MenSenvaUlar 2.0

Assalomu alaykum.

Omonmisizlar, azizlar?

Hozirda nimalar bilan qiziqayotganim, bandligim yoinki yozuv/qaydlarimni qumsaganlarni yangi kanalimga chorlab qolaman.

https://t.me/moziydansadolar

​​2/2

Kitob mutolaasini tadbir ertansi kuni davom ettirdim va oxirgi qismini bugun o’qib tugatdim. Tolstoyning o’limi junbog’i, Peterburgdagi muz saroyi va uning adabiyotda aks etilishi, Babel Isaac haqida xalqaro konferensiya, va Dosteyevskiy asarlari orqali adabiy nazariya tahlili, orasida Batumanning mazkur safarlar va universitetda kechgan voqealarni kulgi ostiga olib yozishi, men ham nimadirlar o’rganib, ham kayfim chog’ o’qiyotgandim.

Va nihoyat Samarqandda o’zbek tilini o’rganishi voqealariga keldim. Asli rus adabiyoti tadqiqotchisi sifatida bakalavrlarga rus tili darsi o’tishi kerak. U esa osonroq yo’lni tanlaydi, o’zbek tili turkiy til bo’lsa, tez o’rganib olaman, ham dars o’rgatganda xato qilsam talabalar ham, kafedrada ham itam o’zbekcha bilmaydi, tak chto hammasi yaxshi bo’ladi deb, Samarqandga otlanadi. Samolyotdan tushib qarasa atrofda hamma tojikcha gapiryapti. Buyog’i qiziq bo’ldiku deydi Batuman, shunisini Google qilmay kelgan ekan. Gulya ismli bir ajabtovur ayolning xonadoniga o’rnashadi. Bu Batumanni qachon ko’chaga chiqishidan tortib nima yeyishigacha osh - qatiq. Bir qarasang chumoli bosgan murabbo beradimiyey. Xullas mezbon ayol klassik “o’zbek mehmondo’zligi” fenomeniga putur yetkazadigan ko’p ishlarni qiladi.

Universitetda esa Batuman Dilorom ismli o’qituvchidan eski o’zbek adabiyotidan dars ola boshlaydi. Boshqa talaba yigit esa unga o’zbek tilidan dars bera boshlaydi. Kitobda adabiyot va til saboqlaridan avval Batuman “chalkash” o’zbek etnogenezi va tarixi haqida biroz so’zlaydi. Keyin esa shoir va yozuvchilarmiz avtobiografiyasining e’tiborini tortgan jihatlaridan (odatda kulgulilari) so’zlaydi.

To’g’risi, voqealar Stanford, Peterburg, Anatoliyada kechayotganda o’zim ham maza qilib kulayotgandim. Lekin bu bo’limlarida vatanparvarligim jo’sh urib ketdimi yoki, shu kunga qadar Bobur va Mashrab ustidan kimdir ochiqchasiga kalaka qilganini ko’rmaganim uchunmi, xullas, kulolmadim. Asli Batumanning adabiyotimiz yoinki tilimizni o’rganaman deb ko’zi uchib turmagandi, ustiga - ustak mezbon ayolning nomaqulchiliklari, to’g’risi unga ham rahmim keldi. Samolyotga chiqayotganida g’azal-u, ruboiylar tahlilidek azoblardan qutilganidan bir xursand bo’lgan bo’lsam, adabiyotimiz mazax qilinishi tugaganidan ikki xursand bo’ldim.

Shunaqa gaplar, azizlar, yumorga boy qalami yoqqan yozuvchi o’zimiz haqimizda kulgiga olib yozsa tegib ketdi. Men o’ylardimki natsionalistik aqidalarimni ortda qoldirib ancha xolis fikrlaydigan bo’lib qolganman deb…

​​Elif Batumanning kitoblarini o’qiydigan qiz sarguzashtlari. 1/2

Diqqat: Bu postni hammadan ham ko’ra o’zim uchun yozmoqdaman va haminqadar uzun bo’lishi aniq.

