Sugʻurtaga qaytadigan boʻlsak — sugʻurta narxini oshirishga davlat yoʻl qoʻymadi, ularni sabablari doimgidek bir qarashda oliyjanob. Yaʼni odamlar oyiga 100 dollar toʻlayotgan boʻlsa, keyingi yildan sugʻurta kompaniyasi 150 dollar olaman desa — davlat faqat 15% ga qimmatlashishga yoʻl qoʻygan. Natijada sugʻurta korxonalari bunday shartlardan voz kechib chiqib ketgan. Lekin tragediyani qiziq tomoni shundan iboratki, nega raqobatli sugʻurta bozorida, birdaniga sugʻurtalash narxi ortib ketgan? Nima uchun betondan qurilgan uylarga sugʻurta narxi pastroq lekin taxtadan qurilgan aksar uylarga qimmatroq? Shu kabi savollar gilam tagiga berkilishgan, axir sugʻurta korxonalari nimanidir qimmatroqqa sugʻurtalamoqchimi, demak ular qandaydir xatarlardan xabardorlar, ular pul yutqazmoqchi emaslar degan farazni ishlatsak — sugʻurta qimmatlashishi bu muhim narx signali. Oʻsha fundamental risklarni bartaraf etishni oʻrniga, kattaroq sugʻurtalash narxi soʻragani uchun sugʻurta korxonalarini yomon otliq qildi shtat hukumati. Natijasi esa koʻrib turganingizdek. Agar Oʻzbekistonga bogʻlab misol keltirsam. Qarang, hamma biladi Oʻzbekistonda pul qimmat, korxonalar ham, oddiy isteʼmolchilar ham pul qimmatligini yaxshi biladilar. Endi tassavur qiling, hukumat qimmatga pul berishga yoʻl qoʻyishni toʻxtatadi — buni natijasida bizneslar rivojlanmaydi, insonlarni pulga boʻlgan ehtiyojlari qondirilmaydi. Lekin yana bir muammo — nega pul qimmat degan savolni jamiyat soʻrashni toʻxtatadi. Oʻzbekistonda pul qimmatligini sababi — mulk va adolatga nisbatan xatarlar mavjudligi. Xalqaro va mahalliy investorlar buni bilishadi. Shuning uchun ham xatarlarni hisobga olgan holda shunday narx vujudga kelgan.

Qisqa qilib aytadigan boʻlsam, davlat biror narsani qimmatlashuvini goʻyoki oldini olaman deb, uni narx qimmatlashishiga chek qoʻysa — albatta oqibatlari juda yomon boʻladi — oʻsha narsa yoʻq boʻlib qoladi. Masalan goʻshtni narxini qimmatlashishini cheklasa — goʻshtsiz qolamiz. Ishlab chiqarishga yoki olib kelishga ragʻbat qolmaydi vhkz. Lekin bundan ham yomonroq narsa boshqada — fundamental muammo nimada ekanini goʻyoki qiziqmay qoʻyamiz — shunchaki taklifni cheklabgina qolmay, yechimni ham izlamaymiz.

Oʻylaymanki, sugʻurta qimmatlashgani natijasida, oʻrmon xoʻjaliklariga yongʻinga qarshi profilaktikani qilishga bosim koʻproq boʻlar edi, har kuni qimmat sugʻurta toʻlayotgan aholi — hukumatga bosim oʻtkazib, sugʻurta narxini tushirtirishga urinar edi. Balki oʻrmon xoʻjaliklariga koʻproq pul ajratish yechim edi. Buni mutaxassislar yaxshiroq boʻladi. Demokratik jamiyatlarda buni yechishni yoʻli bor. Lekin siyosatchilar qisqaroq yoʻlni tanlashdi — umuman muammoni koʻmib qoʻyishni. Shunda asl xatarlar oshgani haqida hech kim gapirmay ham qoʻydi, qiziqmay ham qoʻydi. Sugʻurtaga kelganda asoratlari shunday achinarli.