонлар билан ҳисоблашмаган ҳеч ким қолмади. Лекин Исломдан ташқари қолган ҳар бир куч шайтоннинг ихтиёрига ўтади. Жаҳолат ўлгани йўқ. Зулм тугатилгани йўқ. Ҳақсизликка нуқта қўйилган эмас. Қаерлардадир жаҳолат уруғлари ниш отяпти. Қаерлардадир золимлар янгидан янги фитна режаларини тузмоқдалар. Қаерлардадир ҳақсизлик чангалида тўкилаётган кўзёшлар бор. Мусулмонлар буларнинг ҳеч бирига бефарқ бўлишлари мумкин эмас. Шайтон ишламоқда. Тинимсиз. Хористон бунинг исботидир, рад этиб бўлмас далилидир. Хористон ҳақидаги илк хабар бундан йигирма йил аввал халифа саройига етиб келди. Халифа оиласининг энагаси бу хабарни шахсан ҳукмдорга етказмоқчи эди. Аммо энага сирли равишда вафот этди. Бу жуда ғалати содир бўлди. Шу билан масала ёпиқ қолди. Йилдан йилга халифаликнинг истихборот хизмати суст ишлаяпти. Давлат хизматчилари ўз вазифаларига кўп ҳолларда дангасалик қилмоқдалар. Имом Абу Ҳанифанинг шогирди Абу Юсуф қозиюл қузот бўлган даврларида қозиларнинг адолатидан олам гулистон бўлган эди. Ҳозир эса қозиларимиз ўз вазифаларини унутгандай, субҳаналлоҳ. Хористон ўлкасидаги ҳолатга эса чидаб бўлмайди. Нима учун қўшин пароканда бўлади? Нима учун мусулмонлар танбалликка юз тутадилар? Нима учун ишларига, бурчларига бефарқ қарайдилар? Нима учун илму ирфонни унутиб, меҳнатни унутиб, ғафлатга ботадилар? Чунки мусулмонлар бу фурсатда ўзлари мукаллаф қилинган ишни хотирларидан фаромуш этадилар.