Elif Batumanni ilk The Idiot (Telba) asari orqali tanidim. Harvardda birinchi kurs tilshunoslik talabasi bo’lmish Selin hayotidan so’zlovchi avtobiografik – badiiy asar bo’lib, yozuvchining o’z talabalik davri voqealaridan ilhomlanib yozilgan. Kulguli, ba’zan absurd voqealar guvohi bo’lsak-da, menga ayni Selinning aqlida unga hamrohlik qilish, uning o’ylariga sherik bo’lish yoqqandi. 18 yosh qiz, eng nufuzli oliygoh talabasi, favqulodda aqlli, va bu aqlini hamma narsaga ishlatib ko’rishni istaydi, ko’p narsalarni so’roqqa tutadi. 18 yosh qiz, hissiy va ruhiy jihatdan endi shakllanayotgan, yetuklikka intilayotgan shaxs, va yoshiga monand g’o’r, tajribasiz va beqaror. U men uchun badiiy qahramon emas, balki xuddi Elifning o’zidek, 100% haqqoniy inson bo’lib aqlimda gavdalangandi. Bundan tashqari, tilshunoslik haqidagi (rus tilini o’rganish, turk tilidagi ayrim elementlar tahlili o’rin olgan) qismlar bu ikki tilni bilganim uchun anchayin qiziq tuyilgandi.

Shunday qilib Batuman meni o’ziga xos yumorga boy va qahramonini o’ta haqqoniy gavdalantiruvchi qalami bilan jalb qildi. So’ngra uning The Possessed: Adventures with Russian Books and The People Who Read Them (Rus kitoblariga mukkasidan ketganlarning sarguzashtlari) kitobini oldim. Kitobda uning rus adabiyotini tadqiq qilish bo’yicha doktorantura yillaridagi ilmiy sayohatlari/ esselari o’rin olgan. Yanada yoqib tushgani, Batuman O’zbekistonga o’zbek tili va adabiyotini o’rgangani borgani haqida esselar ham o’rin olgani bo’ldi. Xullas, kitobni olgandim, lekin hali o’qishga fursat bo’lmagandi.

Iyunni boshrog’ida tug’ilgan kunimni nishonlash uchun Seattlega borishni reja qilib yurgandim. Batumanning ijtimoiy sahifasida 3-iyun kuni Seattleda Either/Or kitobi taqdimoti bo’lib o’tishini ko’rib qoldim. Hech ikkilanmay 3-iyunga borish va majbur 7- iyunga qaytish chiptasi oldim. Tug’ilgan kunim esa 8- iyun. Ko’pi bilan 5 kunga keta olardim, tu’g’ilgan kunim esa samolyotda va parvoz charchog’i bilan o’tadigan bo’ldi. Safarga o’zim bilan hamroh qilib, albatta, The Possessedni olib oldim. Aeroportda, parvoz chog’i o’qib ketdim.

Kitob to’rtta rus adabiyoti namoyondari haqidagi esselar va Batumanning bir yozni Samarqandda o’tkazgani haqidagi sayohatnoma/ xotirasidan iborat edi. Kitob taqdimotiga qadar ayni rus adabiyoti haqidagi qismlarini o’qigandim.

Either/ Or The Idiotning davomi sifatida yozilgan roman, va Selinning universitetda ikkinchi kurs sarguzashtlari haqida so’zlaydi. Tadbir ajoyib kechdi. Batumanni ovozi/ so’zlari/ o’ylari men yaxshi ko’rib qolganim Selinning o’zginasi, qancha so’zlasa shuncha tinglardim.

Tabdir yakunida kitoblarimga dasxat olgani navbatda turibman. Turkcha gapirsammi, yoki ruscha, balki o’zbekcha gapirsam… yo’q, Batuman amerikalik bo’lsa, kitoblarini inglizchada o’qigan bo’lsam, inglizcha gapiraveray… The Idiotni qanchalik yaxshi ko’rganimni, eng yoqqan joylari haqida aytishni o’yladim, keyin hozir The Possessed’ni o’qiyotganimni aytaman… navbatim yetgani sari hayajon kuchaya bordi. Yuragim duk – duk urishi xayollarimni to’zg’atib yuborardi. Mana meni galim, amerikancha keng tabassum bilan qarshilab oldi.

Salom berib, kitoblarni uzatdim. Ismimni so’radi. Dilrabo. Boshqa turklarga o’xshab shartta “Dilruba” deb yozib ketmadi, aksincha, amerikaliklarga xos harflab aytishimni so’radi va to’g’ri yozdi. Men esa, ha yo’q, be yo’q, tomdan tushganday “ O’zbekistondanman. The Idiot ko’p yoqdi, ayniqsa, turk tilidagi “– mish – mish”ning tahlil qilingan yeri. Hozir The Possesed’ni o’qiyapman, qiziq Samarqand haqida nimalar yozgan ekansiz?” dedim. Yo’g’ey,- deya, O’zbek tilining qiyinligi, ayniqsa, fe’lning tuslanishi murakkabligini aytib qoldi. Shundan keyin nima deyishni bilmadim, hayajondan to’liq tilimni yutgandim. Serrayib turaverdim. Sukunat. Ruchkaning tovushi. Dasxat qo’yib bo’lib, kitoblarni tuzqazarkan, “kelganingiz uchun rahmat” - dedi. Javob tarzida nima deganim esimda yo’q.

​​Fitrat domlaning “Munozara” asari 1911- yil ilk bor fors tilida Istanbulda nashr qilingan. Bundan qariyb 111 yil o’tib, mazkur asar o’rin olgan kitob va men Istanbuldamiz.

To’liq nomi: Hindistonda bir farangi ila buxoroli mudarrisning jadid maktablari xususinda qilg’an munozarasi.

Tarjimon: Hamidulla Boltaboyev.

O’z nomiga ko’ra asar munozara ko’rinishida yozilgan bo’lib, ikki taraf (madrasa mudarrisi va bir o’qimishli nasroniy farangi) baxsiga guvoh bo’lamiz. XX asr boshlarida marifatparvar jadidlar millat taraqqiyoti najotini ilmda ko’rib, zo’r berib yangi usul maktablari ocha boshlaydilar. Bu maktablarda ham diniy va dunyoviy ilmlar samarali usullar yordamida malakali o’qituvchi va darsliklar asnosida o’rgatiladi. Yangi raqobatchilarini maydonga chiqishiga esa eski maktabdoru, madrasa ulamolari tish - tirnog’i bilan qarshi bo’lishadi. Tor ma’noda mazkur ziddiyatli vaziyatni, keng miqyosda esa butun Buxorodagi ta’lim jarayoni, undagi muammolar tanqid qilinadi.
Maktab va madrasa ta’limiga 30 yil umr va qancha mablag’ ketkaziladi-yu, o’rganilgan ma’lumotlar barmoq bilan sanarli, xattoki arab tili ham tayinli o’rganilmaydi. O’qish davri uzunligi, madrasalar faqat markazda/uzoqligi bois qizlar ta’limdan bebahra qolayotganligi aytiladi.

Keng yoyilgan ommaviy ilmsizlikning ta’magirlik, poraxo’rlik va alal oqibatda tanazzulga, musulmon o’lkalari nasroniylar mustamlakalariga aylanishi, shu jumladan, Buxoro yerlarining qo’ldan ketishi, qolgan qismi ham Rus imperiyasi vassaliga aylanganligi bayon etiladi.

Bir yoqda bir qolipda qotib qolgan eskicha ta’lim tarafdori mudarris, boshqa yoqda ham islomdan, ham forschadan, ham dunyoviy ilmlardan xabardor va qiziquvchan farangi, ikkisini kinoya-yu hangomaga boy til bilan Fitrat domla so’zlatar ekan, ahvolimizga achiq - achiq kula - kula o’qib munozara tugaganini sezmay ham qolasiz.

Asar xotimasida: “Insonning boshqa maxluqotdan sharafi shundaki, inson taraqqiyot va tanazzulga qobildir…” deb yozilgan. Taraqqiyot uchun esa - ilm darkor.

@MenSenvaUlar2

​​Bolalarda tana xavfsizligi borasida.

Farzandlaringizga yoshlikdan barcha tana a’zolar (jumladan, jinsiy a’zolari) nomlanishini, anatomiyasini (yoshiga mos ravishda) o’rgatib boring. Kasallik, biror shikoyat bo’lganda ota - onasiga/shifokorga tortinmay/bemalol aytaolsin.

Jinsiy a’zolari, qizlarda ko’kraklar, yuz, lablar, bari shaxsiy hududligini, inson o’z roziligisiz hechkim tegishi mumkinmasligini uqtiring. Mobodo, shunaqa vaziyat bo’lsa, darhol ota-onasiga qo’rqmay/uyalmay aytishi kerakligini tayinlang.

Oilangizda sir saqlanmasligi, har qanday yomon holatda ham ota-onaga aytish mumkinligini ayting. (Biror begona odam nojo’ya harakat qilib, yosh bolani aldab sir tutishini so’rashi mumkin va h.k)

Amalda o’zingiz ham shaxsiy hudud va rozi/norozilik tushunchalari bilan hisoblashgan holda ish tutib, o’rnak bo’ling. Masalan, bolangizni biror qarindoshingiz erkalab, quchib o’pmoqchi. Bola xohlamay ortga tisarilayapti. Hoy palonchi, bola xohlamayapti, yo’q deyapti, istagini hurmat qil qabilida gapiring. Kichik bolalarda taglik almashtirganda, shaxsiy hududlarini yuvganda nima qilmoqchi ekanligingizni avval aytib, keyin ish boshlashlang.

O’z badani anatomiyasi va gigiyenasi, balog’at paytidagi rivojlanishlar haqida avvaldan tushuncha berib borsangiz, tug’ilgan savollarini ilk sizdan so’raydigan bo’lishsa, farzandlaringiz salomatligi va xavfsizligi uchun katta qadam qo’ygan bo’lasiz.

@MenSenvaUlar2

​​📉Mamlakatlar tanazzuli sabablari – Daron Ajemoglu, James Robinson📉

Qiyosiy iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi ko’zga ko’ringan ishlardan biri bo’lgan mazkur kitob nega ayrim mamlakatlar taraqqiy etdi-yu, boshqalari tanazzuldan chiqaolmayapti degan katta savolga javob izlaydi.

Shu kunga qadar keng yoyilgan nazaryalar, mamlakatlar jo’g’rofiy joylashuvi, xalqlarning o’ziga xos madaniyati/ mentaliteti, yoxud boshqaruvdagilarning malaka/ilmsizligi, barini rad etgan holda, institutlar nazaryasini taqdim etishadi. Unga ko’ra ikki turdagi institutlar mavjud:

- Inklyuziv (bag’ri keng) siyosiy va iqtisodiy institutlar. Yetarli darajada markazlashgan va ko’pchilik manfaatlari yo’lida ishlaydigan hukumat, barchaga barobar adolatli qonunchilik va sifatli davlat xizmatlari – inklyuziv siyosiy institutlarni tashkil etsa. Mulkchilik huquqlari barqarorligi, innovatsiya va sarmoya kiritishni rag’banlatiruvchi muhit mavjudligi – inklyuziv iqtisodiy institutlar xususiyatlaridir. Ham siyosiy ham iqtisodiy jabhada ko’pchilikning manfaatlari hisobga olinib, ko’pchilikning ishtiroki ta’minlangani bois mamlakat barqaror o’sish yo’lidan ketadi.

- Ekstraktiv (yulg’ich) institutlar. Yuqoridagilarning aksi. Hukumat tepasida tor doiradagi elita butun xalq hisobiga o’z boyliklarini ko’paytirish payida bo’ladi, ta’magirlik, bosim, zulm kuchayadi. Kichik misol: mulk dahlsizligi bo’lmaganligi, korruptsiya yuqoriligi bois tadbirkorlik faoliyatlari uzoq davom etmaydi va h.k.

400 dan oshiq sahifalarda qadimgi Rimdan tortib Usmonli imperiyasigacha, Amerika, Afrika va Osiyo qit’alarida mustamlakachilikdan tortib turli inqiloblar orqali, dastlab, ikki turdagi institutlarga tasnif berilsa, keyin ular ayni ma’lum hududlarda qanday yuzaga kelganligi bayon etiladi. Nega hozirgi kunda Shimoliy Amerika, G’arbiy Yevropa, Yaponiya boyligi, qolgan aksariyat mamlakatlar qashshoqligi, nega atrofidagi barcha davlatlar avtoritar rejimda, qashshoq turmush tarzida-yu, Botswana porloq istiqbol sari odimlayotganligini tushuntiriladi.

Xo’sh, yechim nima? Yechim - yulg’ich institutlarni bag’ri kengiga o’zgartirishda. Qanday qilib? Jamiyatning turli qatlamlari o’z manfaatlarini himoya qilgan holda birlashib rejimga qarshi chiqish, haqlarini talab qilish orqali. Buning uchun bilimli, irodali qatlam(lar) shakllanishi kerak. Bunda esa erkin matbuot, erkin dialog va ijtimoiy tarmoqlarning o’rni katta. Baxtga qarshi yulg’ich institutlar odatda bunday platformalarni cheklaydi, tarqoq, bilimsiz ommani boshqarish, yulish osonroq va davomliroq.

@MenSenvaUlar3.0

​​Badbo’y oyoqchalar kuni

AQSh maktablaridan birida birinchi sinflar o’qituvchisi bolakaylarga shaxsiy moliya bo’yicha ajoyib mashg’ulot o’tkazayotgani e’tiborimni tortdi.

Dastlab daromad, xarajat, jamg’arma tushunchalari bilan tanishgandan so’ng, barcha mavjud tanga pullarni o’rganishgan. Maktabga har kelgan kuni uchun va boshqa rag’batlar asosida ma’lum miqdorda pul ishlab borishgan. Hafta oxirida yig’ilgan pullar hisoblanib, endi yoki sarflash yoki jamg’arishlari (kattaroq maqsadlar uchun) mumkinligi muhokama qilingan; har bir bolakay o’zi qaror qabul qiladi. Ularda bir necha variantlar bor:

✅Bir kunga maktabga paxmoq ayiqcha olib kelish;

✅Bir kunga boshqa partada o’tirish;

✅Bir kunga badbo’y oyoqchalarga ruxsat (dars moboynida oyoq kiyimni yechib o’tirish)

✅Bir kunga qator lideri bo’lish;

✅Elektron gadjetdan foydalanishga ruxsat;

✅O’qituvchi bilan tushlik va h.k.

Har bir tanlov o’z narxiga ega. Xarid qilmay, pulini yig’moqchilarga qo’shimcha pul berilgan.

Bu birinchi sinflarga havasim keldi. O’qituvchilari kabi pedagoglar ko’paysin.

@MenSenvaUlar2

​​​​Ertaklar eskiradimi?

Bir qaraganda qadim zamonlardan og’izdan - o’gizga, avloddan - avlodga o’tib kelyotganligi bilan qadrli bo’lgan ertaklar haqida bunday savol berishning o’zi mantiqqa ziddek. To’g’risi bu mavzu haqida hech o’ylab ko’rmagandim, toki qizimga Zumrad va Qimmat ertagini birinichi marta aytib berayotib yarmida to’xtab qolmagunimga qadar.

Ertaklar, masal va matallar bari o’zining odob - axloq normalari, ibratli o’gitlari, xulq - atvor borasida saboq beruvchi janr sifatida xalq og’zaki ijodida alohida ahamiyat kasb etadi. Shular orasida ertaklar eng keng tarqalgani va ayni bolalar uchun kattalar tomonidan aytib beriladi. Yanikim, aqli raso, hayotda o’z qadriyatlariga ega, oqu - qorani tanigan yetuk shaxs, mitti, dunyodan bexabar, oq - qorani tanimaydigan bolakayga uning qadriyatlarini, xulq - atvorini, dunyoqarashini shakllantirishida bevosita ta’sir etuvchi hikoyalar so’zlab beradi.

Zumrad va Qimmatga qaytamiz.
Zumrad obrazi. Ertak bosh qahramoni, ijobiy (eng o’rnak bo’ladigan) qahramon. Abjir - chaqqon, uy yumushlarida usta, roya - andishali, kattalarga hurmatda, ozoda, mehribon, to’gri so’z, samimiy va bu ro’yxat uzun davom etishi mumkin.

Lekin, Zumradning o’zini tutishi va qarorlariga kelsak:

- Zulm - jabr beruvchi o’gay onasi va singlisiga qarshi miq etmaydi. Ular neyinki tazyiq o’tkazsa o’zini himoya qilmaydi, indamaydi. Barcha buyruqlarni so’zsiz bajaradi. Va shu o’rinda ertakda Zumradning ruhiy holatiga to’xtalinmaydi? Deylik Zumrad uy ishlarini aslida maroq bilan bajargan taqdirda ham tuni - kun bosim ostida, tinim bilmay hammaning xizmatini qilishi unga qanchalik ruhiy ozuqa yoki mamnunlik berar ekan, hayotida nechog’lik mazmun bor ekan?

- O’rmon oralab, qoq tunda qo’rqa - qo’rqa sehrgar kampirning uyini topib bordi. Charchagan, qo’rqgan, ochiqqan bo’lishiga qaramay, kampirnikiga kirishi bilan biroz tin olish, nafas roslashni ham o’ziga ravo ko’rmaydi. Darhol ovqat qilish, choy damlashga kirishib ketadi. Ertansi kuni non yopish uchun tomdan o’tin olgani chiqib, qishlog’ini, uyini ko’rib qolib, kampirga « otamni sog’indim, uyimga ketgim kelayapti », deydi. Ikkinchi xotini, o’gay qizi o’z qiziga kundalik zulm qilganida o’z huzurini o’ylab jim yurgan, ularning bosimi tufayli « qulog’im tinch yursin » deb o’z qizini qoq tunda o’rmonda tashlab kelgan otani “sog’inish”, tayziq to’la uyga qaytishni xohlash? Eng achinarlisi Zumradning o’ta soddaligi, otasi uni tashlab ketgan bo’lishi xayoliga ham kelmaydi, aybni o’ziga yuklaydi, uyga yo’lni topolmay adashib qoldim deb o’ylashi.

- O’gay onasi va singlisi ajdarga yem bo’lganidan so’ng, sehrgar kampir bergan boyliklar bilan endi otasining o’tin terib sotib qiynalib yurishiga hojati yo’q, xizmatini bo’lsa qilishiga qizi bor, albatta qiziga yaxshi muomalada bo’ladi. Va ular umrlarining oxirigacha tinch - totuv hayot kechirishadi.

Menimcha, xuddi shu kabi “yaxshi”, Zumraddek qizlarni o’stirishni to’xtishni vaqti keldi. Tayziq, zulm qiluvchilarga qarshi tura olmaslik, qaytanga ularga bo’ysunish va hurmat qilish, o’zi qanaqa (ruhiy va jismoniy) holat va vaziyatda bo’lishidan qat’iy nazar hayotdagi oliy maqsadi faqat boshqalarga xizmat qilishdan iborat deb o’ylash, o’z ehtiyojlari haqida o’ylab ham ko’rmaslik, kechirasizlar - u, quldorlik davrining davomi.

@MenSenvaUlar2

​​Sarmoya bozorida uzoq muddatga qolish va murakkab foiz stavkasi (10%) birlashtirilganda qanday natijalarga erishish mumkinligi misollarda:

Billy 15-19 yoshida yiliga $3,000 dan sarmoya qilgan. Jami $15,000 sarmoyasi 65 yoshida $1,615,000 qiymatga ega bo’layapti;

Suzan 19-26 yoshlarida yiliga $3,000 dan sarmoya qilgan. Jami $24,000 sarmoyasi 65 yoshida $1,553,000 qiymatga ega bo’layapti;

Kim 27 yoshidan boshlab toki 65 ga to’lguncha sarmoya qilib kelgan. Jami $112,000 sarmoyasi 65 yoshida $1,325,000 qiymatga ega bo’lyapti.


Jadval muallifini bilmayman, Internetdan oldim.

@MenSenvaUlar2

​​Garchi o’qiyotgan kitoblarim haqida taassurotlarimni Instagramda alohida sahifada bo’lishayotgan bo’lsam- da, ushbu kitob haqida qancha ko’p inson bilsa shuncha yaxshi deb o’ylayman.


📝 Markaziy Osiyoda jadidchilik - Adeeb Khalid📝

Ushbu kitob o’zining keng qamrovli va obdon izlanishlar mevasi natijasida yozilganligi bilan e’tiborimni tortdi. Unda Markaziy Osiyoda jadidlar faoliyati 1900-20 yillar kesimida batafsil yoritib berilgan. Izlanishlar ham ichki (o’zbek va tojik), Rus / Sho’ro va G’arb olimlari manbalari ustida qurilgan. Shu bois kitob tili jadidlar dardini his eta oladigan ichki va tanqidiy/ xolis ko’z bilan qaray oladigan tashqi ovozlarning muvozanatini ushlay olgan.

Kitob shunisi bilan o’ziga xoski, muallif jadidlar faoliyati bilan parallel ravishda yirikroq miqyosda dunyo musulmonlarining turli davlatlarda olib borgan islohatlari, ularning bir - biriga ta’siri va farqli jihatlarini ham keltirib boradi. Bu taqqoslash geografik jihatdan Misrdan tortib Hindiston musulmonlariga qadar yetadi, eng ko’p ahamiyat esa Usmoniylar imperyasida shakllangan Yosh Turklar, Pan Turkizm harakatlari va Qirimda Tatarlarning jadidchilik faoliyatiga qaratilib, ularning bevosita O’rta Osiyodagi jadidlar faoliyatiga ta’siri haqida so’z boradi.

Tarixiy darsliklarimizda jadidlar harakati, ayniqsa Turkiston muxtoriyatining tuzilishi biroz romantik (ulug’vor) ruhda bayon qilinadi. Milliy g’urur shakllantirish uchun xizmat qiladigan darsliklarda bu tabiiy hol. Ammo katta siyosiy maydonda dastlab Chor Rossiyasi keyin Bolshevik administratsiyasidan tashqari, jadidlar uchun ikki asosiy qarshilik yerlik xalq va ayniqsa diniy ta’sirga ega Ulamolardan kelganiga yetarli urg’u berilmagandek. Butun dunyo fan va texnika rivoji ketidan quvayotgan mahalda, jaholatga botgan diniy amaldorlar, omi xalqni uyg’otish yo’lini ilmda ko’radi jadidlar. Lekin o’z dardini tan olmagan be’morni davolash qanchalik qiyin bo’lsa, jadidlar maqsadi sari harakatlar undan oson emasdi...

To’g’risi, qancha maqtasam ham, kitobning o’ta boyligi va ahamiyatini tasvirlab berolmayotgandekman. Tariximizga, ayniqsa, jadidlar harakatiga befarq bo’lmasangiz, bu kitobni o’qishingiz shart degan bo’lardim.

MenSenvaUlar 3.0

@MenSenvaUlar2

​​Twitterdagi hisobida iqtisodchi Bekzod Hoshimov bir tadqiqotning qiziq natijasi bilan bo’lishibdi. Gana va Indoneziya davlatlarida pensiya jamg’arma tizimlari ta’sis etilganidan so’ng ota - onalar farzandlari ta’limi uchun sarmoya qilishi sezilarli kamaygani kuzatilgan.

Agarda, taqchillik tufayli ota - onada o’z pensiyasi yoxud farzandi ta’limini moliyalashtirish tanlovi turadigan bo’lsa, o’z pensiyasini tanlashi mantiqiydir.

Farzand ulg’ayib o’z ta’limini ham o’qib, ham ishlagan holda yoki ta’lim krediti, yoki ta’lim grantlari orqali moliyalashtirish, yoki umuman o’qimaslik va ishlashlik tanlovlari bo’ladi.

Lekin nafaqa yoshiga yetganda pensiyani moliyalishtirish uchun bir necha tanlov yo’q. Pensiya tizimi joriy etilmagan, amalda ishlamaydigan davlatlarda esa odatda ota - onalar bolalari ta’limini o’z kelajagi (pensiya davri) sarmoyasi alternativi sifatida qarash yuzaga kelgan.

@MenSenvaUlar2

​​​​Ta’lim uchun jamg’arish (Registered Education Savings Plan)


Ota - onalar farzandi kelajagini ular tug’ilib - tug’ilmasdanoq o’ylab boshlashi sir emas. Farzandim bir yoshdan sal oshganda uning oliy ta’limi uchun jamg’arma hisobi ochdim.

Kanadada oliy ta’lim pullik. To’lov shartnoma pulidan tashqari, turar - joy, oziq - ovqat, transport, darslik va o’quv qurollari uchun harajatlar ham sezilarli summani tashkil qiladi. Shu bois, hozirdan mablag’ yig’ilib borilsa, u oliy ta’lim boshlagunga qadar ko’zga ko’rinarli miqdor bo’lib qoladi.

Ta’lim uchun jamg’arishda Kanada hukumati joriy etgan maxsus tashabbus(RESP) bo’lib, u ota - onalar jamg’arayotgan mablag’ga 20% miqdorida qo’shimcha qilib boradi. Deylik har yil $2,500 ajratsangiz, federal hukumat $500 qo’shib, yillik qo’yilma miqdori $3,000 ga aylanadi. Yashab turgan provinsiyadan kelib chiqib, provinsial hukumat tashabbuslarida ham ishtirok etish mumkin. Masalan, Kvebekda yillik 10% qo’shimcha qilinadi. Shunday qilib, ota - onalar qo’ygan $2,500 yillik mablag’ $3,250 ga aylanadi. Yillik 30% foizlik daromad, qanday soz.

Bunday jamg’arma hisobni nafaqat ota - ona, balki xola/ tog’a/amma/ amakilar jiyanlari uchun, bobo - buvilar nabiralari uchun ham ochishi mumkin.

Jamg’arma hisobidagi pullarni sarmoya qilib borish imkoni bor. Bu esa, mablag’larning shunchaki jamg’arma hisobida yig’ilib, inflyatsiya ta’sirida qadrsizlanib turganidan ko’ra, o’zini - o’zi ko’paytirib turish imkonini beradi. Farzandingiz katta bo’lguniga qadar narx - navo joyida turmagani kabi, jamg’armadagi mablag’lar ham o’sib boraveradi.

O’zi farzandli oilalar uchun federal va pronvinsial hukumatlar har oy ma’lum miqdorda yordam puli berib boradi. Mendan ketadigani ushbu oladigan summamizdan bir qismini ta’lim jamg’arma hisobiga o’tkazish, o’tkazgan mablag’ga qo’shimcha 30% grant olish va sarmoya portfeli shakllantirib, mablag’ miqdorini yanada ko’paytirib borish.

Jamg’armadagi pullarni bola 35 yoshga yetgunga qadar, dunyoning istalgan nuqtasida oliy ta’lim olish, kasb o’rganishi uchun ishlatish mumkin. Mablag’larni talabalik davridagi barcha tegishli xarajatlar uchun ishlatsa bo’ladi. Mobodo butkul ta’lim olishni istamasa, mablag’larni (hukumat grantlaridan tashqari) qaytib olish mumkin. Albatta hozirdan farzandim kelgusida nima qilishni istashi, xohishlarini bilish imkonsiz. Meni bilganim, agar u o’qishni xohlasa, moliyalashtirish masalasi uning qaror qabul qilishida asosiy omil / to’siq bo’lmaydi.

Postni uzun qilib yubormaslik uchun hamma mayda - chuydasiga to’xtalmagan holda, umumiy yozdim. Quyida esa hozirdan yiliga $2,500 qo’yilma qilib borish va uni sarmoya qilishdan dastlabki 14 yil 7% va keyinchalik 3% daromad olingandagi holati. Farzand 18 yoshiga qadar $47,500 qo’yilgan mablag’ $102,400 ga aylanishini ko’rish mumkin.

@MenSenvaUlar2

​​Salom MenSenvaUlar’chilar! Biror nima yozilib qolar degan umidda yoki, shunchaki kanal huvillab qolganidan Telegram chatlaringiz ro’yxatida pastga tushib ketib qolib, hali ham a’zo bo’lib turganingiz uchun rahmat! 😊

Kanal ochganimda g’ayratim kelib tez – tez yozib turardim, keyin bir necha marotaba tanaffus bo’ldi. Garchi bunga shaxshiy kun tartibim va mashg’ulotlarimdagi prioritetlar o’zgarishi sabab bo’lgan bo’lsa – da, eng asosiy sabab bu emas, chog’imda.

Yozishni yaxshi ko’raman, yoqtirgan narsamga nima qilib bo’lsa ham iloj topaman, odatda. Tanaffuslarimning boisi esa kanal yoritib borishni ko’zlagan mavzular. Auditoriyamizdagi aksariyat a’zolarga Kanadada hayot tarzi qiziq (o’ylashimcha). Odamzotga o’zi bo’lmagan joy qiziqroqdek tuyiladi, oldidan oqqanini qadriga yetmaganidek. Men ham hamma qatori odam. Kanadadagi kundalik hayot, oldimdan oqadigan suv haqida kundalik kichik hisobotlar yozish unchalik qiziqarli emasdek (ma’naviy ozuqa bermaydi, istaganimdek zavq bag’ishlamaydi). Shu bois kichkina burilish qilish niyatidaman.

Gapni qisqaroq qiladigan bo’lsam, endi o’zimni qiziqtiradigan, ayni kunda xayollarimni band qilib turgan mavzular haqida yozib boraman. Albatta, shaxsiy tajribalarim, yashab turganim muhit ham bunda aks etmay qolmaydi, lekin asosiy mavzu ham bo’lmasligi ehtimoli katta.

Oxirgi paytlar yaqindan o’rganayotganim mavzu bu – shaxsiy moliya. Topgan – tutgan ma’lumotlarim, tajribalarim bilan o’rtoqlashib bormoqchiman.

Hozircha shu 😊

@MenSenvaUlar2

​​Ushbu trener yigit Muxammadjon kabi mening ham 25 yil davomida fuqaroligim bo’lmagan. Boshimdan o’tgan ayrim qiziq voqealar haqida mana bu yerda avvalgi blogimda yozgandim. 3-4 daqiqangizni ayamasangiz, yengil tabassum kafolatlanadi 🙃

@MenSenvaUlar